TOYΡΚΙΑ: Τελικώς και «χαλίφης» όλων των μουσουλμάνων?

Του ΚΩΣΤΑ ΙΟΡΔΑΝΙΔΗ

Μισή χιλιετία, περίπου, από την εποχή που ο σουλτάνος Σελίμ Α΄, ανακηρύχθηκε -πρώτος αυτός από τον Οίκο του Οσμάν- Χαλίφης των Πιστών, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανέλαβε την υπεράσπιση των Ιερών Τόπων του Ισλάμ, υποστηρίζοντας ότι «η επίθεση του Ισραήλ στο τέμενος Αλ Ακσά ισοδυναμεί με επίθεση εναντίον της Τουρκίας» και προφανώς των άλλων ισλαμικών κρατών.
 

Στη Δύση και στο Ισραήλ, η τοποθέτηση του κ. Ερντογάν ηχεί ως αναχρονισμός στα όρια του παραλόγου. Αλλά η Ανατολή είναι ανορθολογική -βάσει των δυτικών προτύπων- και εάν για μερικές δεκαετίες επιβάλλονται καθεστώτα ασύμβατα προς την πολιτιστική διαμόρφωση των εκεί πληθυσμών, υπάρχει πάντα κίνδυνος υποτροπής.
 

Παρέκκλιση αποτέλεσαν στη Μέση Ανατολή τα καθεστώτα του Μπάαθ, που ήσαν ό,τι πλησιέστερο προς τα παράγωγα της ευρωπαϊκής σκέψεως - έστω στην κομμουνιστική τους εκδοχή. 

Παρέκκλιση -ως φαίνεται- και το κεμαλικό καθεστώς και ο βίαιος «εξευρωπαϊσμός» της Τουρκίας με άτεγκτες και δικτατορικές μεθόδους.  

Παρά τα όσα του καταμαρτυρούν, ωστόσο, ο κ. Ερντογάν πέτυχε εκεί που απέτυχαν όλοι οι μεταρρυθμιστές, από τον σουλτάνο Μαχμούτ Β΄ έως τους τελευταίους «κεμαλιστές» πρωθυπουργούς. Εκσυγχρόνισε την οικονομία της χώρας του, τοποθετώντας ταυτόχρονα σε πρώτο πλάνο -πολιτικό και κοινωνικό- όχι την «εξευρωπαϊσμένη» και υπεροπτική ελίτ, αλλά τον μέσο μουσουλμάνο της Ανατολίας.
 

Το αισθητικό αποτέλεσμα είναι βεβαίως απωθητικό, αλλά σε επίπεδο κοινωνικό επήλθε τελικώς η άρση της διαιρέσεως μεταξύ των «φωτισμένων δυτικότροπων» και της «αναχρονιστικής» πλειοψηφίας. Αυτό ακριβώς το γεγονός προσέδωσε στη διακυβέρνηση του κ. Ερντογάν ένα μοναδικό δυναμισμό.
 

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν είχε θεοκρατικό αλλά έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα, όπως και άλλες αυτοκρατορίες της εποχής εκείνης. Αλλά από την πρώτη στιγμή και έως τη διάλυσή της υπήρξε πολιτικός οργανισμός, που χειραγώγησε τη βιαιότητα του Ισλάμ, έως ότου τον κατέστησε μία τελετουργική διαδικασία, γοητευτική για θηρευτές εξωτικών ερεθισμών.
 

Απόπειρα αναβιώσεως του Χαλιφάτου έγινε από τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Β΄, όταν αντιμετώπισε την εμφανή εχθρότητα των δυτικών κρατών και τη γαλλοβρετανική διείσδυση στη Μέση Ανατολή. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι ο κ. Ερντογάν πορεύεται στα βήματα αυτού του τελευταίου -πραγματικού- σουλτάνου.
 

Ο κ. Ερντογάν είναι ασφαλώς ο πρώτος ηγέτης της Τουρκικής Δημοκρατίας, που αντιμετωπίζει την κεκαλυμμένη εχθρότητα της Δύσεως, το χάος που δημιούργησε η απόπειρα «εκδημοκρατισμού» του αραβικού κόσμου, την πρόκληση του Ισλαμικού Κράτους, που επιδιώκει την επανίδρυση του Χαλιφάτου και απειλεί με πλήρη αποσταθεροποίηση την περιοχή. Αναμενόμενο να χρησιμοποιεί ιδίωμα συμβατό με το διαμορφωθέν πνεύμα της περιοχής. Δεν απευθύνεται στο κάτω κάτω σε απόφοιτους του Χάρβαρντ. Η στάση του είναι σαφώς αμυντική.

Το «θαύμα» της Τουρκίας αποτελεί δίχως αμφιβολία δημιούργημα της πολιτικής του, αλλά ο κ. Ερντογάν δεν είναι σουλτάνος· είναι αναλώσιμος πολιτικός δίχως δυναστική διαδοχή· δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσει ως σύμβολο διαχρονικό· είναι ένας ικανότατος, πείσμων ηγέτης. 

 Εως ότου μία νέα γενιά νεότουρκων τον διαδεχθεί και καταστρέψει ό,τι αυτός δημιούργησε. 

Το πρόβλημα και η γοητεία της καθ’ ημάς Ανατολής είναι η διαρκής ρευστότητά της.