«Μόνο η πολυπλοκότητα μπορεί να δαμάσει
την πολυπλοκότητα»
ROSS ASHBY
Κάθε κρίση συνιστά δοκιμασία: δοκιμάζει αντοχές, σχέδια, ετοιμότητα απόκρισης. Συγχρόνως, απο-καλύπτει: δείχνει αυτό που γνωρίζαμε αλλά δεν προσέχαμε. Οτι, λ.χ., η οικονομική ανάπτυξη συνδέεται στενά με τη δημόσια υγεία, οι ανισότητες καθιστούν τους φτωχότερους περισσότερο ευάλωτους, η οργάνωση των υπηρεσιών υγείας είναι εξαιρετικά σημαντική, η συνεργασία κράτους – πολιτών είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση μιας υγειονομικής κρίσης κ.ο.κ.
Η απο-κάλυψη λειτουργεί, εν δυνάμει, διορθωτικά. Γνωρίζοντας αυτά που η πανδημία έφερε στο φως, δεν μπορούμε να πορευόμαστε όπως πριν. Βεβαίως, δεν διορθώνονται όλα την ίδια στιγμή. Η προτεραιότητα, όταν ξεσπά μια μεγάλη υγειονομική κρίση, είναι η άμεση αποτελεσματική διαχείριση. Ο στόχος είναι, συνήθως, ευρύτατα αποδεκτός: η προστασία της δημόσιας υγείας με τη μικρότερη δυνατή ζημία στην οικονομία και στην κοινωνική λειτουργικότητα. Οι διαφορές εντοπίζονται στη στρατηγική.
Σε διεθνές επίπεδο, έχουμε δει τρεις, κυρίως, στρατηγικές: δεν-τρέχει-και-τίποτε (π.χ. Βραζιλία, εν μέρει ΗΠΑ), περιορισμένη κρατική παρέμβαση (π.χ. Σουηδία), εκτεταμένη κρατική παρέμβαση (οι πλείστες χώρες).
Σήμερα, γνωρίζουμε ότι οι χώρες που κατάφεραν να ελέγξουν την πανδημία είναι αυτές που υιοθέτησαν το ενδεδειγμένο μείγμα εκτεταμένων κρατικών παρεμβάσεων και, συγχρόνως, έδειξαν στοχοπροσήλωση και προσαρμοστική ικανότητα.
Η μάχη με την πανδημία είναι μακράς διάρκειας. Μια στρατηγική που τώρα φαίνεται να αποδίδει, ενδέχεται, στη συνέχεια, να σκοντάψει (π.χ. περίπτωση Γερμανίας). Στη διαχείριση της πανδημίας, οι κυβερνήσεις βαδίζουν, εν μέρει, στο σκοτάδι. Οι κοινωνίες είναι σύνθετα συστήματα. Δεν γνωρίζουμε πάντα τι προκαλεί τι, και/ή σε τι έκταση. Οι συστάσεις των ειδικών δεν είναι φυσικοί νόμοι – εξαρτώνται από υποκείμενες αξίες και παραδοχές. Προβλήματα ανακύπτουν απροσδόκητα, πολλαπλασιάζονται και μεταλλάσσονται. Σε συνθήκες ριζικής αβεβαιότητας, απαιτείται πληροφόρηση, επαγρύπνηση και (ανα)σχεδιασμός.
Το πρώτο κύμα της πανδημίας, η Ελλάδα το αντιμετώπισε επιτυχώς. Γιατί;
Πρώτον, διότι η κυβέρνηση έλαβε εγκαίρως τη συνετή απόφαση για εγκλεισμό (lockdown).
Δεύτερον, διότι τα μέτρα (ο εγκλεισμός) ήταν εξαιρετικά δραστικά. Η δραστικότητά τους, όμως, ήταν τέτοια που, παραπλεύρως, επιβάρυναν σημαντικά την οικονομική, κοινωνική και ψυχική ζωή.
Η επιτυχία του πρώτου εγκλεισμού είχε δύο παρενέργειες.
Πρώτον, τη χαλάρωση (μείωση επαγρύπνησης και σχεδιασμού) που επακολούθησε.
Δεύτερον, δεδομένου ότι δεν είχε δοθεί αρχικά έμφαση στην επιδημιολογική επιτήρηση της διασποράς της νόσου στον πληθυσμό, την αποδοχή της αντίληψης ότι, χωρίς πολλά και συχνά διαγνωστικά τεστ, η πανδημία μπορεί να ελεγχθεί. Η επιδημιολογική πληροφόρηση παρέμεινε χαμηλή.
Η χώρα με τις καλύτερες επιδόσεις τόσο στον έλεγχο της πανδημίας όσο και στην οικονομική ανάκαμψη είναι η Νότια Κορέα.
Τι έκανε;
Εδωσε αμέσως τεράστια έμφαση στα μαζικά τεστ, στην εκτεταμένη ιχνηλάτηση, στις στοχευμένες παρεμβάσεις σε εστίες μόλυνσης και στην αυτοαπομόνωση και/ή καραντίνα των πασχόντων. Με σωστή πληροφόρηση, η κυβέρνηση παρενέβαινε έγκαιρα όπου και όπως χρειαζόταν.
Το μείγμα της ελληνικής στρατηγικής ήταν διαφορετικό:
Η Επιτροπή Ειδικών υποτίμησε τις δυνατότητες των μαζικών τεστ από την αρχή. Θεώρησε ότι το παράδειγμα της Νότιας Κορέας δεν ήταν εφαρμόσιμο σε εμάς, ενώ είχε τη γνώμη ότι τα μαζικά τεστ παρέχουν «ψευδή αίσθηση ασφάλειας» και συνιστούν «σπατάλη πόρων».
Το αποτέλεσμα;
Οι λήπτες αποφάσεων στερήθηκαν πολύτιμης πληροφόρησης. Ο ιός υπήρχε στην κοινότητα, αλλά δεν ξέραμε πού.
Η απουσία επιδημιολογικής πληροφόρησης συμπορεύθηκε με λειψό σχεδιασμό. Ηταν γνωστό ότι ερχόταν δεύτερο, σφοδρότερο, κύμα πανδημίας. Τι έκανε η κυβέρνηση;
Ενώ απηύθυνε, ορθώς, εκκλήσεις στους πολίτες να τηρούν τα μέτρα, η ίδια ολιγώρησε σε τομείς ευθύνης της. Τι (δεν) έκανε;
Πρώτον, άνοιξε τις πύλες της χώρας, με μόνο δειγματοληπτικό (κι αυτόν ελλιπή) έλεγχο εισερχόμενων τουριστών.
Δεύτερον, αξιοποιήθηκαν αργά (τον Οκτώβριο) οι υπάρχουσες δομές πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, ενώ δεν ενεπλάκησαν οι γιατροί του ΠΕΔΥ στην πρωτοβάθμια υγεία των ασθενών με COVID-19.
Τρίτον, δεν καλύφθηκε το κόστος του τεστ κορωνοϊού από τον ΕΟΠYΥ, έτσι ώστε να ενθαρρυνθούν τα τεστ.
Τέταρτον, δεν επιβλήθηκε εβδομαδιαίος έλεγχος των εργαζομένων σε οίκους ευγηρίας, νοσοκομεία, φυλακές, σχολεία κ.λπ.
Πέμπτον, δεν ενισχύθηκαν σημαντικά τα μέσα μαζικής μεταφοράς, ούτε αυξήθηκαν οι χώροι διδασκαλίας με προκατασκευασμένες αίθουσες, όπως έγινε μετά τον σεισμό του 1999.
Εκτον, δεν επιβλήθηκαν τα μέτρα (μάσκα, αποστασιοποίηση) στους χώρους ή στις τελετές θρησκευτικής λατρείας. Η αντιμετώπιση της πανδημίας προϋποθέτει και ατομική υπευθυνότητα και κεντρική στρατηγική δράση.
Μετά την εμπειρία της περασμένης άνοιξης, ο καθολικός εγκλεισμός –ένα μέτρο με τεράστιες οικονομικές, κοινωνικές και ψυχικές παρενέργειες– έπρεπε να είναι το ύστατο μέτρο καταφυγής. Οτι δεν το αποφύγαμε απο-καλύπτει ότι «πέσαμε έξω». Κάτι μας ξέφυγε ως συντεταγμένη κοινωνία (ειδικοί, λήπτες αποφάσεων, πολίτες).
Τουλάχιστον ας επιδιώξουμε...
οργανωμένα να μάθουμε τι, πώς και γιατί.
Θα μας χρειαστεί. Με τον κορωνοϊό δεν θα ξεμπερδέψουμε εύκολα.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick. Ο κ. Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος είναι ιατρός – ακαδημαϊκός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου