ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ - ΒΡΑΖΙΛΙΑ: H διεύρυνση της «νέας μεσαίας τάξης» στη Λατινική Αμερική

The Economist

Στη βορειοανατολική Βραζιλία, η περιοχή Μπραζίλια Τεϊμόσα ήταν μέχρι πριν από δύο δεκαετίες μια παραγκούπολη ψαράδων. Σήμερα οι δρόμοι της είναι γεμάτοι χτιστά σπίτια, ορισμένα τριώροφα και με διακοσμητικά τούβλα, ενώ άλλα είναι σαν παραπήγματα. Στην περιοχή υπάρχουν εστιατόρια, καταστήματα και δύο τράπεζες, αλλά και σωροί σκουπιδιών. Πολλοί οικονομολόγοι θα αποκαλούσαν τους κατοίκους της περιοχής «νέα μεσαία τάξη» της Βραζιλίας καθώς έχουν εξελιχθεί σε μανιώδεις καταναλωτές.

«Από οικονομική άποψη είναι πολύ καλύτερα από το παρελθόν», σχολιάζει ο Φρανσίσκο Πινέριο, ο οποίος γεννήθηκε στην περιοχή, αλλά προσθέτει πως μεσαία τάξη είναι όσοι ζουν σε προάστιο, έχουν αυτοκίνητο και διαμέρισμα και εισόδημα αντίστοιχο με 1.500 δολάρια τον μήνα. 

Στην Μπραζίλια Τεϊμόσα, οι περισσότεροι κερδίζουν λιγότερα από δύο βασικούς μισθούς ύψους περίπου 610 δολαρίων και με αυτά συντηρούνται οικογένειες τεσσάρων ή και πλέον ατόμων. 

Ο ορισμός που δίνει ο κ. Πινέριο στην έννοια της κοινωνικής τάξης συνάδει με εκείνον της Παγκόσμιας Τράπεζας. Εχοντας μελετήσει διεξοδικά τα νοικοκυριά της Λατινικής Αμερικής, έχει διαπιστώσει πως η μεσαία τάξη της έχει διευρυνθεί κατά 50%, αφού στο διάστημα 2003-2009 αυξήθηκε από τα 103 εκατ. στα 152 εκατ. άτομα. Παράλληλα, όμως, μόνο το 30% του πληθυσμού της περιοχής ανήκει στη μεσαία τάξη. Μια μεγάλη μερίδα διέφυγε από τη φτώχεια, αλλά τίποτε περισσότερο.

Το ποιος ανήκει στη μεσαία τάξη είναι θέμα του πώς ορίζεται αυτή:  

Κοινωνιολόγοι πολιτικοί επιστήμονες ορίζουν τη μεσαία τάξη με κριτήριο το μορφωτικό επίπεδο, το είδος επαγγέλματος και την κατοχή περιουσιακών στοιχείων. 

Οι οικονομολόγοι, αντιθέτως, τείνουν να θεωρούν καθοριστικό το εισόδημα. 

Οι οικονομολόγοι της Παγκόσμιας Τράπεζας τείνουν προς την κοινωνιολογία και ορίζουν τη μεσαία τάξη με κριτήριο την οικονομική ασφάλεια. Εκτιμούν πως, για να περιοριστεί μόνο στο 10% ο κίνδυνος ενός νοικοκυριού της Λατινικής Αμερικής να διολισθήσει εκ νέου σε φτώχεια μέσα σε πέντε χρόνια, απαιτείται εισόδημα τουλάχιστον 10 δολαρίων ανά άτομο την ημέρα. Και ορίζουν ως πλούσιους όσους έχουν εισόδημα άνω των 50 δολαρίων την ημέρα, δηλαδή μόλις το 2% των κατοίκων της Λατινικής Αμερικής. 

 Η Τράπεζα ορίζει ως «ευάλωτους» ή ακόμη και ως «κάτω μεσαία τάξη» όσους έχουν εισόδημα από τέσσερα έως δέκα δολάρια την ημέρα. Αυτοί είναι η ευρύτερη κατηγορία. Η μερίδα των κατοίκων της Λατινικής Αμερικής που ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας, δηλαδή έχουν εισόδημα λιγότερο από 4 δολάρια την ημέρα, έχει περιοριστεί από το 41,4% το 2000 στο 28% το 2010.

Αυτή η κοινωνική πρόοδος είναι απότοκος ενός σπάνιου συνδυασμού ταχύτερης οικονομικής ανάπτυξης, χαμηλής ανεργίας και μείωσης της ανισότητας εισοδήματος. Το εισόδημα ανά άτομο στη Λατινική Αμερική αυξήθηκε με ετήσιο ρυθμό 2,2% από το 2000 ώς το 2010, δηλαδή με γρηγορότερο ρυθμό απ’ ό,τι τις προηγούμενες δύο δεκαετίες. Στο ίδιο χρονικό διάστημα μειώθηκε η ανισότητα εισοδήματος σε 12 από τις 15 χώρες για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία (μολονότι η Λατινική Αμερική εξακολουθεί να ανταγωνίζεται την Αφρική ως η περιοχή με τη μεγαλύτερη ανισότητα). Η αναδιανομή του πλούτου μέσω κοινωνικών προγραμμάτων έχει συνεισφέρει στη μείωση της φτώχειας. Η επέκταση της μεσαίας τάξης, πάντως, επετεύχθη σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της ταχύτερης ανάπτυξης.

Συνολικά η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά πως δύο στους πέντε Λατινοαμερικανούς κινήθηκαν ανοδικά στην κοινωνική κλίμακα από το 1995 ώς το 2010, μολονότι λίγοι ήταν εκείνοι που μεταπήδησαν από τη φτώχεια στη μεσαία τάξη. Οσοι κινήθηκαν ανοδικά είχαν λάβει καλύτερη εκπαίδευση.

Ωστόσο, η Τράπεζα επισημαίνει ότι η Λατινική Αμερική παραμένει μια ζώνη με άνισες ευκαιρίες: τα παιδιά όσων είχαν χαμηλότερη εκπαίδευση τείνουν να σπουδάσουν λιγότερο από εκείνα της μεσαίας τάξης. Το αισιόδοξο στοιχείο είναι ότι τα τελευταία 15 χρόνια ο μέσος όρος διάρκειας σπουδών της Λατινικής Αμερικής αυξήθηκε ραγδαία, περιορίζοντας το χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις. Στη Λατινική Αμερική, όμως, υπάρχει το μεγαλύτερο χάσμα ποιότητας ανάμεσα στα σχολεία που παρακολουθούν τα παιδιά των πλουσίων και εκείνα των φτωχών. Αυξάνεται και το ποσοστό εκείνων που έχουν ανώτερη εκπαίδευση, η οποία αποτελεί συνήθως και διαβατήριο για τη μετάβαση στη μεσαία τάξη, αν και για πολλούς ανθρώπους είναι δύσκολο να χρηματοδοτήσουν τις σπουδές στο πανεπιστήμιο.