Η δουλεία δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει

Της ΕΛΕΝΗΣ ΚΑΡΑΣΑΒΒΙΔΟΥ

Το να καθιστάς κάτι παράνομο δεν σημαίνει ότι παύει να υπάρχει. Και το να παραδέχεσαι αυτή την πραγματικότητα δεν σημαίνει ότι την αποδέχεσαι. Η 13η του Αυγούστου είναι η Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης εναντίον της Δουλείας. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι ημέρα υπενθύμισης της ανάγκης να αντιμετωπιστεί ένα φαινόμενο που δεν έπαψε να υπάρχει ποτέ. 

Οπως ο καθηγητής του Harvard, Kevin Bales, έπειτα από μακρόχρονη κι επίπονη έρευνα στα καθεαυτό πεδία (ναι! υπάρχουν και γνήσιοι επιστήμονες) υποστηρίζει (Ending Slavery: California University Press, 2007), στην πραγματικότητα προστίθενται (ή μαζικοποιούνται;) σε αυτό πολυπλοκότερες και πιο εξειδικευμένες μορφές. Το εμπόριο ανθρώπων (ένα απίστευτης ευρύτητας και οικονομικής σημασίας φαινόμενο, άμεσα συνυφασμένο με την καθημερινότητά μας κατά τρόπο που δεν θέλουμε να αντιληφθούμε, το οποίο καλύπτουμε κάτω από τον «απόμακρο» όρο trafficking) περιλαμβάνει στις μέρες μας απλήρωτο εργατικό δυναμικό σε μεγάλες φυτείες ή υπόγειες φάμπρικες, σκλάβες κυρίως (ή σκλάβους) του σεξ, παιδιά που απάγονται για να εργαστούν σε δουλειές που δεν μπορούν ενήλικες ή ως «αμόλυντα σεξουαλικά αντικείμενα» (!), ανάπηρους σε βιοτεχνίες αποενοχοποίησης περιστασιακών φιλάνθρωπων (ή αλλιώς ανάπηρους ή διανοητικά καθυστερημένους, που χρησιμοποιούνται από κυκλώματα ζητιανιάς, καθώς επιστρέψαμε στην εποχή των «Αθλίων»), οικιακούς εργάτες «σε ομηρία» (μηδέ των συ-«ζύγων» υπό καθεστώς βίας ευρισκομένων) ή μέλη θρησκευτικών δογμάτων σε ψυχολογική χειραγώγηση κ.ά. Η πολυμέρεια της αγοράς των σκλάβων δείχνει και την ευρύτητα των λόγων ύπαρξής της.

Στο παρελθόν, η (ποικίλη στις εκφάνσεις της) δουλοκτησία υπήρξε ένας από τους κυριότερους λόγους ανόδου του βιοτικού επιπέδου κάποιων κοινωνιών, ή μάλλον όσων εκμεταλλεύονταν τον κυρίαρχο τρόπο κοινωνικής θέσμισης σε αρκετές κοινωνίες. Κι αυτοί δεν είχαν να κάνουν μόνο με ανώτερα στρώματα της κάθετης κοινωνικής ιεραρχίας, αλλά και με ποικίλα στρώματα που (για δικούς τους λόγους) στήριζαν αυτό το πρότυπο, εμπλεκόμενα σε μια οριζόντια κυριαρχία.

Με το ανθρωπιστικό ρεύμα της Αναγέννησης και (αργότερα) την Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η δουλεία απονομιμοποιήθηκε τόσο ηθικά όσον και νομικά. «Βήμα» σημαντικό, που όμως ταυτίστηκε με το στόχο. Αλλά δεν έπαψε να υπάρχει. Κατά την ίδια την Αναγέννηση και αμέσως μετά, η μαύρη Αφρική στενάζει όταν το πλέον εξαγώγιμο προϊόν της είναι τα δυνατότερα των παιδιών της, που βοηθούν στο χτίσιμο του «νέου κόσμου» (νέος;). Και ο ανθρωπιστικός 20ός αιώνας έζησε όχι μόνο τα «αριστερά εργατικά γκούλαγκ», μα την κορύφωση της δουλοκτητικής αντίληψης με το Ολοκαύτωμα, όπου Εβραίοι, Αθίγγανοι, αριστεροί, ΑμεΑ και ομοφυλόφιλοι δεν δολοφονήθηκαν πάραυτα, μα ανάχθηκαν σε καθεστώς όχι απλώς δουλείας, μα μαζικής εξόντωσης, με χρονικό ορίζοντα το τέλος των εργατικών δυνάμεών τους.

Σήμερα η βιομηχανία σοκολάτας, χαλιών, εξωτικών φρούτων, σφαιρών, κάποιων «σεξουαλικών ειδών» διασκέδασης και αρκετές άλλες, σχετίζονται με την ύπαρξη δούλων. Μια απλή ερώτηση που τίθεται από «έκπληκτους» είναι «από πού προέρχονται όλοι αυτοί». Οι απλές ερωτήσεις δεν επιδέχονται πάντοτε απλές απαντήσεις... Η γεωπολιτική παίζει τεράστιο ρόλο στην ύπαρξη και διαιώνιση του φαινομένου. Και δεν είναι μόνο η ανισομέρεια μεταξύ Τρίτου και Πρώτου Κόσμου (που δεν δέχεται μάλιστα τα «σκουπίδια» που δημιουργεί να του χτυπούν ως μετανάστες την πόρτα, πόσο μάλιστα όταν αυτό συμβαίνει εις βάρος των «δυτικών» χωρών που ευθύνονται λιγότερο, καθώς οι «μεγάλες δυνάμεις» επιμερίζουν τις μεταναστευτικές πιέσεις κατά πώς τις συμφέρει). 

Είναι και ο πολιτιστικός παράγοντας, καθώς η ανέχεια (ή μάλλον η απελπισία, απότοκος της πιο απόλυτης ανέχειας) κάνει τη δουλεία ακόμη και των παιδιών «σου» να φαντάζει «φυσιολογική» σε μερικά μέρη του κόσμου. Κι ακόμη, καθώς η κατανάλωση «οικογενειακών» μα «βεβαρημένων» προϊόντων, όπως η σοκολάτα (ή η σεξουαλική «επίσκεψη»), δεν αμφισβητείται από τους «αθώους» καταναλωτές της Δύσης. Είναι ακόμη και η πολιτική επιλογή αφού, όπως σωστά θυμίζει ο Bales, δύο μόνο ήταν οι χώρες που στην Ολομέλεια του ΟΗΕ ψήφισαν εναντίον τού να γίνει παράνομη η παιδική εργασία. Η Σομαλία, μια χώρα του Τρίου Κόσμου που βρισκόταν τότε σε πολιτική αναταραχή και στερούνταν νόμιμης κυβέρνησης για να ψηφίσει... και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Στον κόσμο των (πολυεθνικών) επιχειρήσεων, αλλά και των ασυνείδητων καταναλωτών ή των παραδομένων ηδονιστών (σεξ και σοκολάτα, παχύ χαλί και μεταξένια κουρτίνα, και βολικό, σαν κάποιες ιδέες «μας», προσωπικό μμμ...) οι ευθύνες δεν επιμερίζονται εύκολα, καθώς την πρωτοκαθεδρία (μα όχι την αποκλειστικότητα...) την έχει η εξουσία που πολιτεύεται διαχειριζόμενη το φόβο και την ανάγκη. Ούτε η δουλεία θα πάψει να υφίσταται εύκολα. Αλλά τουλάχιστον, όπου μπορούμε, ας τραβάμε την κουρτίνα ενός «ευτυχισμένου» κόσμου που την έχει καταστήσει «παράνομη», ώστε να την ελέγχει πιο αποτελεσματικά... Ισως έτσι να 'χουμε την αξιοπρέπεια κάποτε να τολμήσουμε κι εμείς, μια κοινωνία - Οιδίποδας, να πούμε «ακουστέον!»: Δεν μπορώ, μα πρέπει να τ' ακούσω.