ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ
Ο Καζαντζάκης στον «Καπετάν Μιχάλη» περιγράφει μια σκηνή ανάμεσα στον
πασά και κάποιον χότζα - αν θυμάμαι καλά. Ο χότζας ζητάει από τον πασά
να σκοτώσει χριστιανούς διότι το Κοράνι απαιτεί από τους πιστούς να
εξοντώνουν τους άπιστους. Και ο πασάς του απαντάει ότι το Κοράνι είναι
γεμάτο αντιφάσεις, στη μία σουράτα απαιτεί την εξόντωση των απίστων και
στην επόμενη σου απαγορεύει να σκοτώνεις. Οπότε διαλέγεις και παίρνεις.
Ο
πασάς του Καζαντζάκη είναι καλοπερασάκιας, λατρεύει το γιουσουφάκι του
και αγαπάει τη ρακή οπότε δεν έχει καμία απολύτως διάθεση για φασαρίες,
ως εκ τούτου δεν υπακούει στην εντολή του χότζα κι ας γίνεται αυτή στο
όνομα του Κορανίου.
Ποιες κοινωνικές και ψυχολογικές παράμετροι
επιτρέπουν στους πιστούς του Κορανίου να επιλέγουν τη μία σουράτα αντί
για την άλλη, να την παίρνουν κατά γράμμα και να θεωρούν ιερό τους
καθήκον να σκοτώνουν όποιον δεν μοιράζεται την πίστη τους;
Και γιατί
αύριο ή μεθαύριο, ο μη γένοιτο, να μην επιτεθούν με καλάσνικοφ στην ουρά
όσων περιμένουν για να μπουν στο Λούβρο για να δουν την γυμνή Αφροδίτη
της Μήλου, έργο που έγινε από άπιστους και απευθύνεται σε άπιστους;
Το
ίδιο δεν μπορεί να συμβεί και στο Βρετανικό Μουσείο όπου εγκαινιάζεται η
μεγάλη έκθεση για το γυμνό στην αρχαία ελληνική τέχνη;
Το σενάριο είναι
εφιαλτικό, πριν από μερικά χρόνια έμοιαζε απίστευτο όμως τώρα, ακόμη κι
αν είναι απίθανο, θα μπορούσε να γίνει πιστευτό. Τα μεγάλα μουσεία,
όπου φιλοξενείται το αποθεματικό κεφάλαιο του δυτικού πολιτισμού, είναι
εξίσου εμβληματικά με τους Δίδυμους Πύργους. Και τα κίνητρα των
δολοφόνων δεν είναι ούτε πολιτικά ούτε οικονομικά ούτε κοινωνικά. Είναι
αμιγώς πολιτισμικά.
Τι είναι αυτό που σπρώχνει νέους, που δεν μεγάλωσαν στα βουνά του
Αφγανιστάν, αλλά στο Παρίσι, πήγαν σε γαλλικό σχολείο και μοιράστηκαν
την ίδια παιδεία με τα χριστιανόπουλα και τα εβραιόπουλα, τους
συμμαθητές τους, να πάρουν καλάσνικοφ και να σκοτώσουν επιδιώκοντας και
οι ίδιοι να σκοτωθούν για να γίνουν μάρτυρες του Θεού τους;
Είναι η
οικονομική ένδεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός που εδώ που τα λέμε, στα
παρισινά προάστια τον μοιράζονται μαζί με τους υπόλοιπους, ανεξαρτήτως
θρησκεύματος, συνομηλίκους τους; Πώς το αίσθημα του κοινωνικού κενού
μετατρέπεται σε θρησκευτικό φανατισμό; Και πώς ο θρησκευτικός φανατισμός
μεταφράζεται σε έγκλημα εν ψυχρώ;
Σημειωτέον ότι στις Βίβλους όλων των
μονοθεϊσμών, και του χριστιανισμού και του ιουδαϊσμού, υπάρχουν εντολές
που αν τις πάρεις κατά γράμμα ωθούν σε πράξεις εγκληματικές. Η Ιστορία
το έχει ζήσει, στη σύγχρονη εποχή όμως αυτή η στάση έχει ένα όνομα:
λέγεται τζιχάντ και ταυτίζεται με μια εκδοχή του Ισλάμ.
Ισως γιατί και ο
χριστιανισμός και ο ιουδαϊσμός πορεύτηκαν εκ παραλλήλου με την ιστορία
του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ταυτίστηκαν με το περιβάλλον του και
αφομοίωσαν μια σκέψη που τους επέτρεψε να διαπραγματεύονται με το
Απόλυτο.
Είναι ένα διήγημα από το Αλεφ του Μπόρχες στο οποίο έχω αναφερθεί και σε
άλλη ευκαιρία, η ευρωπαϊκή κρίση όμως των ημερών μού το θύμισε ξανά.
Λέγεται «Η αναζήτηση του Αβερρόη» και περιγράφει μια σκηνή από τη ζωή
του μεγάλου Αραβα σοφού του 12ου αιώνα που έζησε στην Κόρδοβα. Ο
Αβερρόης υπήρξε ο μεγάλος σχολιαστής του Αριστοτέλη και ο Μπόρχες μας
τον δείχνει περίφροντι και δυστυχή διότι ενώ έχει καταλάβει όλη τη σκέψη
του μεγάλου Ελληνα, αδυνατεί να αντιληφθεί τη σημασία δύο εννοιών από
την «Ποιητική» του. Είναι το τραγικό και το κωμικό. Στο τέλος του
διηγήματος ο Αβερρόης δίνει έναν μάλλον αφελή ορισμό στις δύο έννοιες
και ο Μπόρχες συμπεραίνει πως είναι φυσικό να μην τις αντιλαμβάνεται,
διότι το τραγικό και το κωμικό είναι έξω από τον πολιτισμικό του
ορίζοντα.
Η τραγική σκέψη -κατά την γνώμη μου η μεγαλύτερη προσφορά της
κλασικής Ελλάδας στον σύγχρονο πολιτισμό- γεννήθηκε, από τον καιρό του
Αισχύλου ήδη ως ένας σχολιασμός της παρέμβασης των θεών στην ανθρώπινη
πολιτεία και στηρίχθηκε στην καθαρά ελληνική ιδέα της διαπραγμάτευσης
μέσω του λόγου με το Απόλυτο.
Το αραβικό Ισλάμ διάβασε την ελληνική
φιλοσοφία, αξιοποίησε την ελληνική επιστήμη, αλλά δεν μπόρεσε να
καταλάβει ούτε τους τραγικούς ούτε τη μεγάλη ελληνική τέχνη - και μην
ξεχνάμε ότι η Αναγέννηση ξεκίνησε από τους μεγάλους καλλιτέχνες. Είναι
ένας από τους λόγους που συμπεριφέρθηκε στους υπόλοιπους αιώνες ως
θεοκρατικό απολίθωμα.
Η σημερινή κρίση της Ευρώπης είναι κρίση παιδείας και πολιτισμού:
Οταν η
οικονομία παίρνει τη θέση της απόλυτης πολιτισμικής αξίας, στην άλλη
άκρη της ψυχολογικής διελκυστίνδας εμφανίζεται ως μεγάλος αντίπαλός της ο
θρησκευτικός φανατισμός.
Οι τζιχαντιστές τρομοκράτες είναι ένα κράμα
του μηδενιστικού εγωτισμού της μετανεωτερικότητας με τις πιο αρχαϊκές
μορφές θρησκευτικού κοινοτισμού. Φταίει η μουσουλμανική θρησκεία γι’
αυτό;
Πάντως η δραστηριότητα των μουφτήδων στις φτωχοσυνοικίες των
προαστίων δεν είναι αθώα.
Οπως δεν είναι αθώα και η εκπαίδευση στην
πολυπολιτισμική Ευρώπη, η οποία έχει απεμπολήσει τις ανθρωπιστικές
σπουδές, είτε για να μη θίξει τους καταγόμενους από άλλους πολιτισμούς
πολίτες της, είτε γιατί τις θεωρεί βάρος για την εργαλειοποίηση του
υλικού της, την ένταξη των μαθητών της στην παναγιωτάτη αγορά εργασίας.
Το αποτέλεσμα είναι η οργάνωση μιας κοινωνίας η οποία αποτελείται από
κύτταρα που δεν μπορούν να συνυπάρξουν.
Η διασπορά των τρομοκρατών
θυμίζει σώμα που πάσχει από καρκίνο. Στην τελευταία του συνέντευξη πριν
πεθάνει ο Ζαν-Πιερ Βερνάν είχε πει ότι η τραγική σκέψη είναι πιο
επίκαιρη παρά ποτέ. Η Ευρώπη πρέπει να ξανασκεφτεί τον εαυτό της
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου