Γράφει ο Γιώργος Παγουλάτος
Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης.
Κεντρική ειρωνεία της εποχής είναι η εξής: ΗΠΑ και Βρετανία, τις προηγούμενες δεκαετίες κατηγορήθηκαν ότι έφτιαξαν μια διεθνή τάξη στα μέτρα τους. Το μεταπολεμικό δυτικό σύστημα κυβερνήθηκε από τους διεθνείς θεσμούς και οργανισμούς που δημιούργησαν (από το Μπρέτον Γουντς μέχρι το ΝΑΤΟ). Οι ηττημένοι του πολέμου, Γερμανία και Ιαπωνία, ανασυγκροτήθηκαν υπό την αμερικανική κηδεμονία. Η κατάρρευση του κομμουνιστικού μπλοκ επισφράγισε την επικράτηση του φιλελεύθερου καπιταλισμού, τόσο που κάποιοι βιάστηκαν αφρόνως να προεξοφλήσουν το «τέλος της ιστορίας». Η απελευθέρωση του παγκόσμιου εμπορίου και των αγορών χρήματος και κεφαλαίου ήταν κατεξοχήν αγγλοαμερικανικό εγχείρημα. Επιπλέον, κομβικές επιλογές της Ευρώπης (ενιαία αγορά, ανατολική διεύρυνση, ατζέντα Λισσαβώνας) συνιστούσαν κατεξοχήν προϊόν βρετανικής επιρροής, η οποία άλλωστε είχε εξαιρεθεί από κάθε πτυχή της ευρωπαϊκής ενοποίησης που την ενοχλούσε, από το ευρώ μέχρι το Σένγκεν.
Μέχρι την κρίση του 2008, οι ειδικοί μιλούσαν για θρίαμβο του «αγγλοαμερικανικού καπιταλισμού». Στην είσοδο του 21ου αιώνα είχε ήδη απαντηθεί και το ερώτημα «πώς θα συνεννοείται ο κόσμος»: στα αγγλικά! Γλώσσα, αξίες, «κουλτούρα» που συναρτώνται με την παγκόσμια lingua franca συνιστούν «ήπια ισχύ» (soft power), την οποία οι διεθνολόγοι αναγνωρίζουν ως πολύτιμο όπλο διεθνούς υπεροχής.
Η κεντρική ειρωνεία λοιπόν είναι ότι, ενώ οι στρατηγικές επιλογές των ΗΠΑ και της Βρετανίας ιστορικά επικράτησαν, οι σημερινές κυβερνήσεις τους (αντανακλώντας εσωτερικούς πολιτικούς και ιδεολογικούς συσχετισμούς) αναθεωρούν τώρα θεμελιώδεις σταθερές του διεθνούς συστήματος που οι χώρες τους καθοριστικά και επ’ ωφελεία τους διαμόρφωσαν.
Η πολύτιμη ευρωατλαντική συμμαχία υπονομεύεται με αλλοπρόσαλλα tweets.
Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης.
Κεντρική ειρωνεία της εποχής είναι η εξής: ΗΠΑ και Βρετανία, τις προηγούμενες δεκαετίες κατηγορήθηκαν ότι έφτιαξαν μια διεθνή τάξη στα μέτρα τους. Το μεταπολεμικό δυτικό σύστημα κυβερνήθηκε από τους διεθνείς θεσμούς και οργανισμούς που δημιούργησαν (από το Μπρέτον Γουντς μέχρι το ΝΑΤΟ). Οι ηττημένοι του πολέμου, Γερμανία και Ιαπωνία, ανασυγκροτήθηκαν υπό την αμερικανική κηδεμονία. Η κατάρρευση του κομμουνιστικού μπλοκ επισφράγισε την επικράτηση του φιλελεύθερου καπιταλισμού, τόσο που κάποιοι βιάστηκαν αφρόνως να προεξοφλήσουν το «τέλος της ιστορίας». Η απελευθέρωση του παγκόσμιου εμπορίου και των αγορών χρήματος και κεφαλαίου ήταν κατεξοχήν αγγλοαμερικανικό εγχείρημα. Επιπλέον, κομβικές επιλογές της Ευρώπης (ενιαία αγορά, ανατολική διεύρυνση, ατζέντα Λισσαβώνας) συνιστούσαν κατεξοχήν προϊόν βρετανικής επιρροής, η οποία άλλωστε είχε εξαιρεθεί από κάθε πτυχή της ευρωπαϊκής ενοποίησης που την ενοχλούσε, από το ευρώ μέχρι το Σένγκεν.
