ΚΟΙΝΩΝΙΑ στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΠΑΝΑΝΙΑ: Είμαστε όλοι ένοχοι ή έτσι θέλουν να νιώθουμε;

Του ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΚΟΒΙΤΣ 

Διδάκτορα Εργασιακής/Οργανωσιακής Ψυχολογίας

 

Τι είναι αυτό που κυριαρχεί σήμερα στις συζητήσεις και αναλύσεις; Τι είναι αυτό που απασχολεί τον εργαζόμενο και την οικογένειά του; Πόσο χρόνο αφιερώνουμε στην ανάλυση και ερμηνεία των πολιτικών και των προθέσεων της κυβέρνησης;  

Τα ερωτήματα που αναδεικνύονται πολλά και ουσιαστικά για τον καθένα από εμάς, αλλά και για το σύνολο των εργαζομένων.

Οι εφαρμοζόμενες και βιωμένες πολιτικές «στοιχειώνουν» τον εργαζόμενο, θέτοντας σε κίνδυνο κοινωνικούς θεσμούς και ανθρώπινες σχέσεις. Στην καθημερινή ειδησεογραφία προβάλλονται αρνητικά γεγονότα (συγκρούσεις, κλοπές, βιασμοί, αυτοδικίες, αυτοχειρίες κ.λπ.), με τέτοιον τρόπο ώστε να μας πείσουν ότι εκτός από την ανυπαρξία εναλλακτικών πολιτικών, η κοινωνία -«εκεί έξω»- είναι μια κόλαση, ένας τρομακτικός και επίφοβος «χώρος», όπου η δημόσια σφαίρα κατακρημνίζεται και η ιδιωτική μας ζωή απειλείται από κακόβουλους, πένητες και εγκληματίες. Ο κοινωνικός αυτοματισμός (ο ένας ενάντια στον άλλον, ο ημεδαπός ενάντια στο μετανάστη κ.ά.) «παντρεύεται» με τον απομονωτισμό, την αποξένωση και το φόβο. Ο ρατσισμός και ο ναζισμός εισέρχονται στο άβατο του οίκου μας με περίτεχνο αλλά και φρικαλέο ταυτόχρονα τρόπο.

Η κυριαρχούσα νεοφιλελεύθερη πολιτική, σε συνδυασμό με τις αναλύσεις των καθεστωτικών ειδημόνων και την περίτεχνη παράθεση των γεγονότων, στοχεύουν στη συνολική και βίαιη οπισθοδρόμηση και στην παγίωση συντηρητικών συμπεριφορών. Οι προσχεδιασμένες πολιτικές αποφάσεις «οδηγούν» τους εργαζομένους στην αντίληψη ότι τα αρνητικά συμβάντα στη ζωή τους οφείλονται στις δικές τους αδυναμίες, οπότε η εμφάνισή τους βιώνεται με ένταση, άγχος και ψυχοπαθολογικά προβλήματα. 

 Για να αντιμετωπιστεί η καθημερινότητα, οι άνθρωποι επιλέγουν δύο στρατηγικές, που επηρεάζουν τη συμπεριφορά, τα συναισθήματα, τις γνώσεις και τις επιλογές τους. 

Η μία -η εστίαση στην προώθηση (promotion focus)- αναφέρεται στις προσδοκίες για το μέλλον και στη μεγιστοποίηση των ωφελειών και η άλλη -η εστίαση στην πρόληψη (prevention focus)- στοχεύει στην ικανοποίηση των άμεσων υποχρεώσεων και στην ελαχιστοποίηση των ζημιών.

Η ιδέα της αυτορρύθμισης (self regulation, ο τρόπος που ρυθμίζουμε τη συμπεριφορά και τις κινήσεις μας), απ' όπου πηγάζουν και οι δύο στρατηγικές εστίασης, αναφέρεται στη διαδικασία με την οποία οι άνθρωποι ταυτίζουν τους στόχους με τις προσωπικές αξίες και αντιλήψεις τους. 

Οσοι είναι εστιασμένοι στην προώθηση επιδιώκουν μελλοντικές ευκαιρίες, ενώ οι εστιασμένα στην πρόληψη «βλέπουν» συνέχεια μπροστά τους περιορισμούς και δυσκολίες και προτιμούν τη σαφήνεια (όσο η αβεβαιότητα αυξάνεται, η πιθανότητα μη ικανοποίησης των υποχρεώσεων και προσδοκιών τους αυξάνει). Σε αντίθεση, η εστίαση στην προώθηση βελτιώνει την ικανότητα των ανθρώπων να διαπραγματεύονται αποτελεσματικά και να επιλύουν δημιουργικά τα προβλήματά τους.

Η οικονομική κρίση μειώνει τις ευκαιρίες για ανάπτυξη και έχει αρνητικό αποτέλεσμα στην εστίαση προώθησης. Οι εργαζόμενοι βλέπουν να υποχωρεί αυτή η εστίαση, ενώ από την άλλη πλευρά η οικονομική κρίση τούς κάνει να εστιάζονται στην πρόληψη (εξαιτίας των χαμηλών προσδοκιών για εργασιακές ευκαιρίες και της ύπαρξης εργασιακής ανασφάλειας). 

Σήμερα οι εργαζόμενοι είναι περισσότερο εστιασμένοι στην πρόληψη και λιγότερο στην προώθηση. 

Η κρίση τούς κάνει επιφυλακτικούς, κάνουν «δεύτερες σκέψεις» πριν λάβουν μια απόφαση, τα συντηρητικά αντανακλαστικά τους ενισχύονται. Η λογική, η ελεγχόμενη σκέψη και ο υπολογισμός κυριαρχούν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Οι εργαζόμενοι αφήνουν στην άκρη υψηλές προσδοκίες, ανάγκες εξέλιξης, και αποζητούν τη διασφάλιση και τη σιγουριά.

Η παγίωση των παραπάνω συμπεριφορών δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την ανάδειξη ενός ανθρώπου με ενοχές για τις πράξεις του, που είναι φοβισμένος και δεν έχει προσδοκίες για το μέλλον, που «κλείνεται» στον εαυτό του και υπακούει αδιαμαρτύρητα στις άνωθεν εντολές.  

Οι πολιτικές εξ αφορμής των Μνημονίων δεν οδηγούν μόνο σε φτωχοποίηση και ανεργία, αλλά και στη διαμόρφωση του εργαζομένου που νιώθει ένοχος και εσωτερικεύει την προσχεδιασμένη θέση ότι «όλοι μαζί τα φάγαμε» και ότι «όλοι είμαστε υπεύθυνοι» για τα δεινά μας. 

Είναι στο χέρι των εργαζομένων να αντιδράσουν, απαντώντας συλλογικά στην υποβολιμαία και με ιδιοτελείς σκοπούς τιμωρητική λογική των κρατούντων. Είναι στο χέρι μας να εστιάσουμε στην προώθηση των συμφερόντων μας και να αγωνιστούμε για ένα διαφορετικό μέλλον, πέρα και έξω από τις μνημονιακές επιταγές.