ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ
Κυκλοφορεί μια ορθολογική δοξασία ότι η αγορά
μόνη της μπορεί να αντιμετωπίσει τα τεράστια οικολογικά προβλήματα του
πλανήτη, όπως είναι η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης.
Ο όρος «ορθολογική δοξασία» μοιάζει αντιφατικός, αλλά δεν είναι.
Κατ’ αρχάς αποτελεί δοξασία, διότι ποτέ στο παρελθόν δεν είχαμε αυτήν την εμπειρία για να μπορούμε να συγκρίνουμε. Το χειρότερο δε, είναι πως όταν την αποκτήσουμε, μπορεί να είναι πλέον αργά για να την αντιστρέψουμε.
Υπάρχουν, βεβαίως, οι «σκεπτικιστές του θερμοκηπίου» που επιχειρηματολογούν ότι διάφορα ιστορικά στοιχεία δικαιώνουν τον σκεπτικισμό τους. Η Γη μεταξύ του 1300 και του 1850 ζούσε αυτό που οι κλιματολόγοι αποκαλούν «μικρή εποχή των παγετώνων». Τότε ο Τάμεσης πάγωνε, πράγμα που πιστοποιείται από γκραβούρες που δείχνουν τους Λονδρέζους να στήνουν πανηγύρια πάνω στον παγωμένο ποταμό. Τον Μεσαίωνα 11ος -14ος αι. η Γη ζούσε την ακριβώς αντίστροφη «κλιματική ανωμαλία»: ήταν η θερμή περίοδος. Τότε Βίκινγκ καλλιεργούσαν τη Γροιλανδία και στη Βρετανία υπήρχαν μεγάλες εκτάσεις αμπελώνων κ.λπ. Πριν από αυτό, λένε, υπήρξαν και άλλοι πολλοί κύκλοι στο κλίμα με ξεχωριστή και πολύ θερμή περίοδο που κράτησε περί τις 4.000 χρόνια (από το 9.000 έως το 5.000 π.Χ.), όταν η θερμοκρασία στον Βόρειο Πόλο αυξήθηκε κατά 4 βαθμούς Κελσίου (κατά μια μελέτη η αύξηση κυμάνθηκε από 3-9 βαθμούς). Αυτά όμως είναι αποσπασματικά στοιχεία.
Σήμερα, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπινου είδους, τόσοι πολλοί επιστήμονες παρακολουθούν σε τόσο βάθος και όλες τις πτυχές της εξέλιξης του φαινομένου. Η δε συντριπτική πλειονότητα αυτών συμφωνεί ότι κάτι αλλάζει διαρκώς και μάλιστα προς το χειρότερο. Είναι αδύνατον να υπάρξει μια τόσο μεγάλη συνωμοσία στην οποία να πρωταγωνιστούν τόσοι πολλοί (χιλιάδες) επιστήμονες.
Από την άλλη πλευρά, ο ισχυρισμός ότι η αγορά μπορεί να λύσει το πρόβλημα του θερμοκηπίου είναι και ορθολογικός. Οχι διότι γνωρίζουμε από την ιστορία ότι ο καπιταλισμός έκανε καλύτερη κατανομή των σπάνιων πόρων, σε σχέση με τα αντίπαλα συστήματα, και έφερε ευημερία σε περισσότερους ανθρώπους απ’ ό,τι οι απολυταρχίες της διευθυνόμενης οικονομίας όπως ήταν ο κομμουνισμός και ο φασισμός.
Πρωτίστως διότι –αν το καλοσκεφτούμε– η φύση είναι η μεγαλύτερη ελεύθερη αγορά του πλανήτη. Εξισορροπεί θαυμάσια την προσφορά και τη ζήτηση, χωρίς «παρετιανούς αστερίσκους». Οταν αυξάνονται τα θηράματα σε μια περιοχή, ευημερούν οι θηρευτές. Οι τελευταίοι πολλαπλασιάζονται μέχρι του σημείου που θα εξοντώσουν τόσο μεγάλο αριθμό θηραμάτων, ώστε να μη φτάνει η τροφή και να αρχίσουν να ψοφούν λόγω ασιτίας.
