ΤΟΥΡΚΙΑ: Ερντογάν όπως Μεντερές;

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΠΟΠΟΥΛΟΥ

Από τότε που το 1946 καταργήθηκε ο μονοκομματισμός και οπότε η τουρκική κοινωνία μπόρεσε να εκφρασθεί ελεύθερα στις κάλπες, σταθερά ψήφιζε πλειοψηφικά υπέρ του ήπιου συντηρητικού Πολιτικού Ισλάμ. 

Η αρχή έγινε το 1950 με τον εκλογικό θρίαμβο του Δημοκρατικού Κόμμαυτος με ηγέτη τον Μεντερές. Το κόμμα και ο ηγέτης του κυριάρχησαν σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του '50, χαλάρωσαν σε σημαντικό βαθμό τον σκληρό κοσμικό αντιθρησκευτικό χαρακτήρα του καθεστώτος, ευνόησαν την ιδιωτική πρωτοβουλία σε βάρος του ελεγχόμενου από το κράτος τομέα της οικονομίας.

Αποτέλεσμα ήταν στις δύο μετά το 1950 εκλογικές αναμετρήσεις το Δημοκρατικό Κόμμα να αυξάνει τα εκλογικά του ποσοστά. Αργά αλλά σταθερά ο Μεντερές απέκτησε το σύνδρομο της παντοδυναμίας και έφθασε στο σημείο μετά τη σκληρή και αιματηρή καταστολή των φοιτητικών διαδηλώσεων το 1959-60 να μελετά ακόμη και την πιθανότητα να θέσει εκτός νόμου το -υπό την ηγεσία του Ινονού- Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα που ήταν η αξιωματική αντιπλίτευση στη Βουλή. 

Ετσι δημιουργήθηκε μια ετερόκλητη συμμαχία Κεμαλικού Κατεστημένου και Αριστεράς, με αποτέλεσμα το πραξικόπημα του 1960 που ανέτρεψε την κυβέρνηση και οδήγησε στην αγχόνη τον Μεντερές, τον υπουργό Εξωτερικών Ζορλού και τον υπουργό Οικονομικών Πολατκάν τον Σεπτέμβριο του 1961.

Η σιωπηρή πλειοψηφία της τουρκικής κοινωνίας παρέμεινε ανεπηρέαστη ύστερα από ένα μικρό διάλειμμα διακυβέρνησης από τους Κεμαλιστές και τον Ινονού στις πρώτες εκλογές που έγιναν με σχετική χρονική απόσταση από το πραξικόπημα του 1960. Το 1965, το Κόμμα της Δικαιοσύνης υπό τον Ντεμιρέλ συγκέντρωσε αυτοδύναμη πλειοψηφία, που κάλυψε το κενό του Δημοκρατικού Κόμματος και του Μεντερές.

Η μεγάλη διαφορά του 2013 με το 1960 είναι ότι σήμερα ο στρατός δεν διαθέτει το κύρος που διέθετε τότε. Η ανατροπή του Μεντερές ήταν η πρώτη παρέμβαση της στρατιωτικής ηγεσίας μετά την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας το 1960.  

Το κοινό χαρακτηριστικό των δύο εποχών είναι ο δυναμισμός μιας μειοψηφικής μερίδας της κοινωνίας στη Δυτική Τουρκία που δεν δέχεται την παραμικρή παραβίαση του πλαισίου του κοσμικού κράτους που διαμόρφωσε ο Κεμάλ. 

Τότε το 1960 υπήρχε ακόμη κεφάλαιο εμπιστοσύνης στη στρατιωτική ηγεσία και στο Κεμαλικό Κόμμα.  

Σήμερα οι πολίτες που βγήκαν στους δρόμους αργά ή γρήγορα θα ζητήσουν πολιτική έκφραση και αντιπροσώπευση μακριά από τα κόμματα και τους ηγέτες της αντιπολίτευσης Κιλιτζάρογλου και Μπαχτσελί. 

Αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος-απειλή γιά τον Ερντογάν, αλλά και για την ηγεσία της αντιπολίτευσης: Μιά σταδιακή χειραφέτηση της κοινωνίας που να οδηγεί σε υπέρβαση της σύγκρουσης Βαθέος Κράτους και Πολιτικού Ισλάμ που κυριάρχησε την τελευταία δεκαετία.