Σπρώχνοντας την ιστορία στην κατηφόρα...

Απο την ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ

«Πρέπει να σπάσουμε μέσα μας την παγωμένη θάλασσα», έγραφε ο Κάφκα, προσθέτοντας ότι τα βιβλία είναι η αξίνα με την οποία ο εσωτερικός μας πάγος θα γίνει θρύψαλα. 

Δείκτης της σημερινής κατάστασης: άδεια βιβλιοπωλεία· ανύπαρκτες βιβλιοθήκες· παραλίες πνευματικών σκουπιδοτόπων. Eνώ αυτό που μας χρειάζεται είναι η παιδεία, η όλο και ευρύτερη, η όλο και βαθύτερη, για να μας «σώσει» από την καθυστέρηση, τα μπάνια του λαού εκτυλίσσονται με λιγότερες αναγνώσεις. Στις παρούσες συνθήκες, οι «ανθρωπιστές» αποδεικνύονται αφελείς, απονήρευτοι και ευαπάτητοι σε βαθμό γελοιότητας, κι όσο για τους επαναστάτες (σε εισαγωγικά) ερωτοτροπούν με τον αυταρχισμό και την καταστροφική μανία, όπως συμβαίνει πάντα σε περιόδους χωρίς επαναστατικά οράματα ή, όπως συμβαίνει πάντα χωρίς εξαιρέσεις. Η επαναστατικότητα θα έπρεπε να είναι μια μορφή νηφαλιότητας· η νηφαλιότητα έχει χαθεί, αν υπήρξε ποτέ· οι περισσότεροι επαναστάτες έχουν μεταμορφωθεί σε βανδάλους· μερικοί δανείζονται την επαναστατική ορολογία του 19ου αιώνα για να εξηγήσουν τα εγκλήματά τους.

Διασχίζουμε μιαν ακόμα τυφλή περίοδο: η ιστορία δεν είναι σπείραμα. Μετά την άνοδο των ολοκληρωτισμών στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, μετά από εκρηκτικές πολιτικές και κοινωνικές πρωτοπορίες, κι αργότερα, μετά από δύο παγκοσμίους πολέμους, ο κόσμος έμοιαζε εξαντλημένος από την ίδια του την αγριότητα· για μια στιγμή του χρόνου η παλιά τάξη πραγμάτων διασαλεύτηκε· οι προπολεμικές αξίες κατέρρευσαν μαζί με την αποικιοκρατία, τη θεοκρατία, τον μιλιταρισμό. Η στιγμή διήρκεσε λίγο: η αρχή του εικοστού πρώτου αιώνα έγινε η κατάλληλη εποχή για καινούργιες ιστορικές καταστροφές· είμαστε πάλι έτοιμοι να κάνουμε ό,τι χειρότερο μπορούμε. Και μπορούμε περισσότερα από κάθε άλλη φορά: καμιά εποχή δεν είχε τόση καταστροφική δύναμη όσο η δική μας· εξάλλου, καμιά δεν είχε τόση ευθύνη. Γι’ αυτό είμαστε ικανοί να ξεπεράσουμε το Αουσβιτς και το Γκουλάγκ. Εχουμε ήδη βάλει τα δυνατά μας. Μια περισκοπική ματιά στον κόσμο θα μας πείσει.

Η παγκοσμιοποίηση, αν και δεν αποτελεί την κατάρα που πιστεύουν οι αριστεροί της παλιάς σχολής (μένει να αποδειχθεί το αν υπάρχουν αριστεροί «νέας» σχολής: όλοι παλιοί μού φαίνονται· όσο για τους νεαρούς ελευθεριακούς μού φαίνονται, όπως προανέφερα, αρχαίοι), συντελεί στην ευθραυστότητα του κόσμου. Η αλληλεξάρτηση των οικονομιών συνεπάγεται ένα φαινόμενο «ζελέ»: όταν κουνιέται ένα σημείο του, κουνιέται όλος. έτσι κι αλλιώς, η αλληλεξάρτηση δεν απέτρεψε τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο· αντιθέτως, εξώθησε τις ευρωπαϊκές ηγεσίες στη μεγαλύτερη σφαγή της ιστορίας. Η διαφορά σήμερα έγκειται στο ότι η Ευρώπη συμπεριφέρεται ειρηνικά, «κεντριστικά», ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Μέση Ανατολή και η Απω Ανατολή εμφανίζονται ακραίες και αποσταθεροποιητικές· συμπεριφέρονται ως παγκόσμιοι κίνδυνοι.

Διακρίνει κανείς μιαν ευρύτερη στρατηγική ασυναρτησία: ο κόσμος μεταβάλλεται σ’ ένα χωριό τρελών και κουφών: η «αγριοποίησή» του δεν περιορίζεται στην έξαρση της τρομοκρατίας και στα δεινά των αραβο-μουσουλμανικών πληθυσμών τα οποία αποδίδονται στην πολιτική της Ευρώπης και των ΗΠΑ (μερικώς σωστό· όχι εντελώς ακριβές). Η αγριοποίηση, την οποία, αν παραβιάσουμε τους όρους της ανθρωπολογίας ταυτίζεται με τη βαρβαρότητα, δεν ξεκινάει πια από την Ευρώπη· άλλωστε το «κεφάλαιο» δεν έχει εθνικότητα. Αυτή είναι η ουσία της παγκοσμιοποίησης. Το ότι ο κόσμος «πλανιέται σ’ ένα αιώνιο τίποτα», το ότι «το κρύο είναι τώρα πιο διαπεραστικό», όπως έγραφε ο Νίτσε (στη «Χαρούμενη γνώση»: ειρωνεία, ε;), οφείλεται στην ανάδυση νέων παγκόσμιων υπερδυνάμεων όπως η Κίνα και η Ινδία (χώρες τεράστιες και εξωφρενικές), καθώς και νέων περιφερειακών κέντρων εξουσίας (όπως το Ιράν: χώρα «εξωφρενική» επίσης). Αυτές οι καινούργιες δυνάμεις, που πιστεύουν ότι η ιστορία τις αδίκησε, επιδιώκουν την ανατροπή της τάξεως των πραγμάτων. Και εφόσον στερούνται δημοκρατικών παραδόσεων ή προφάσεων, η τάξη που οραματίζονται φαίνεται σαν την πιο σκοτεινή δυστοπία. Η κινεζική ηγεσία, αντί να ασχοληθεί με τη μαζική φτώχεια και τα ερείπια της μαοϊκής εποχής, εκπονεί διαστημικά προγράμματα και την ίδια στιγμή δηλώνει ότι η θανατική ποινή δεν μπορεί να καταργηθεί γιατί «αποτελεί μέρος της εθνικής ψυχολογίας». Ανάλογη ηθική επικρατεί στις Ηνωμένες Πολιτείες· αν και πράγματι το κοινωνικό σκηνικό διαφέρει.

Ο συσχετισμός των δυνάμεων στην Ασία θυμίζει τους ανταγωνισμούς των ευρωπαϊκών δυνάμεων τον δέκατο ένατο αιώνα οι οποίοι κατέληξαν σε μια σειρά συρράξεων: από τον σύντομο γαλλο-πρωσσικό πόλεμο μέχρι τον όχι-και-τόσο-σύντομο δεύτερο παγκόσμιο. Οσο για την Κίνα, μοιάζει να παίρνει τη θέση των Ηνωμένων Πολιτειών στην Απω Ανατολή: τόσο το χειρότερο· οι Κινέζοι διέπονται από θλιβερά πάθη, από μίση αξιολύπητα· και είναι αποφασισμένοι να θυσιάσουν είκοσι χρόνια οικονομικής προόδου για χάρη της Ταϊβάν ή εναντίον μιας άλλης τοπικής δύναμης – π.χ. της Ινδίας - που τους ανταγωνίζεται.

Ποιο είναι το πρόβλημά μας: δεν έχουμε μάθει τίποτα από το παρελθόν. Τα εγκλήματα της ανθρωπότητας κατά της ανθρωπότητας έχουν γλιστρήσει από τη μνήμη μας· έχουμε πιστέψει στην υπεραισιόδοξη άποψη της παραδοσιακής αριστεράς ότι «η ιστορία τραβάει την ανηφόρα». Δυστυχώς για μας, η ιστορία κατρακυλάει στην κατηφόρα: τη σπρώχνουμε εμείς οι ίδιοι. Η «αγριοποίηση» του κόσμου μού φαίνεται κιόλας ορατή· δεν έχουμε μάθει τίποτα από τις φρικαλεότητες του περασμένου αιώνα.