Το κατά Παρέτο βέλτιστο κριτήριο –κατά το οποίο, μία μεταβολή στην τιμή ή στην ποσότητα κάποιου προϊόντος βελτιώνει τη θέση κάποιου χωρίς όμως παράλληλα να χειροτερεύει τη θέση κάποιου άλλου– στη φύση δεν υπάρχει.
Μόνο που η φύση, ως τέλεια αγορά, δεν διαχωρίζει τους συντελεστές της. «Εξοντώνει» (θα λέγαμε χωρίς μεταφυσικές προεκτάσεις) οτιδήποτε είναι πλεονασματικό για να επιτύχει την ισορροπία. Και αυτήν τη στιγμή ζουν στον πλανήτη 7,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι. Επομένως είναι ορθολογικό να πούμε ότι η φύση-αγορά θα λύσει το πρόβλημα, εξόδοις όμως όλων των συντελεστών, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται και ο αριθμός των ανθρώπων.
Σύμφωνα με τις (μεσαίες) προβολές που κάνει ο ΟΗΕ, το 2050 –αν δεν συμβεί κάτι δραματικό– θα αγγίξουμε το όριο των 10 δισ.· αναφέρουμε τη λέξη «όριο», διότι πάρα πολλοί επιστήμονες υπολογίζουν ότι αυτή είναι η δυνατότητα του πλανήτη να μας θρέψει, αν όλοι ασπαστούμε τη χορτοφαγία. Ο μεγάλος κοινωνιοβιολόγος του Harvard, Edward O. Wilson έγραψε στο βιβλίο του «Το μέλλον της ζωής» ότι «οι περιορισμοί της βιόσφαιρας είναι ορισμένοι... Αν όλοι μας συμφωνήσουμε να γίνουμε χορτοφάγοι, μην αφήνοντας χώρο για (σ.σ.: την πιο αναποτελεσματική από άποψη διατροφικής ποσότητας) εκτροφή ζώων, τα 10,4 δισεκατομμύρια στρέμματα αγροτικής γης που υπάρχουν θα μπορούν να συντηρήσουν περί τα 10 δισεκατομμύρια ανθρώπους». Και όλα αυτά ισχύουν αν δεν ανεβεί η στάθμη της θάλασσας και χάσουμε μερικά εκατομμύρια εκτάρια αρόσιμης γης.
Ολα τα παραπάνω ακούγονται πολύ μαλθουσιανά. Ο αιδεσιμότατος Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους στο «Δοκίμιο για την Αρχή του Πληθυσμού» επιχειρηματολόγησε ότι οι άνθρωποι πληθύνονται με γεωμετρική πρόοδο, ενώ η καλλιεργήσιμη γη –στην καλύτερη περίπτωση– με αριθμητική.
Επομένως, το τέλος δεν μπορεί παρά να είναι θάνατοι από πείνα και δυστυχία.
Ο Μάλθους διαψεύστηκε από τις τεράστιες προόδους που έκανε η Βιομηχανική Επανάσταση, αλλά «τα όρια της ανάπτυξης» που πρώτος αυτός έθεσε είναι υπαρκτά. Ακόμη κι αν η τεχνολογία προχωρήσει τόσο πολύ και οι άνθρωποι θα μπορούν να τρέφονται κατευθείαν από τα θρεπτικά συστατικά του χώματος, ο χώρος του πλανήτη είναι συγκεκριμένος και αμετάβλητος. Μπορεί να επεκτείνουμε τη διαθεσιμότητα πόρων εξορύσσοντας σε βαθιές θάλασσες, όπου ποτέ πριν δεν είχε πλησιάσει άνθρωπος, αλλά τα έσχατα όρια της ανάπτυξης υπάρχουν και ορίζονται από την έκταση της γης.
Συνεπώς, το επιχείρημα «μας τα ’παν κι άλλοι για τα όρια της ανάπτυξης» έχει την ίδια βαρύτητα με το «εγώ ήξερα έναν παππού που κάπνιζε μέχρι τα 95 του».
Δεν μπορούμε να ξέρουμε το μέλλον, πρωτίστως διότι οι προβλέψεις δημιουργούν τη δυναμική ανατροπής των· αν βλέπουμε ότι θα συγκρουστούμε σε τοίχο, γυρίζουμε το τιμόνι.
Το ερώτημα, λοιπόν, είναι μήπως οδεύουμε
ταχύτατα προς μια κατάσταση που η Ζωή, η Ελευθερία και η Ανάπτυξη
αποτελούν αυτό που οι οικονομολόγοι ονομάζουν «αδύνατη τριάδα»
(impossible trinity): ανάμεσα σε τρεις επιθυμητούς στόχους, είναι εφικτή
η επιλογή μόνο δύο εξ αυτών. Η συνύπαρξη και των τριών ταυτοχρόνως
είναι αδύνατη και συνεπώς ένας θα πρέπει να θυσιαστεί.
Υπάρχει βεβαίως –ως παρηγοριά;– ο...
«έσχατος πόρος της ανθρωπότητας».
Tο βασικό επιχείρημα του καθηγητή στο University of Maryland, Julian
Simon, που έγραψε το βιβλίο «The Ultimate Resourse» (O έσχατος πόρος)
είναι πως η αύξηση του πληθυσμού αυξάνει και το κεφάλαιο της γνώσης που
υπάρχει σε μια κοινωνία.
Περισσότεροι άνθρωποι, περισσότερα μυαλά, μεγαλύτερη πρόοδος.
Οι πρώτοι αγρότες καλλιεργούσαν ένα χωράφι για ένα δύο χρόνια και μετά το εγκατέλειπαν. Καθώς αυξήθηκε ο πληθυσμός, δεν υπήρχαν τέτοιες πολυτέλειες. Αναγκάστηκαν να σκεφθούν πώς θα χρησιμοποιούν το ίδιο χωράφι συνεχώς. Βρήκαν λύσεις που δεν θα είχαν την ανάγκη να σκεφθούν αν δεν ήταν αναγκασμένοι να χρησιμοποιήσουν το ίδιο κομμάτι γης. «H κινητήριος δύναμη για να επιταχυνθεί η πρόοδός μας», έγραψε, «είναι το απόθεμα των γνώσεών μας και το φρένο είναι η έλλειψη φαντασίας. O έσχατος πόρος [της ανθρωπότητας] είναι οι άνθρωποι, που έχουν δεξιότητες, μυαλό και ελπίδες. Αυτοί θα ξεπεράσουν το πεπρωμένο και τη φαντασία τους για ίδιον όφελος, και αναγκαστικά προς όφελος όλων μας».
Αμήν...
Ο όρος «ορθολογική δοξασία» μοιάζει αντιφατικός, αλλά δεν είναι.
Κατ’ αρχάς αποτελεί δοξασία, διότι ποτέ στο παρελθόν δεν είχαμε αυτήν την εμπειρία για να μπορούμε να συγκρίνουμε. Το χειρότερο δε, είναι πως όταν την αποκτήσουμε, μπορεί να είναι πλέον αργά για να την αντιστρέψουμε.
Υπάρχουν, βεβαίως, οι «σκεπτικιστές του θερμοκηπίου» που επιχειρηματολογούν ότι διάφορα ιστορικά στοιχεία δικαιώνουν τον σκεπτικισμό τους. Η Γη μεταξύ του 1300 και του 1850 ζούσε αυτό που οι κλιματολόγοι αποκαλούν «μικρή εποχή των παγετώνων». Τότε ο Τάμεσης πάγωνε, πράγμα που πιστοποιείται από γκραβούρες που δείχνουν τους Λονδρέζους να στήνουν πανηγύρια πάνω στον παγωμένο ποταμό. Τον Μεσαίωνα 11ος -14ος αι. η Γη ζούσε την ακριβώς αντίστροφη «κλιματική ανωμαλία»: ήταν η θερμή περίοδος. Τότε Βίκινγκ καλλιεργούσαν τη Γροιλανδία και στη Βρετανία υπήρχαν μεγάλες εκτάσεις αμπελώνων κ.λπ. Πριν από αυτό, λένε, υπήρξαν και άλλοι πολλοί κύκλοι στο κλίμα με ξεχωριστή και πολύ θερμή περίοδο που κράτησε περί τις 4.000 χρόνια (από το 9.000 έως το 5.000 π.Χ.), όταν η θερμοκρασία στον Βόρειο Πόλο αυξήθηκε κατά 4 βαθμούς Κελσίου (κατά μια μελέτη η αύξηση κυμάνθηκε από 3-9 βαθμούς). Αυτά όμως είναι αποσπασματικά στοιχεία.
