ΙΣΤΟΡΙΑ και ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Η πτώση που άλλαξε τον κόσμο

Των Μαρίας Αδαμίδου και  Κλάρας Γενιτσαριώτη

«Εξ όσων γνωρίζω, η διαταγή ισχύει αμέσως, από τώρα». Ο εκπρόσωπος του κυβερνώντος κόμματος, Γκίντερ Σαμπόφσκι, είχε μόλις ανακοινώσει την άρση των ταξιδιωτικών περιορισμών για τους Ανατολικογερμανούς από ένα χαρτί που του έδωσε βιαστικά στα χέρια ο Εγκον Κρεντς.

Η κουβέντα που ψέλλισε στις 9 Νοεμβρίου 1989 απαντώντας στην ερώτηση «πότε;» έγινε το έναυσμα για να συρρεύσει πλήθος κόσμου στο Τείχος του Βερολίνου, να αρχίσει να το γκρεμίζει με τα ίδια του τα χέρια και να «γεννήσει» μερικές από τις πιο δυνατές εικόνες στη σύγχρονη ιστορία της ανθρωπότητας.

Λίγες ώρες αργότερα, ο στενός συνεργάτης του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, Ανατόλι Τσερνάγιεφ, έγραφε στο ημερολόγιό του: «Το Τείχος του Βερολίνου έπεσε. Μια εποχή στην ιστορία του σοσιαλιστικού συστήματος φτάνει στο τέλος της. Μετά το πολωνικό και το ουγγρικό Εργατικό κόμμα, έπεσε και ο Χόνεκερ, σήμερα ανακοινώθηκε και η αποχώρηση του Ζίφκοφ. Τώρα μας μένουν μόνο οι «στενοί μας φίλοι»: ο Κάστρο, ο Τσαουσέσκου και ο Κιμ Ιλ Σουνγκ. Ανθρωποι που μας μισούν».

Οι κοσμοϊστορικές αλλαγές που συντελέστηκαν από την αρχή του 1989, σταδιακά, στην τότε ΕΣΣΔ και στο ανατολικό μπλοκ, κορυφώθηκαν την ημέρα της πτώσης του Τείχους, πριν από 25 χρόνια. 

Ηδη από τις αρχές αυτής της χρονιάς η Ουγγαρία και η Πολωνία βίωναν συγκλονιστικές αλλαγές. Ο Χόνεκερ και ο Τσαουσέσκου επιχείρησαν να πείσουν το Κρεμλίνο να εισβάλει στρατιωτικά στις χώρες αυτές, ωστόσο ο Γκορμπατσόφ αρνείται.

Εχει να ασχοληθεί με την εφαρμογή της περεστρόικας, ενώ, ύστερα από έναν έντονο διαπληκτισμό στο πολίτμπιρο σχετικά με την προγραμματισμένη αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν, αποφασίζεται ότι η Μόσχα δεν πρόκειται να παρέμβει ξανά για τη διατήρηση της εξουσίας στα συμμαχικά κράτη.

Λίγο αργότερα επικρατεί αναταραχή στις βαλτικές χώρες. Ολοι μοιάζουν να ξεχνούν την Ανατολική Γερμανία, όπου ακόμη και οι μυστικές υπηρεσίες αποδεικνύεται ότι δεν αντιλαμβάνονται το μέγεθος της εσωτερικής αντίδρασης που «βράζει», αλλά και των εξελίξεων στο εξωτερικό.

 

Η κατάρρευση

Το ρήγμα στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας γίνεται διαρκώς πιο ορατό. Στην τελευταία συνάντηση του Συμφώνου της Βαρσοβίας ο Γκορμπατσόφ κάνει λόγο για την πιθανότητα να δοθεί ένα τέλος στον Ψυχρό Πόλεμο. Συναντά έντονες αντιδράσεις, όμως οι εξελίξεις στο ανατολικό μπλοκ συνεχίζονται.

Μέσα στον πανικό προκύπτει το πρόβλημα της Ανατολικής Γερμανίας: η φυγή των πολιτών προς τη Δύση μέσω Βαρσοβίας, Πράγας και Βουδαπέστης έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις.

Σύμφωνα με τον τότε ΥΠΕΞ της ΕΣΣΔ Εντβαρντ Σεβαρντνάντζε, η Μόσχα έχει ξεγράψει την Ανατολική Γερμανία ήδη από το 1986 και την άνοιξη του 1989 το πολίτμπιρο συζητά σχέδιο για τη δημιουργία ομοσπονδίας δύο ανεξάρτητων Γερμανιών. Ο Χόνεκερ δεν θέλει ούτε να το ακούσει. Οπως εκμυστηρεύεται αργότερα ο Κρεντς, «ίσως παραστεί ανάγκη να καθαιρεθεί. Διαφορετικά ο λαός θα εισβάλει στο Τείχος».

Τον Ιούνιο ο Γκορμπατσόφ επισκέπτεται τη Δυτική Γερμανία και λέει στον καγκελάριο Χέλμουτ Κολ: «Κάντε ό,τι καταλαβαίνετε με την Ανατολική Γερμανία». Από πλευράς Βόννης αρχίζουν ο αναβρασμός και τα σχέδια για την επανένωση, τα οποία θα συζητηθούν πλέον σε στρογγυλή τράπεζα τον Δεκέμβριο, λίγες μέρες μετά την πτώση του Τείχους.

Τέσσερις Ελληνες, οι οποίοι έζησαν τα γεγονότα στο Βερολίνο από κοντά, περιγράφουν τις εμπειρίες τους:

ΝΙΚΟΣ ΚΟΖΑΝΙΤΗΣ Στα μάτια τους η δυτική πλευρά έμοιαζε με άλλον πλανήτη

«Ημουν στο σπίτι μου και έβλεπα τηλεόραση. Ετσι το έμαθα, όπως και οι περισσότεροι. Δεν το πίστευα. Ανοιξε η πύλη και αμέσως γέμισε το Δυτικό Βερολίνο κόσμο. Μαζί με μια φίλη μου βγήκαμε στους δρόμους. Πήγαμε στο πιο εμπορικό σημείο της πόλης και παρατηρούσαμε τους Ανατολικοβερολινέζους να κοιτάζουν με θαυμασμό τις βιτρίνες των καταστημάτων και να φωνάζουν γεμάτοι ενθουσιασμό «wahnsinn» που σημαίνει «τρέλα».

Στα μάτια τους η δυτική πλευρά της πόλης έμοιαζε με άλλον πλανήτη. Η 9η Νοεμβρίου του '89 ήταν η ημέρα που είχε ενωθεί ο λαός. Η ατμόσφαιρα ήταν πραγματικά καταπληκτική. Από την πρώτη στιγμή είχα αντιληφθεί το μέγεθος της ιστορικής στιγμής. Κάθε βράδυ για περίπου έναν μήνα ήταν σαν γιορτή», διηγείται ο ζωγράφος Νίκος Κοζανίτης. Οι κάτοικοι της δυτικής πλευράς είχαν τη δυνατότητα να επισκέπτονται το Ανατολικό Βερολίνο ως τουρίστες. Υπήρχαν όμως περιορισμοί: βίζα, συνάλλαγμα, έλεγχος στα φυλάκια.

«Πηγαίναμε στο θέατρο του Μπρεχτ και στα μουσεία. Είχε φθηνά εστιατόρια, αλλά οι δρόμοι ήταν ''γκρίζοι'', χωρίς πολλά φώτα. Οι άνθρωποι ντύνονταν διαφορετικά και υπήρχε αστυνομία. Θυμάμαι σε μια επίσκεψή μου φόραγα ένα γούνινο παλτό που είχα αγοράσει με 5 μάρκα από ένα παλαιοπωλείο. Οι Ανατολικοβερολινέζοι με κοίταζαν με ορθάνοιχτα μάτια και ήθελαν να το αγγίξουν», προσθέτει.

«Η πτώση του τείχους με γέμισε ελπίδα ότι θα γίνει καλύτερος ο κόσμος, ότι θα βελτιωθούν οι σχέσεις μεταξύ των κρατών, ότι θα έρθουν καλύτερες μέρες. Κάτι τέτοιο δυστυχώς δεν έγινε», καταλήγει.

ΛΑΜΠΡΟΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ Ενώθηκε ένας λαός, αλλά υπήρξαν και συνέπειες

«Το τείχος υπήρχε, αλλά δεν μας ενοχλούσε. Η δυτική κυβέρνηση είχε δώσει πολλά πλεονεκτήματα στους νέους. Μεταξύ άλλων τη δυνατότητα να μην υπηρετήσουν στον στρατό και κυρίως το «επίδομα του Βερολίνου», ένα επιπλέον εισόδημα για κάθε μόνιμο κάτοικο της πόλης. Ηταν η βιτρίνα του καπιταλιστικού συστήματος», λέει ο Λάμπρος Σαββίδης, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Ελληνικής Κοινότητας στη γερμανική πρωτεύουσα.

Ο ίδιος επισκεπτόταν συχνά το Ανατολικό Βερολίνο για να αγοράσει βιβλία, καθώς ήταν φθηνά. «Περιμέναμε μία ώρα στην ουρά για να πάρουμε τη βίζα και μετά περνάγαμε. Πηγαίναμε για φαγητό και αφήναμε μεγάλο φιλοδώρημα στους σερβιτόρους. Μιλούσαμε με τους κατοίκους στις μπιραρίες. Η αλήθεια είναι ότι δεν είχαν ελευθερία. Αν γίνονταν λίγο... δραστήριοι, μπορεί και να τους παρακολουθούσαν. Υπήρχαν λίγα αυτοκίνητα στους δρόμους. Ομως είχαν δουλειά, φθηνά τρόφιμα, συγκοινωνίες και δωρεάν ιατρική περίθαλψη», προσθέτει.

Την 9η Νοεμβρίου 1989 ο κ. Σαββίδης επέλεξε να μη δει από κοντά την πτώση του Τείχους. «Ως Αριστερός παρακολουθούσα τα γεγονότα από την τηλεόραση. Δεν με ενθουσίασε, αλλά είχα κατανόηση. Το τείχος που έπεσε ένωσε έναν λαό, έφερε πάλι κοντά οικογένειες. Ηταν μια ιστορική στιγμή, αλλά υπήρξαν και τρομερές συνέπειες. Το Τείχος ήταν ένας φράκτης και μετά ο κόσμος έγινε ένα ξέφραγο αμπέλι», καταλήγει.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΛΑΪΤΖΙΔΗΣ Αισθανόμουν τυχερός που ζούσα την ιστορία

Ο Δημήτρης Καλαϊτζίδης επισκεπτόταν συχνά το Ανατολικό Βερολίνο. «Ηταν μια ευχάριστη εμπειρία για μένα, γιατί αγόραζα βιβλία σε χαμηλές τιμές. Πήγαινα επίσης στο θέατρο, στην όπερα και στο μουσείο της Περγάμου. Ο κόσμος δεν πεινούσε, αλλά δεν υπήρχε η υπερπληθώρα των αγαθών. Οι Ανατολικοβερολινέζοι είχαν τη δυνατότητα να κάνουν καλές σπουδές και το κράτος τους έβρισκε δουλειά», αναφέρει ο ίδιος.

Την ημέρα της πτώσης του τείχους ο κ. Καλαϊτζίδης ενημερώθηκε για τα γεγονότα από την τηλεόραση. Αμέσως βρέθηκε στην πύλη του Βρανδεμβούργου που είχε ανοίξει. «Φιλοξενούσαμε φίλους από την Αθήνα και μόλις είδαμε τι ακριβώς συνέβαινε, πήγαμε εκεί. Είχαμε βουρκώσει. Αισθανόμουν τυχερός που ζούσα από κοντά ένα κομμάτι της Ιστορίας και θα μπορούσα στο μέλλον να πω: ''Εκείνη τη στιγμή την έζησα''.

Οπως οι παππούδες μου, τους δύο παγκόσμιους πολέμους. Παρακολουθούσαμε τον κόσμο να σπάει με καλέμια το τείχος. Είναι φρικτό να χωρίζεις έναν λαό σε δύο χώρες. Τις επόμενες ημέρες ο κόσμος από το Ανατολικό Βερολίνο ερχόταν στο Δυτικό για να κάνει αγορές. Ηθελαν να ενταχθούν. Τους έδιναν 100 μάρκα ανά άτομο ως καλωσόρισμα. Ξαφνικά δεν υπήρχε το ανατολικό νόμισμα. Είχε εξαγοραστεί από τον καπιταλισμό», μας λέει. «Η πτώση του τείχους έπρεπε να γίνει. Οι χειρισμοί όμως άφησαν το λιοντάρι να τρώει όπως τρώει», καταλήγει.

ΝΙΚΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ Πήρα και εγώ καλέμι και έσπασα ένα κομμάτι

O Νίκος Αθανασιάδης έφτασε για σπουδές στο Βερολίνο το 1975. Το τείχος απλωνόταν μπροστά του δημιουργώντας του πρωτόγνωρα συναισθήματα. «Λίγο καιρό μετά, δεν με ενοχλούσε. Περπατούσα δίπλα του, οδηγούσα, ήταν μέρος της καθημερινότητας», λέει και συμπληρώνει: «Επισκεπτόμουν συχνά το Αν. Βερολίνο. Υπήρχε αυστηρός έλεγχος για να μπούμε, χρειαζόταν βίζα ημέρας και έπρεπε να αλλάξουμε τα δυτικά μάρκα σε ανατολικά. Η πλευρά στην οποία έμενα ήταν η βιτρίνα του Δυτικού Κόσμου, ενώ η ανατολική ήταν ''γκρίζα''. Υπήρχε μια έντονη μυρωδιά στην ατμόσφαιρα από καθαριστικά. Οι κάτοικοι μας κοιτούσαν, φαινόταν η διαφορά, αλλά ήταν ξέγνοιαστοι. Δεν είχαν την πολυτέλεια, αλλά είχαν τη σιγουριά. Υπήρχε η δουλειά τους, το σπίτι τους και δεν τους ενδιέφερε να είναι π.χ. βαμμένο. Τους έλειπε βέβαια η ελευθερία του λόγου. Δεν μπορούσαν να δουν τον υπόλοιπο κόσμο. Από την άλλη πλευρά, στα θετικά του συστήματος ήταν τα σχολεία και οι γιατροί».

Ο Νίκος Αθανασιάδης, μέλος του προεδρείου της Ομοσπονδίας των Ελληνικών Κοινοτήτων της Γερμανίας σήμερα, στις 9 Νοεμβρίου 1989 παρακολούθησε αρχικά τα γεγονότα από την τηλεόραση στο σπίτι του. Σύντομα, βρέθηκε σε έναν κεντρικό δρόμο και δεν μπορούσε να πιστέψει τι είχε συμβεί. «Οι Ανατολικοβερολινέζοι είχαν ξεχυθεί στους δρόμους και ούτε η μία ούτε η άλλη πλευρά είχε συνειδητοποιήσει ότι είχαν ανοίξει οι πύλες. Το ζούσαμε όλοι σαν όνειρο. Κοιτάγαμε τα ''Trabant''που κυκλοφορούσαν στο κέντρο και μας φαινόταν απίστευτο. Ηταν ιστορικές στιγμές. Τις επόμενες ημέρες πήρα κι εγώ ένα καλέμι και έσπασα ένα κομμάτι από το τείχος», καταλήγει.