Μέχρι την κρίση του 2008, οι ειδικοί μιλούσαν για θρίαμβο του «αγγλοαμερικανικού καπιταλισμού». Στην είσοδο του 21ου αιώνα είχε ήδη απαντηθεί και το ερώτημα «πώς θα συνεννοείται ο κόσμος»: στα αγγλικά! Γλώσσα, αξίες, «κουλτούρα» που συναρτώνται με την παγκόσμια lingua franca συνιστούν «ήπια ισχύ» (soft power), την οποία οι διεθνολόγοι αναγνωρίζουν ως πολύτιμο όπλο διεθνούς υπεροχής.
Η κεντρική ειρωνεία λοιπόν είναι ότι, ενώ οι στρατηγικές επιλογές των ΗΠΑ και της Βρετανίας ιστορικά επικράτησαν, οι σημερινές κυβερνήσεις τους (αντανακλώντας εσωτερικούς πολιτικούς και ιδεολογικούς συσχετισμούς) αναθεωρούν τώρα θεμελιώδεις σταθερές του διεθνούς συστήματος που οι χώρες τους καθοριστικά και επ’ ωφελεία τους διαμόρφωσαν.
Η πολύτιμη ευρωατλαντική συμμαχία υπονομεύεται με αλλοπρόσαλλα tweets.
Το ΝΑΤΟ αμφισβητείται.
Διεθνείς πολυμερείς συνθήκες (από το παγκόσμιο κλίμα μέχρι τη Συνθήκη INF για τα πυρηνικά) εγκαταλείπονται μονομερώς.
Και η Βρετανία του Brexit αποχωρεί από την Ε.Ε., μέσα από την οποία (εκμεταλλευόμενη και την ειδική σχέση με τις ΗΠΑ) μπορούσε να ευημερεί εσωτερικά και να ακτινοβολεί στον κόσμο.
Σε μια κορύφωση ιστορικής ειρωνείας, η ανάκτηση εθνικής κυριαρχίας μέσω του Brexit απειλεί το Ηνωμένο Βασίλειο με εσωτερική διάλυση, ενώ η επιδίωξη εμπορικής αυτονομίας συμπίπτει ακριβώς με την περίοδο κατά την οποία το δικαστήριο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου έχει παραλύσει, με ευθύνη του Τραμπ. Η αδυναμία εκδίκασης εμπορικών διαφορών ανάμεσα στα 165 μέλη του ΠΟΕ αφήνει τους αδύναμους έρμαιο των ισχυρών και πάντως καταλύει τη λειτουργία ενός παγκόσμιου συστήματος εμπορίου βασισμένου σε πολυμερείς θεσμούς και κανόνες. Ελλείψει εμπορικών συμφωνιών μετά το Brexit, η Βρετανία θα βρίσκεται σε δεινή διαπραγματευτική θέση.
Στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία είναι γνωστή η «κατάρα του νικητή» (winner’s curse). Κερδίζει η δική του προσφορά, το δικό του σχέδιο, το δικό του πρόγραμμα, αλλά αμέσως μετά ανακαλύπτει ότι οι υπολογισμοί του δεν ήταν ακριβείς, αυτό που αγόρασε έχει τελικά μικρότερη αξία ή το σχέδιό του που επικράτησε θα του στοιχίσει τελικά περισσότερο. Ή απλώς έτσι νομίζει.
Ο Αγγλος ιστορικός Γκίμπον είχε μιλήσει για τον παραλογισμό (follies) ως συστατικό της ανθρώπινης ιστορίας. Μια εκδοχή του είναι η ευκολία με την οποία μια ιστορική αποτυχία μπορεί να πακετάρεται ως πολιτική επιτυχία. Δεν αναφέρομαι μόνο στο προφανές ενός προέδρου που έχει ζημιώσει όσο κανείς τη χώρα του, αλλά εμφανίζει σημαντικές πιθανότητες να βγει ενισχυμένος από τη διαδικασία καθαίρεσής του και να επανεκλεγεί. Αναφέρομαι και στο αμοιβαία ζημιογόνο Brexit. Είναι βέβαιο ότι κάποια στιγμή η βρετανική οικονομία (έπειτα από συμπίεση ετών) θα τρέχει και θα έχει καλύτερες χρονιές από την Ε.Ε. Ορισμένοι τότε θα σπεύσουν να μιλήσουν για δικαίωση του Brexit. Ενα εθνικό φιάσκο όχι μόνο θα αναβαπτιστεί σε επιτυχία, αλλά θα εμπνεύσει και επίδοξους μιμητές στις εθνικολαϊκιστικές δυνάμεις της Ευρώπης που προσώρας έχουν καταπιεί τη γλώσσα τους.
Πρώτα έρχονται οι παρενέργειες της λειτουργίας ενός συστήματος που (με εγχώρια πολιτική ευθύνη) αποτυγχάνει να αποζημιώσει τους χαμένους.
Σε μια κορύφωση ιστορικής ειρωνείας, η ανάκτηση εθνικής κυριαρχίας μέσω του Brexit απειλεί το Ηνωμένο Βασίλειο με εσωτερική διάλυση, ενώ η επιδίωξη εμπορικής αυτονομίας συμπίπτει ακριβώς με την περίοδο κατά την οποία το δικαστήριο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου έχει παραλύσει, με ευθύνη του Τραμπ. Η αδυναμία εκδίκασης εμπορικών διαφορών ανάμεσα στα 165 μέλη του ΠΟΕ αφήνει τους αδύναμους έρμαιο των ισχυρών και πάντως καταλύει τη λειτουργία ενός παγκόσμιου συστήματος εμπορίου βασισμένου σε πολυμερείς θεσμούς και κανόνες. Ελλείψει εμπορικών συμφωνιών μετά το Brexit, η Βρετανία θα βρίσκεται σε δεινή διαπραγματευτική θέση.
Στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία είναι γνωστή η «κατάρα του νικητή» (winner’s curse). Κερδίζει η δική του προσφορά, το δικό του σχέδιο, το δικό του πρόγραμμα, αλλά αμέσως μετά ανακαλύπτει ότι οι υπολογισμοί του δεν ήταν ακριβείς, αυτό που αγόρασε έχει τελικά μικρότερη αξία ή το σχέδιό του που επικράτησε θα του στοιχίσει τελικά περισσότερο. Ή απλώς έτσι νομίζει.
Ο Αγγλος ιστορικός Γκίμπον είχε μιλήσει για τον παραλογισμό (follies) ως συστατικό της ανθρώπινης ιστορίας. Μια εκδοχή του είναι η ευκολία με την οποία μια ιστορική αποτυχία μπορεί να πακετάρεται ως πολιτική επιτυχία. Δεν αναφέρομαι μόνο στο προφανές ενός προέδρου που έχει ζημιώσει όσο κανείς τη χώρα του, αλλά εμφανίζει σημαντικές πιθανότητες να βγει ενισχυμένος από τη διαδικασία καθαίρεσής του και να επανεκλεγεί. Αναφέρομαι και στο αμοιβαία ζημιογόνο Brexit. Είναι βέβαιο ότι κάποια στιγμή η βρετανική οικονομία (έπειτα από συμπίεση ετών) θα τρέχει και θα έχει καλύτερες χρονιές από την Ε.Ε. Ορισμένοι τότε θα σπεύσουν να μιλήσουν για δικαίωση του Brexit. Ενα εθνικό φιάσκο όχι μόνο θα αναβαπτιστεί σε επιτυχία, αλλά θα εμπνεύσει και επίδοξους μιμητές στις εθνικολαϊκιστικές δυνάμεις της Ευρώπης που προσώρας έχουν καταπιεί τη γλώσσα τους.
Πρώτα έρχονται οι παρενέργειες της λειτουργίας ενός συστήματος που (με εγχώρια πολιτική ευθύνη) αποτυγχάνει να αποζημιώσει τους χαμένους.
Επειτα οι λαϊκιστές πολιτικοί αποδίδουν τις δικές τους αποτυχίες στο «σύστημα» και στους «κανόνες που είναι στημένοι» (the game is rigged).
Ετσι υπονομεύεται το κύρος των διεθνών κανόνων, θεσμών και οργανισμών, που σιγά σιγά υποχωρούν. Οι ισχυροί μένουν με την ψευδαίσθηση της ισχύος, αλλά κρατική ισχύς χωρίς συλλογικό σύστημα καταλήγει στην αταξία, που στοιχίζει πολύ περισσότερο.
Ο χομπσιανός κόσμος είναι ιστορικός αναχρονισμός σε ευημερούσες κοινωνίες αντιμέτωπες με οικουμενικές προκλήσεις (κλίμα, ασφάλεια, οικονομικές κρίσεις).
Ο ορθολογισμός επιτάσσει...
αμοιβαία ωφέλεια, αμοιβαίους συμβιβασμούς, συνεργασία.
Η λογική του μηδενικού αθροίσματος (το κέρδος σου, ζημιά μου) είναι να καταλήγει σε αρνητικό άθροισμα: όλοι χάνουν – αν και ομολογουμένως όχι στον ίδιο βαθμό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου