Ενας κόσμος χωρίς Σταχτοπούτες

Του ΓΚΑΖΜΕΝΤ ΚΑΠΛΑΝΙ

Σχεδόν την ίδια ώρα που οι Ισπανοί γίνονταν πρωταθλητές κόσμου σε ένα από τα πιο «μάτσο» των αθλημάτων, το ποδόσφαιρο, η κυβέρνηση ενέκρινε μια πρωτότυπη πρωτοβουλία στα δημόσια σχολεία της χώρας: την αναθεώρηση των «μάτσο» παραμυθιών. Στα πλαίσια του προγράμματος «Εκπαίδευση και ισότητα», τα παραμύθια με τα οποία μεγάλωσαν ολόκληρες γενιές παιδιών, η «Χιονάτη», η «Σταχτοπούτα», η «Ωραία Κοιμωμένη», θεωρούνται «φαλλοκρατικά» και ακατάλληλα για την εκπαίδευση των μικρών παιδιών. Αρα, θα πρέπει να ξαναγραφούν...

ΚΑΠΟΙΟΙ είπαν πως η Ισπανία έχει άλλες, πιο σοβαρές, έγνοιες να ασχοληθεί από τα παραμύθια με τη «Χιονάτη», τη «Σταχτοπούτα», και την «Ωραία Κοιμωμένη». Η χώρα διανύει τον βαρύ χειμώνα της οικονομικής κρίσης. Αλλοι, όμως, είδαν την πρωτοβουλία με καλό μάτι. Σε τελευταία ανάλυση, η χειραφέτηση της γυναίκας, που πολλοί θεωρούν δεδομένη στη Δύση αποτελεί ακόμα ζητούμενο. Παρά τις κατακτήσεις παραμένει κάτι σαν το μετέωρο βήμα του πελαργού. Σκέφτηκα να στείλω αυτή την είδηση σε δυο φίλες μου. Την Ολγα (34 ετών) και την Τάνια (29 ετών). Ζήτησα ένα σχόλιο από την καθεμία. Οι απαντήσεις τους ήταν πολύ διαφορετικές. Τις παραθέτω.

ΟΛΓΑ: «Δεν μου αρέσουν οι πολιτιστικές σταυροφορίες, ακόμα κι όταν γίνονται για καλό σκοπό. Είμαι από αυτές που πιστεύουν ότι γυναίκες και άνδρες έχουν επείγουσα ανάγκη για ανακωχή και συμφιλίωση παρά να θέτουμε τον έναν απέναντι στον άλλον. Αναρωτιέμαι καμιά φορά τι σημαίνει σήμερα “χειραφετημένη γυναίκα”; Μια γυναίκα ελεύθερη, δυνατή, που δεν ψάχνει ούτε περιμένει τον πρίγκιπα πάνω στο άσπρο άλογο; 

Μια γυναίκα χειραφετημένη από τον αυταρχικό άνδρα που θέλει να την υποτάξει, η οποία κρατάει η ίδια τα ηνία της σχέσης; Εννοούμε, ίσως, και την γυναίκα που κάνει καριέρα και σιγά σιγά γίνεται φωτοτυπία του άνδρα μάνατζερ, η γυναίκα που δεν έχει χρόνο και επιθυμία για σπίτι και οικογένεια και που επισκέπτεται συχνά τον πλαστικό της χειρουργό; 

Με λίγα λόγια και με μια δόση υπερβολής, νομίζω ότι η σημερινή γυναίκα επέλεξε ένα άλλο είδος δουλείας και καταπίεσης: εκείνη της ομορφιάς και της επιτυχίας.  

Προσωπικά επιθυμώ μια γυναίκα που να είναι ικανή να αγαπήσει και να ζήσει χωρίς το φάντασμα της κατωτερότητας και της ανωτερότητας. Είναι, όμως, εφικτό κάτι τέτοιο; Νομίζω πως ναι. Αν και ώρες ώρες, ακούγοντας ιστορίες άλλων γυναικών, με βασανίζουν πολλές αμφιβολίες. Το κακό είναι ότι σήμερα που οι σχέσεις ανδρών και γυναικών αναπροσδιορίζονται, είναι οι άνδρες που πιο πολύ και από τις γυναίκες φαίνονται κυνηγημένοι από το φάντασμα της ανωτερότητας και της κατωτερότητας.

Ισως γιατί έχασαν μέσα σε λίγα χρόνια τόσο πολλά από τα «αυτονόητα δικαιώματά» τους πάνω στις γυναίκες. Από την άλλη, η ισότητα των φύλων μού φαίνεται πιο πολύ ουτοπία. Υπό την έννοια ότι κανείς δεν την θέλει πραγματικά. Γι΄ αυτό οι λογαριασμοί παραμένουν πάντα ανοιχτοί και αμφιβάλλω εάν θα κλείσουν ποτέ οριστικά. Ισως γιατί η αντίφαση είναι στην ίδια την φύση των ανθρώπινων σχέσεων. Δεν θέλω να εκμηδενίσω όσα σημαντικά έχουν γίνει για την χειραφέτηση της γυναίκας. Και πρέπει να γίνουν πολλά ακόμα. Αναφέρω μόνο το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας, ειδικά στην Ελλάδα, που παραμένει ακόμα ταμπού. Αλλά νομίζω ότι όταν μιλάμε για την χειραφέτηση της γυναίκας, σαν να έχουμε χάσει κάπως τους στόχους. Επικρατούν πιο πολύ τα σχήματα και τα προσχήματα παρά η ουσία. 

Οσον φορά δε τα παραμύθια, προσωπικά το ότι διάβασα μικρή τη “Χιονάτη” και τη “Σταχτοπούτα” δεν με εμπόδισε να διεκδικήσω, με τον δικό μου τρόπο, την ισότητα και την ελευθερία μου ως γυναίκα. Με αυτή τη λογική πρέπει τα παιδιά να μη διαβάσουν ούτε τον “Πινόκιο”. Επειδή στην πραγματικότητα η μύτη των παιδιών δεν μακραίνει όταν λένε ψέματα»...

ΤΑΝΙΑ: «Να πω κατ΄ αρχάς ότι τέτοιες έγνοιες βασανίζουν μόνο ένα κομμάτι της ανθρωπότητας. Δυστυχώς το μικρότερο. Σε πολλές χώρες του κόσμου, στις περισσότερες μάλλον, οι γυναίκες δεν έχουν καν το δικαίωμα να διαβάζουν παραμύθια. Δεν μπορούν να εκφράζουν τη γνώμη τους σε ισότιμη βάση με τους άνδρες. Πιστεύω πως εάν δεν είχαν αναθεωρηθεί κάποια παραμύθια, η γυναίκα θα ήταν ίδια και στα δικά μας μέρη. 

Οι ηρωίδες των παραμυθιών που αναφέρεις, η “Χιονάτη”, η “Σταχτοπούτα”, η “Ωραία Κοιμωμένη” είναι παθητικά και πειθήνια πλάσματα. Η μόνη πράξη ανυπακοής της Χιονάτης είναι η φυγή από τη μητριά της για να βρει καταφύγιο στους νάνους. Η Σταχτοπούτα κλαίει μέχρι που εμφανίζεται μια θαυματουργική νεράιδα. Η Ωραία Κοιμωμένη, όπως το λέει και το όνομά της, κοιμάται. Και οι τρεις τραγουδούν, περιμένοντας να εμφανιστεί κάποια νεράιδα ή πρίγκιπας σε άσπρο άλογο να τις σώσει από τη θλιβερή τους μοίρα. Διάβασα την απάντηση της Ολγας και θα σταθώ στον Πινόκιο. Η διαφορά αυτού του αγοριού από τα τρία κορίτσια των παραμυθιών είναι ότι ο Πινόκιο σώζει ο ίδιος τον εαυτό του. Δεν περιμένει κάποια Σταχτοπούτα να τον σώσει.  

Τα κορίτσια πρέπει να περιμένουν τη σωτηρία από άλλους, τα αγόρια από τον εαυτό τους. Υπάρχει σημαντική διαφορά, έτσι δεν είναι; Να θυμίσω ότι οι αρχικές εκδοχές αυτών των παραμυθιών, όπως τα ανάδειξε και ο Ντίσνεϊ, ήταν λιγότερο ρομαντικές και φαλλοκρατικές επίσης. Η Χιονάτη σώζεται γιατί καταφέρνει και κάνει εμετό το μήλο που είχε φάει και όχι χάρη στο φιλί του πρίγκιπα. Η αλήθεια είναι πάντα λιγότερο ρομαντική αλλά προσωπικά την προτιμώ».

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ και τις δυο απαντήσεις, έμεινα κάπως στη μέση. Φοβούμενος μήπως το φύλο επηρεάζει τη γνώμη μου, σκέφτηκα πιο πολύ σαν αναγνώστης. Εάν ακολουθήσουμε τη λογική των Ισπανών, θα πρέπει να ξαναγράψουμε το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας λογοτεχνίας και φιλοσοφίας. Ξεκινώντας από τα Ευαγγέλια: 12 απόστολοι και καμία γυναίκα. Για να μη μιλήσουμε για τον Αδάμ και την Εύα. Ο Τόλκιν με αυτή τη λογική θα πρέπει να εξοριστεί από τις βιβλιοθήκες.

Μια καλύτερη λύση θα ήταν, ίσως, να εξηγήσουμε στα παιδιά μας τα παραμύθια που τους διαβάζουμε. Γιατί οι βασίλισσες κλαίνε πάντα και οι βασιλιάδες είναι πάντα ωραίοι, σοφοί και δεν μασάνε;  

Αντί να ξαναγράψουμε τα παραμύθια, ας μάθουμε στα παιδιά να σκέφτονται κριτικά ώστε να καταλάβουν ότι το κουράγιο, η εξυπνάδα και τα δάκρυα δεν έχουν να κάνουν με το φύλο αλλά με μυθικά στερεότυπα που φτιάχνουν οι διάφορες εξουσίες.