Σήμερα, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπινου είδους, τόσοι πολλοί επιστήμονες παρακολουθούν σε τόσο βάθος και όλες τις πτυχές της εξέλιξης του φαινομένου. Η δε συντριπτική πλειονότητα αυτών συμφωνεί ότι κάτι αλλάζει διαρκώς και μάλιστα προς το χειρότερο. Είναι αδύνατον να υπάρξει μια τόσο μεγάλη συνωμοσία στην οποία να πρωταγωνιστούν τόσοι πολλοί (χιλιάδες) επιστήμονες.
Από την άλλη πλευρά, ο ισχυρισμός ότι η αγορά μπορεί να λύσει το πρόβλημα του θερμοκηπίου είναι και ορθολογικός. Οχι διότι γνωρίζουμε από την ιστορία ότι ο καπιταλισμός έκανε καλύτερη κατανομή των σπάνιων πόρων, σε σχέση με τα αντίπαλα συστήματα, και έφερε ευημερία σε περισσότερους ανθρώπους απ’ ό,τι οι απολυταρχίες της διευθυνόμενης οικονομίας όπως ήταν ο κομμουνισμός και ο φασισμός.
Πρωτίστως διότι –αν το καλοσκεφτούμε– η φύση είναι η μεγαλύτερη ελεύθερη αγορά του πλανήτη. Εξισορροπεί θαυμάσια την προσφορά και τη ζήτηση, χωρίς «παρετιανούς αστερίσκους». Οταν αυξάνονται τα θηράματα σε μια περιοχή, ευημερούν οι θηρευτές. Οι τελευταίοι πολλαπλασιάζονται μέχρι του σημείου που θα εξοντώσουν τόσο μεγάλο αριθμό θηραμάτων, ώστε να μη φτάνει η τροφή και να αρχίσουν να ψοφούν λόγω ασιτίας.
Το κατά Παρέτο βέλτιστο κριτήριο –κατά το οποίο, μία μεταβολή στην τιμή ή στην ποσότητα κάποιου προϊόντος βελτιώνει τη θέση κάποιου χωρίς όμως παράλληλα να χειροτερεύει τη θέση κάποιου άλλου– στη φύση δεν υπάρχει.
Μόνο που η φύση, ως τέλεια αγορά, δεν διαχωρίζει τους συντελεστές της. «Εξοντώνει» (θα λέγαμε χωρίς μεταφυσικές προεκτάσεις) οτιδήποτε είναι πλεονασματικό για να επιτύχει την ισορροπία. Και αυτήν τη στιγμή ζουν στον πλανήτη 7,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι. Επομένως είναι ορθολογικό να πούμε ότι η φύση-αγορά θα λύσει το πρόβλημα, εξόδοις όμως όλων των συντελεστών, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται και ο αριθμός των ανθρώπων.
Σύμφωνα με τις (μεσαίες) προβολές που κάνει ο ΟΗΕ, το 2050 –αν δεν συμβεί κάτι δραματικό– θα αγγίξουμε το όριο των 10 δισ.· αναφέρουμε τη λέξη «όριο», διότι πάρα πολλοί επιστήμονες υπολογίζουν ότι αυτή είναι η δυνατότητα του πλανήτη να μας θρέψει, αν όλοι ασπαστούμε τη χορτοφαγία. Ο μεγάλος κοινωνιοβιολόγος του Harvard, Edward O. Wilson έγραψε στο βιβλίο του «Το μέλλον της ζωής» ότι «οι περιορισμοί της βιόσφαιρας είναι ορισμένοι... Αν όλοι μας συμφωνήσουμε να γίνουμε χορτοφάγοι, μην αφήνοντας χώρο για (σ.σ.: την πιο αναποτελεσματική από άποψη διατροφικής ποσότητας) εκτροφή ζώων, τα 10,4 δισεκατομμύρια στρέμματα αγροτικής γης που υπάρχουν θα μπορούν να συντηρήσουν περί τα 10 δισεκατομμύρια ανθρώπους». Και όλα αυτά ισχύουν αν δεν ανεβεί η στάθμη της θάλασσας και χάσουμε μερικά εκατομμύρια εκτάρια αρόσιμης γης.
Ολα τα παραπάνω ακούγονται πολύ μαλθουσιανά. Ο αιδεσιμότατος Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους στο «Δοκίμιο για την Αρχή του Πληθυσμού» επιχειρηματολόγησε ότι οι άνθρωποι πληθύνονται με γεωμετρική πρόοδο, ενώ η καλλιεργήσιμη γη –στην καλύτερη περίπτωση– με αριθμητική.
Επομένως, το τέλος δεν μπορεί παρά να είναι θάνατοι από πείνα και δυστυχία.
Ο Μάλθους διαψεύστηκε από τις τεράστιες προόδους που έκανε η Βιομηχανική Επανάσταση, αλλά «τα όρια της ανάπτυξης» που πρώτος αυτός έθεσε είναι υπαρκτά. Ακόμη κι αν η τεχνολογία προχωρήσει τόσο πολύ και οι άνθρωποι θα μπορούν να τρέφονται κατευθείαν από τα θρεπτικά συστατικά του χώματος, ο χώρος του πλανήτη είναι συγκεκριμένος και αμετάβλητος. Μπορεί να επεκτείνουμε τη διαθεσιμότητα πόρων εξορύσσοντας σε βαθιές θάλασσες, όπου ποτέ πριν δεν είχε πλησιάσει άνθρωπος, αλλά τα έσχατα όρια της ανάπτυξης υπάρχουν και ορίζονται από την έκταση της γης.
Συνεπώς, το επιχείρημα «μας τα ’παν κι άλλοι για τα όρια της ανάπτυξης» έχει την ίδια βαρύτητα με το «εγώ ήξερα έναν παππού που κάπνιζε μέχρι τα 95 του».
Δεν μπορούμε να ξέρουμε το μέλλον, πρωτίστως διότι οι προβλέψεις δημιουργούν τη δυναμική ανατροπής των· αν βλέπουμε ότι θα συγκρουστούμε σε τοίχο, γυρίζουμε το τιμόνι.
Υπάρχει βεβαίως –ως παρηγοριά;– ο...
«έσχατος πόρος της ανθρωπότητας».
Περισσότεροι άνθρωποι, περισσότερα μυαλά, μεγαλύτερη πρόοδος.
Οι πρώτοι αγρότες καλλιεργούσαν ένα χωράφι για ένα δύο χρόνια και μετά το εγκατέλειπαν. Καθώς αυξήθηκε ο πληθυσμός, δεν υπήρχαν τέτοιες πολυτέλειες. Αναγκάστηκαν να σκεφθούν πώς θα χρησιμοποιούν το ίδιο χωράφι συνεχώς. Βρήκαν λύσεις που δεν θα είχαν την ανάγκη να σκεφθούν αν δεν ήταν αναγκασμένοι να χρησιμοποιήσουν το ίδιο κομμάτι γης. «H κινητήριος δύναμη για να επιταχυνθεί η πρόοδός μας», έγραψε, «είναι το απόθεμα των γνώσεών μας και το φρένο είναι η έλλειψη φαντασίας. O έσχατος πόρος [της ανθρωπότητας] είναι οι άνθρωποι, που έχουν δεξιότητες, μυαλό και ελπίδες. Αυτοί θα ξεπεράσουν το πεπρωμένο και τη φαντασία τους για ίδιον όφελος, και αναγκαστικά προς όφελος όλων μας».
Αμήν...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου