ΤΟΥΡΚΙΑ: Τα τρωτά σημεία της «ισχυρής» πανοπλίας της

Του Γιώργου Καπόπουλου

Από τότε που ξέσπασε η δημοσιονομική κρίση στην Αθήνα μια πλειοψηφική μερίδα αναλύσεων και προσεγγίσεων στη χώρα μας θεωρεί ως δεδομένο ότι ανατράπηκαν σε βάρος μας οι διμερείς ελληνοτουρκικοί συσχετισμοί. Την ώρα που σε επικοινωνιακό επίπεδο η Ελλάδα έμοιαζε να είναι στη θύρα εξόδου -αποβολής από την Ευρωζώνη- η Τουρκία ως μέλος της Ομάδας G-20, φάνταζε να ανατρέπει τελείως τους συσχετισμούς που υπήρχαν στα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα:  Τότε που η ευημερούσα Ελλάδα με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και μέλος της Ευρωζώνης είχε απέναντί της μια Τουρκία όπου ο Ερντογάν συγκατοικούσε με το Βαθύ Κράτος και προσπαθούσε να κατοχυρώσει την ευρωπαϊκή προοπτική ως εργαλείο περιορισμού της παραεξουσίας της στρατιωτικής ηγεσίας.

Τα παραπάνω επανέρχονται στην επικαιρότητα κάθε φορά που τίθεται η διασφάλιση των ελληνικών ζωτικών συμφερόντων στην Ανατολική Μεσόγειο, με την παραπλανητική εικόνα μιας πανίσχυρης Τουρκίας που αποτρέπει την άσκηση των δικαιωμάτων της Αθήνας στις θαλάσσιες ζώνες, που σύφωνα με το Διεθνές Δίκαιο μπορεί να εκμεταλευθεί. Σήμερα κυρίαρχος του εσωτερικού παιχνιδιού εξουσίας ο Ερντογάν δείχνει ότι είναι πιο ανασφαλής από ποτέ: Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη οργή για την ευνοϊκή μεταχείριση της Ελλάδας από τους Οίκους Αξιολόγησης, σε αντίθεση με την δυσμενή στάση τους απέναντι στην Τουρκία, που υποδηλώνει τον φόβο ότι το τουρκικό οικονομικό «θαύμα» μπορεί να καταρρεύσει από τη μια μέρα στην άλλη.

Σκιές και υποθήκες

• Το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο της Τουρκίας βρίσκεται στο ίδιο ποσοστό που βρισκόταν το αντίστοιχο ελληνικό πριν ξεσπάσει η δημοσιονομική κρίση του 2009, ενώ το βραχυπρόθεσμο εξωτερικό χρέος της Τουρκίας αυξήθηκε δυόμισι φορές μετά την έναρξη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, και τα δύο τρίτα του επιβαρύνουν τον τραπεζικό τομέα.

• Ο διατραπεζικός δανεισμός του τουρκικού τραπεζικού συστήματος στηρίζεται στη Σαουδική Αραβία και στα Εμιράτα του Κόλπου. Αν το Ριάντ αποφασίσει να αποσύρει μια στήριξη που παρέχεται με πολιτικά κυρίως κριτήρια, η Τουρκία θα καταρρεύσει μέσα σε λίγες βδομάδες.
  
  
• Έτσι η Άγκυρα καταφεύγει στην εξαγωγή πολυτίμων μετάλλων που αποτελούν το 2,2% του τουρκικού ΑΕΠ. Χάρη στο ποσοστό αυτό, το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου μειώθηκε στο 7,5% το 2012 σε σχέση με το αντίστοιχο 10% του 2011. Ενας από τους βασικούς πελάτες των εξαγωγών πολύτιμων μετάλλων -κυρίως χρυσού- της Τουρκίας είναι το Ιράν, με αγορές ύψους 14,3 δισ. δολαρίων, σε σύνολο 17 δισ. συνολικώς εισπράξεων της Αγκυρας.

Επικίνδυνα παιχνίδια
Είναι σαφές η Τεχεράνη υποκαθιστά την αδυναμία πρόσβασής της στη δανειοδότηση από το διεθνές τραπεζικό σύστημα που είναι ο πολιορκητικός κριός των κυρώσεων που επέβαλαν οι ΗΠΑ.

Η φιλόδοξη για περιφερειακό ηγεμονικό ρόλο Τουρκία βρίσκεται ταυτόχρονα στο έλεος της Σαουδικής Αραβίας, των Εμιράτων αλλά και του Ιράν. Με τα παραπάνω δεδομένα η εμπλοκή της στη Συρία που εμπεριέχει τη δυναμική της σύγκρουσης τόσο με την Τεχεράνη όσο και με το Ρτιάντ μπορεί να αποδειχθεί μοιραία. Εξυπακούεται ότι η προθυμία της Αγκυρας να προσφέρει bypass, ώστε η Τεχεράνη να έχει ρευστότητα παρά τις διεθνείς κυρώσεις, αποτελεί ένα ακόμη casus belli στις σχέσεις με το Ισραήλ και με τις ΗΠΑ.

Με μια οικονομία που αποτελεί φούσκα που μπορεί να σκάσει ανά πάσα στιγμή και έναν περιφερειακό παρεμβατισμό που ανοίγει μέτωπα σε όλες τις κατευθύνσεις, η προοπτική μιας ραγδαίας ανατροπής και αποσάθρωσης της παντοδυναμίας Ερντογάν δεν πρέπει να αποκλείεται. Η κατάσταση παρουσιάζει αναλογίες με τα τελευταία τρία χρόνια της θητείας Μεντερές στην εξουσία (1957-60), καθώς δύο χρόνια μετά την τρίτη κατά σειρά εκλογική νίκη άρχισε η κατιούσα. Οταν τα παραπάνω είναι κοινή παραδοχή διεθνών αναλυτών και ειδικευμένων ερευνητικών ιδρυμάτων είναι το λιγότερο εξωπραγματικό το κυρίαρχο ρεύμα στην Ελλάδα να είναι πεισμένο για δραματική υπέρ της Τουρκίας ανατροπή συσχετισμών στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

 

Κουρδική υποθήκη
Τούτων λεχθέντων η σοβαρότερη υποθήκη όχι μόνον για τον Ερντογάν αλλά για τη χώρα συνολικά παραμένει το Κουρδικό, που πήρε νέες διαστάσεις λόγω των εξελίξεων στη Συρία.  

Μέσα στην πλήρη αβεβαιότητα για την επόμενη μέρα στη Δαμασκό υπάρχει μιά εξαίρεση:

 Τα δύο εκατομμύρια Κούρδοι που κατοικούν στη βορειοανατολική περιοχή της χώρας έχουν χειραφετηθεί οριστικά από τον έλεγχο της Δαμασκού -με πρωτοβουλία του Ασαντ- και είτε θα αποτελέσουν ένα ντε φάκτο ημιανεξάρτητο κρατικό μόρφωμα, είτε θα τεθούν υπό τον έλεγχο της Αυτόνομης Κουρδικής Οντότητας στο Βόρειο Ιράκ, την υπό τον Μπαρζανί, δηλαδή, κυβέρνηση που εδρεύει στο Αρμπίλ. Η όποια επόμενη κυβέρνηση στη Δαμασκό δεν θα διαθέτει τη δυνατότητα βίαιης αποκατάστασης του ελέγχου της στην περιοχή, αλλά ούτε και θα μπορεί να συναινέσει σε τουρκική στρατιωτική επέμβαση, η οποία θα φέρει σε οριακό σημείο τις σχέσεις της Αγκυρας με την κυβέρνηση του Αρμπίλ. Οι Κούρδοι της Συρίας έχουν ένα στρατηγικό γεωγραφικό πλεονέκτημα: Ελέγχουν τη δυνατότητα διοχέτευσης του πετρελαίου του Ιράκ και του Κόλπου προς τη Μεσόγειο, που είναι στρατηγικός στόχος τόσο των κρατών της Αραβικής Χερσονήσου, όσο και των ΗΠΑ, για να μειωθεί το πλεονέκτημα που αντλεί η Τεχεράνη από τη δυνατότητά της να παρεμποδίσει τη ναυσιπλοΐα στα στενά του Ορμούζ.

 

Τα σύνορα σβήνουν
 

Τα παραπάνω οδηγούν αθροιστικά στο συμπέρασμα ότι η σταθερότητα και προβλεψιμότητα στο Δεύτερο Κουρδιστάν στη Βορειοανατολική Συρία μπορεί να διασφαλισθεί μόνο με τον έλεγχο της περιοχής από την υπό τον Μπαρζανί κυβέρνηση του Αρμπίλ.

Θα πρόκειται για μια εξέλιξη ιστορικής σημασίας, καθώς για πρώτη φορά μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1918 θα σβήσει ντε φάκτο μια συνοριακή γραμμή που χωρίζει κουρδικούς πληθυσμούς, μια άκρως ανησυχητική εξέλιξη τόσο για την Άγκυρα, όσο και για την Τεχεράνη.

Να προσθέσουμε ότι η Βορειοανατολική Συρία έχει κοιτάσματα πετρελαίου, τα οποία θα προστεθούν στη σημαντική πετρελαϊκή παραγωγή του Αρμπίλ, με την Άγκυρα να διστάζει εύλογα να κάνει γεωτρήσεις στη Νοτιοανατολική Τουρκία, καθώς αν επιβεβαιωθούν οι υποθέσεις εργασίας για το πετρελαϊκό δυναμικό του τουρκικού Κουρδιστάν, θα πολλαπλασιασθεί και η εντός συνόρων αποσχιστική δυναμική αλλά και τα κίνητρα για ανάμειξη του Αρμπίλ.

Με την επιλογή της απόσυρσής του από τις κουρδικές περιοχές, ο Ασαντ κατάφερε πρώτον ένα πλήγμα στη συγκρότηση ενός μετώπου που θα περιλαμβάνει όλους τους Σουνίτες της Συρίας και δεύτερον, δημιούργησε μια ενδιάμεση ζώνη, όπου κάθε προσπάθεια της Αγκυρας για πολιτική ή ακόμη περισσότερο στρατιωτική επέμβαση θα βρίσκει μπροστά του το Κουρδικό Κίνημα της Συρίας, με παρενέργειες στην Νοτιοανατολική Τουρκία αλλά και στις σχέσεις με την κυβέρνηση του Αρμπίλ.

Μόνο υπό το φως των παραπάνω μπορούμε να ερμηνεύσουμε τη διαπραγμάτευση Ερντογάν- Οτσαλάν που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, ένα επικίνδυνο στοίχημα και για τις δύο πλευρές: Την στιγμή που θα ενοποιούνται ντε φάκτο οι κουρδικές περιοχές της Συρίας και του Ιράκ, ο Οτσαλάν θα απευθύνει έκκληση παράδοσης των όπλων με αμφίβολη εμβέλεια, ενώ ο Ερντογάν κινδυνεύει να χρεωθεί ταυτόχρονα άνοιγμα κουρδικού μετώπου στη Συρία και πολιτική νομιμοποίηση του ΡΚΚ με αμφίβολο αντίκρισμα.

Αργά αλλά σταθερά το Κουρδικό εκτός συνόρων ξεφεύγει από την όποια επιρροή της Αγκύρας, η οποία λόγω της εμπλοκής της στη Συρία δεν μπορεί να αξιοποιήσει την ιστορική αντικουρδική συνεργασία με την Τεχεράνη.

Με την ανάμειξη τους στη Συρία οι Ερντογάν-Νταβούτογλου επιτάχυναν δραματικά τη δυναμική συγκρότησης Ανεξάρτητου Ενιαίου Κουρδιστάν, μια προοπτική στην οποία επενδύουν ΗΠΑ και Ισραήλ.