ΤΟΥΡΚΙΑ: Ο κυρίαρχος ρόλος της Αγκυρας στον νέο ενεργειακό χάρτη

Του Κ.Ν. Σταμπολή

Αντιπροέδρου και Εκτελεστικού Διευθυντή του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης (ΙΕΝΕ)

Τόσο η πρόσφατη απόφαση του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν για ακύρωση της όδευσης του αγωγού South Stream προς τα Βουλγαρικά παράλια και η ανακοίνωση της πρόθεσης για την κατασκευή ενός αντίστοιχου μεγέθους αγωγού προς την Τουρκία, η προσχώρηση του Ισραήλ στον ελληνικής εμπνεύσεως αγωγό East Med, που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου, μέσω Ελλάδας, προς την Ευρώπη, η απόφαση της κοινοπραξίας στον TAP για τον πρόωρο διπλασιασμό της μεταφορικής ικανότητας του αγωγού (από 10.0 BCM's στα 20.0 BCM's) και τέλος η ανακοίνωση για τη δημιουργία του Vertical Corridor (κάθετου διαδρόμου φυσικού αερίου) που θα ενώνει την Ελλάδα με την Ουγγαρία μέσω του υπάρχοντος δικτύου αγωγών της περιοχής, στην πράξη σηματοδοτούν την επανασχεδίαση του ενεργειακού καμβά της ευρύτερης περιφέρειας της ΝΑ Ευρώπης.

Μπορεί η ανακοίνωση του Ρώσου προέδρου περί νέου αγωγού προς την Τουρκία να προσέλκυσε τα άκρως ειρωνικά σχόλια αμερικανόφερτων ειδησεογραφικών δικτύων (όμως η συλλογιστική του Κρεμλίνου κάθε άλλο παρά έωλη είναι. Και αυτό γιατί η Τουρκία ήδη αποτελεί τον δεύτερο ευρωπαϊκό εξαγωγικό προορισμό για το αέριο της Gazprom μετά τη Γερμανία (βλέπε γράφημα).

Θα πρέπει να γίνει κατανοητό, βάσει των μέχρι σήμερα ανακοινώσεων του Κρεμλίνου αλλά και του διευθύνοντα της Gazprom, κ. Αλεξέι Μίλερ, ότι η απόφαση για αλλαγή όδευσης του South Stream προς την Τουρκία δεν ακυρώνει τις βασικές επιδιώξεις της Ρωσίας να απεξαρτηθεί από τη δυνατότητα της Ουκρανίας να παρεμβαίνει όποτε αυτή αποφασίζει στην ομαλή τροφοδοσία, μέσω αυτής, της ευρωπαϊκής αγοράς.

Από μία άποψη η Ρωσία τελεί υπό την ομηρεία της εκάστοτε ουκρανικής κυβέρνησης, με αποτέλεσμα να μην μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. 2006, 2009) να φανεί συνεπής ως προς τις υποχρεώσεις της απέναντι στους Ευρωπαίους πελάτες της. Η αναδιάταξη της υποθαλάσσιας όδευσης του South Stream προς την Τουρκία, γιατί περί αυτού πρόκειται, αποστερεί τη Βουλγαρία από τα αναμενόμενα και γενικότερα οικονομικά και γεωπολιτικά οφέλη, μειώνει τη σημασία του αγωγού Trans Balkan για την τροφοδοσία των αγορών της περιοχής, στα νότια και δυτικά σύνορα της Βουλγαρίας, και τοποθετεί των ρωσικών συμφερόντων φυσικό αέριο στην αφετηρία τροφοδοσίας της Ευρώπης. Δηλαδή στην καρδία των ανταγωνιστών από μελλοντικούς προμηθευτές από την Ασία, τη Μέση Ανατολή και ενδεχομένως από την Ανατολική Μεσόγειο.

Αντίθετα, η Τουρκία, εκτός από την ιδιότητά της ως τελικής αγοράς, ενισχύει την ιδιότητά της ως ενδιάμεσης αγοράς, καθώς πέραν της μεταφοράς μέσω των εδαφών της αερίου από τα κοιτάσματα του Αζερμπαϊτζάν, μελλοντικά θα υποδεχθεί επιπλέον ποσότητες αερίου που θα έχουν αφετηρία τα κοιτάσματα της κεντρικής Ασίας (από Καζακαστάν, Ουζμπεκιστάν και Τουρκμενιστάν) και της ρωσικής ενδοχώρας. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η Τουρκία εξακολουθεί να εισάγει 8,0-10,0 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αερίου κάθε χρόνο από το Ιράν παρά το αμερικανό-ευρωπαϊκό εμπάργκο. Είναι δε εξαιρετικά πιθανό, όταν εξομαλυνθούν οι σχέσεις Ιράν-ΗΠΑ μετά την προδιαγραφόμενη συμφωνία για τα πυρηνικά, να δεχθεί ακόμα περισσότερες ποσότητες ιρανικού αερίου - μέσω νέου αγωγού που θα κατασκευασθεί- για εξαγωγή προς ευρωπαϊκούς προορισμούς.

Σε κάθε περίπτωση η κατασκευή του South Stream, με τη νέα του όδευση προς Τουρκία, λόγω του μεγέθους και της ωριμότητας του έργου δεν είναι τόσο εύκολο να εγκαταλειφτεί από τη Ρωσία, αλλά ούτε και να αγνοηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω της ιδιαίτερα μεγάλης σημασίας που έχει από την άποψη της ενεργειακής ασφάλειας που μπορεί να προσφέρει στην Ευρώπη. Γι' αυτό παρά τις μέχρι τώρα νομικίστικες αντιρρήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η απόφαση περί ακύρωσης του υπάρχοντος σχεδιασμού δημιούργησε στην Ευρωπαϊκή Ένωση μεγαλύτερη ανησυχία παρά προσέφερε ανακούφιση.

Εξάλλου όπως δήλωσε πρόσφατα ο Γ. Μανιάτης, «η κατασκευή του ρωσικού αγωγού φυσικού αερίου South Stream παραμένει ως επιλογή στο τραπέζι, υπό την προϋπόθεση ότι η Μόσχα θα σεβαστεί τους αντιμονοπωλιακούς κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ωστόσο οι Βρυξέλλες θα πρέπει να ξεκαθαρίσουν την κατάσταση με τους Ρώσους, ενεργώντας ταυτόχρονα προς την κατεύθυνση εναλλακτικών λύσεων, όπως ο νότιος διάδρομος από την Κασπία Θάλασσα».

Πέρα όμως από τον South Stream υπάρχει μία ολόκληρη γκάμα έργων τα οποία, εάν πραγματοποιηθούν, θα αλλάξουν εντελώς το ενεργειακό τοπίο της ΝΑ ευρωπαϊκής περιοχής κατά τα επόμενα χρόνια, ενώ παράλληλα θα ενισχύσουν σημαντικά τον ρόλο της Ελλάδας, η οποία μπορεί έτσι να αναδειχθεί ως η δεύτερη, μετά την Τουρκία, ενεργειακή δύναμη της περιοχής. 

Τα ακόλουθα είναι τα πλέον βασικά από αυτά τα έργα, κατά σειρά ωριμότητας:

(α) Ο Ελληνο-Βουλγαρικός διασυνδετήριος αγωγός φυσικού αερίου, γνωστός ως IGB, μήκους 180 χλμ. που θα συνδέσει τα εθνικά δίκτυα των δύο χωρών ενώ θα συμβάλλει στην άρση της ενεργειακής απομόνωσης της Βουλγαρίας. Όταν ολοκληρωθεί η κατασκευή του αγωγού το 2018/2019, αυτός θα αποτελέσει τη νέα πύλη τροφοδοσίας με φυσικό αέριο της Βουλγαρίας, η οποία έτσι θα μπορέσει να διαφοροποιήσει τις πηγές προμήθειάς της. Αλλά και μέσω του στρατηγικής σημασίας αυτού αγωγού θα μπορούν και άλλες χώρες του Βορρά να αντλούν επιπλέον ποσότητες αερίου (βλέπε Σερβία, Ρουμανία, Ουγγαρία).

(β) Ο αγωγός TAP, που θα διασχίζει τη Βόρειο Ελλάδα που θα αποτελέσει τη συνέχεια του TANAP που θα διασχίζει οριζόντια τη γείτονα Τουρκία, και ο οποίος μέσω Αλβανίας θα τροφοδοτεί με αέριο την Ιταλία, και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, με ποσότητες 10-20 BCM κατ' έτος, προερχόμενο από το Αζερμπαϊτζάν. Η εκτίμηση είναι ότι ο αγωγός θα τεθεί σε λειτουργία το αργότερο μέχρι το 2019.

(γ) Οι δύο υπό σχεδίαση και ανάπτυξη πλωτοί σταθμοί LNG σε Αλεξανδρούπολη και Καβάλα με συνολική χωρητικότητα σχεδόν 300.000 κυβικά μέτρα και άνω με προοπτική τροφοδοσίας του ελληνικού δικτύου αλλά και εξαγωγών προς Βορρά και Τουρκία. Με το FSRU της Αλεξανδρούπολης, που προωθείται από τον όμιλο Κοπελούζου, να είναι σε προχωρημένο στάδιο με προγραμματισμένη την λειτουργία του το 2017/2018. Αλλά και το FSRU της Καβάλας που προωθείται από την ΔΕΠΑ είναι σε καλό δρόμο έχοντας αρχίσει να προσελκύει επενδυτικό ενδιαφέρον από χώρες του Περσικού Κόλπου.

(δ) Ο πρόσφατα ανακοινωθείς Κάθετος Διάδρομος (Vertical Corridor) που αποτελεί μία νέα όδευση για το φυσικό αέριο, που θα ενώνει τα εθνικά δίκτυα των τριών χωρών μέσω υπαρχόντων και νέων διασυνδετήριων αγωγών, ώστε το φυσικό αέριο να προωθείται από την Ελλάδα στην Βουλγαρία και την Ρουμανία, και κατόπιν πιθανώς σε άλλες χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης (λ.χ. Ουγγαρία, Σερβία). Το φυσικό αέριο, η ποσότητα του οποίου υπολογίζεται σε 3-5 BCM's ανά έτος, θα προέρχεται από διάφορες πηγές και συγκεκριμένα από το ελληνικό δίκτυο μέσω του σταθμού υγροποίησης στη Ρεβυθούσα, τον αγωγό TAP που θα διασχίζει την βόρεια Ελλάδα αλλά και τους υπό σχεδίαση πλωτούς σταθμούς LNG στην Βόρεια Ελλάδα.

(ε) Ο αγωγός East- Med, μήκους άνω των 1,200 χλμ. ο οποίος με χωρητικότητα 8.0-10.0 BCM θα δύναται να μεταφέρει φυσικό αέριο από τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου (Ισραήλ- Κύπρος) προς την ευρωπαϊκή αγορά μέσω Ελλάδας.

Ακόμη θα πρέπει να αναφερθούμε και στην προοπτική δημιουργίας δύο περιφερειακών κόμβων εμπορικών συναλλαγών φυσικού αερίου (gas trading hubs) ενός στην Ελλάδα και ενός στην Τουρκία, οι οποίοι πρόκειται να συμβάλουν στην εμπορευματοποίηση του φυσικού αερίου διευκολύνοντας τις διασυνοριακές ανταλλαγές και επιταχύνοντας τη διασύνδεση των αγορών φυσικού αερίου Τουρκίας - Ελλάδας με αυτές της Ευρώπης.

 

Κομβικός ρόλος:

Εάν στα ανωτέρω projects προσθέσουμε και την αναμενόμενη διαδρομή του South Stream μέσω Ελλάδας (750 χλμ.) και την αξιοποίηση του διασυνδετήριου IGI, που αποτελεί ώριμο τεχνικό έργο που προωθείται από τις ΔΕΠΑ - Edison και έχει ενταχθεί στα Ευρωπαϊκά προγράμματα κοινού ενδιαφέροντος (τα γνωστά PCI's), τότε μπορούμε να αντιληφθούμε το κομβικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η χώρα μας στην ενεργειακή αναγέννηση της ευρύτερης περιοχής και στην τροφοδοσία με φυσικό αέριο των ευρωπαϊκών αγορών.

Τόσο η επανασχεδίαση του South Stream, με άξονα αναφοράς πλέον την Τουρκία, η διεύρυνση χωρητικότητας του αγωγού TAP, η κατασκευή του οποίου ξεκινά εντός του 2015, όσο και τα άλλα αναφερθέντα ανωτέρω projects (δηλ. East Med, Vertical Corridor, μονάδες FSRU και gas trading hubs) δείχνουν ξεκάθαρα ότι επανασχεδιάζεται ένα μεγάλο μέρος της ενεργειακής υποδομής στην περιοχή της ΝΑ Ευρώπης. Μία εξέλιξη η οποία θα πρέπει να εξετασθεί σε συνάρτηση με τις ευρύτερες ανακατατάξεις του ενεργειακού μείγματος της Ευρώπης όπου το φυσικό αέριο αναδύεται πλέον ως βασική πηγή ενέργειας, λόγω κυρίως περιβαλλοντικών λόγων, εκτοπίζοντας σταδιακά πλέον ρυπογόνα καύσιμα.

Γι' αυτό και οι εκτιμήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA) περί αύξησης της Ευρωπαϊκής ζήτησης με ανάκαμψη μέχρι το 2019 στα 504 BCM και στα 600 BCM μέχρι το 2030 αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Βέβαια η ευρωπαϊκή ζήτηση έχει υποστεί σωστή καθίζηση τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω του αυξημένου κόστους (λόγω του μέχρι σήμερα ακριβού πετρελαίου) έχοντας συρρικνωθεί στα 504 BCM το 2013 από 567 BCM που αυτή είχε φθάσει το 2010.

Όμως, με την αναμενόμενη ανάκαμψη της ζήτησης στην Ευρώπη Ελλάδα - Τουρκία αναδεικνύονται πλέον ως βασικές πύλες εισόδου ενός μέρους των υφιστάμενων ποσοτήτων της Gazprom (που σήμερα διέρχονται μέσω Ουκρανίας) αλλά και των εντελώς νέων που θα υπάρξουν (δηλ. από Αζερμπαϊτζάν, Ιράν, Ανατολική Μεσόγειο και LNG από τη διεθνή αγορά).