Φιλελεύθεροι, ανισότητα και κλιματική αλλαγή: Είναι δύσκολο να είσαι φιλελεύθερος αυτή την εποχή. Ο κόσμος φαίνεται να επιθυμεί να κινηθεί σε αντίθετη κατεύθυνση.
Ο αυταρχισμός φαίνεται να κερδίζει έδαφος στην Κίνα, ο μερκαντιλισμός στις ΗΠΑ, ο λαϊκισμός παντού από τη Βραζιλία έως τις Φιλιππίνες και η οξυμωρη "αντιφιλελεύθερη δημοκρατία" στην Ουγγαρία και την Πολωνία.
Οι φιλελεύθεροι φαίνονται ιδιαίτερα εκτός νυμφώνος όσον αφορά τα δύο μεγαλύτερα διακυβεύματα της εποχής μας: την ανισότητα και την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Όσον αφορά στο πρώτο, εκεί κυριαρχούν αριστεροί δημαγωγοί που "ξελαρυγγιάζονται" για ακόμη μια φορά προκειμένου να "πνίξουν" τους πλούσιους σε έναν νέο γύρο ταξικού πολέμου.
Όσον αφορά στο δεύτερο, αυτό έχει οδηγήσει την "ημίτρελλη" Δεξιά στην άρνηση του προβλήματος (και τελικά της επιστήμης), ενώ η "παλαβή" Αριστερά κυνηγά και αποκηρύσσει τις πτήσεις με αεροπλάνο, τα αυτοκίνητα τύπου SUV και ό,τι άλλο βρεθεί στον δρόμο της, θυμίζοντας τον Γιακωβίνους της Γαλλίας του 1793 ή τους Κόκκινους Φρουρούς της Κίνας του 1966.
Εκείνο που πλέον σχεδόν δεν ακούγεται σε αυτές τις αντιπαραθέσεις είναι μια παλαιότερη και πιο αξιοπρεπής φωνή: εκείνη του φιλελευθερισμού.
Με αυτό δεν εννοώ τις γελοίες (και αντίθετες μεταξύ τους) καρικατούρες του σε ΗΠΑ και Ευρώπη.
Στην αμερικανική εκδοχή, φιλελεύθερος θεωρείται ο "ντροπαλός αριστερός" οπαδός της διευρυμένης κρατικής παρέμβασης, ο οποίος βλέπει την κοινωνία μέσα από τον φακό των πολιτικών ταυτότητας (identity politics).
Στην αριστερίζουσα ευρωπαϊκή γλώσσα, φιλελεύθερος (ή, ακόμη χειρότερα, "νεοφιλελεύθερος") θεωρείται ο φονταμενταλιστής της ελεύθερης αγοράς.
Ο φιλελευθερισμός δεν είναι τίποτε από τα δύο.
Είναι μια ευρεία και ευέλικτη φιλοσοφία που δίνει έμφαση και αξία στην ατομική ελευθερία. (Liber στα λατινικά σημαίνει ελεύθερος). Γι’ αυτό οι φιλελεύθεροι δυσπιστούν στη συγκέντρωση ισχύος η οποία μπορεί να αποδειχθεί καταπιεστική για τους ανθρώπους.
Συχνά μια τέτοια εξουσία βρίσκεται στο κράτος, γι’ αυτό και οι φιλελεύθεροι προτιμούν την περιορισμένη κρατική παρέμβαση.
Άλλες φορές, βρίσκεται σε εταιρείες, μαφίες ή όχλους, οπότε οι φιλελεύθεροι αντιτίθενται σε αυτά τα φαινόμενα, προτάσσοντας την αξία των κανόνων και των νόμων.
Ωστόσο οι φιλελεύθεροι είναι επίσης μια πραγματιστική δύναμη, που αντιμετωπίζει και εντάσσει στη σκέψη της τις νέες προκλήσεις κάθε εποχής.
Η φιλελεύθερη προσέγγιση στην ανισότητα
Στην πραγματικότητα, είναι οι φιλελεύθεροι που έχουν καταπιαστεί στο υψηλότερο διανοητικό επίπεδο με την έννοια της ανισότητας. Εάν θέλετε να αναστοχαστείτε βαθιά επάνω στην έννοια της δικαιοσύνης, μια καλή επιλογή θα ήταν το βιβλίο του John Rawls "Justice As Fairness". Αν θέλετε την καλύτερη απάντηση στον Rawls, μπορείτε να καταφύγετε στα γραπτά του Robert Nozick, πρώην συναδέλφου και "αντιπάλου" του στους διαδρόμους του Πανεπιστημίου του Harvard.
Εκείνο στο οποίο οι φιλελεύθεροι, από την εποχή του John Locke, "πατριάρχη" της φιλελεύθερης παράδοσης, συμφωνούν οικουμενικά, είναι ότι χρειάζεται κανείς ιδιοκτησία για να είναι ελεύθερος.
Οπωσδήποτε, ορισμένοι άνθρωποι θα καταλήξουν να διαθέτουν περισσότερα από άλλους.
Ο Rawls θα σημείωνε ότι δεν υπάρχει πρόβλημα με αυτό, φτάνει να επωφελούνται όλοι, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που θα βρεθούν με τα λιγότερα.
Ο Nozick θα απαντούσε ότι δεν υπάρχει ζήτημα ακόμη και αν κάποιοι δεν επωφεληθούν, αρκεί όσοι κερδίζουν περισσότερα να τα έχουν κερδίσει νόμιμα.
Είναι λάθος, επίσης, να εξετάζουμε τη διανομή του πλούτου ή του εισοδήματος μόνο σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Οι κερδισμένοι της προηγούμενης περιόδου θα μπορούσαν να μετατραπούν στους χαμένους της επόμενης και αντίστροφα, ως αποτέλεσμα επιλογών ζωής, τύχης, δεξιοτήτων ή προσπάθειας. Η ανισότητα γίνεται προβληματική μόνο όταν οι ίδιοι άνθρωποι ή οι ίδιες οικογένειες από γενιά σε γενιά, συνεχίζουν να βρίσκονται σταθερά στο πάνω ή στο κάτω μέρος της κοινωνίας, ανεξαρτήτως του τι πράττουν.
Σε μια ελεύθερη και δίκαιη κοινωνία, η κοινωνική κινητικότητα είναι συνεπώς πιο σημαντική από τη διανομή του πλούτου. Και η ισότητα των ευκαιριών δίνει ώθηση στην ισότητα των αποτελεσμάτων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ορισμένοι φιλελεύθεροι μπορούν να δεχθούν τους φόρους κληρονομιάς, οι οποίοι επιβάλλονται εφάπαξ σε μια περιουσία προκειμένου να αποφευχθεί η συσσώρευση τεράστιου πλούτου από γενιά σε γενιά. Αντίθετα, συνοφρυώνονται όταν έρχονται αντιμέτωποι με φόρους περιουσίας, που τελευταία φαίνεται να έχουν επανέλθει στη μόδα. Οι τελευταίοι είναι όχι μόνον αχρείαστα παρεμβατικοί και δύσκολοι ως προς την εκτίμηση της αποτελεσματικότητάς τους χρόνο με τον χρόνο, αλλά χωλαίνουν και ως προς τον στόχο, όπως τον έθεσε ο Jeremy Bentham το 1795, να κάνει κανείς τους φτωχούς πλουσιότερους και όχι τους πλούσιους φτωχότερους.
Στην προσπάθεια διασφάλισης ίσων ευκαιριών, ωστόσο, πρέπει να γίνουν πολλά, τουλάχιστον αν εξαιρέσει κανείς τη Σκανδιναβία. Αυτό περιλαμβάνει τη διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης στην εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη. Και στους δύο τομείς, ειδικά οι ΗΠΑ έχουν σοβαρό πρόβλημα, γι' αυτό χάνουν σταδιακά τη φήμη τους ως η κατ' εξοχήν χώρα των ευκαιριών.
Συναρπαστική στροφή αποτελεί η επανάληψη μιας παλιάς ιδέας που ονομάζεται Universal Basic Income (Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα). Το κράτος θα μπορούσε να καταβάλλει στους πάντες, ασχέτως επιτευγμάτων ή αναγκών, μια επιχορήγηση. Στο άκουσμα αυτής της πρότασης, θα περιμένατε οι φιλελεύθεροι να είναι αρνητικοί (και πολλοί εξ αυτών πράγματι είναι). Δεν μυρίζει "μεγάλο κράτος"; Και οι άνθρωποι δεν θα σταματούσαν απλώς να δουλεύουν;
Ας εξετάσουμε ωστόσο ολοκληρωμένα την ιδέα:
Ένα καθολικό βασικό εισόδημα δεν θα συμπλήρωνε, αλλά θα αντικαθιστούσε πλήρως το υφιστάμενο κράτος πρόνοιας, όπως αυτό υπάρχει στην πλήρη γραφειοκρατική παραφροσύνη του. Δεν θα υπήρχαν πλέον απάτες ή ατελείωτες γραφειοκρατικές διαχειριστικές διαδικασίες, αφού όλοι θα μοιράζονταν τα οφέλη μέσω ενός αυτοματοποιημένου μηχανισμού. Επομένως, ένα βασικό εγγυημένο εισόδημα για όλους θα απλοποιούσε ριζικά και ενδεχομένως θα συρρίκνωνε τον "κρατικό Λεβιάθαν".
Ένα καλά σχεδιασμένο ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, εξάλλου, θα ήταν υπερβολικά πενιχρό για να επιτρέψει στους αποδέκτες του να ζουν πολυτελώς. Επομένως, θα πρέπει να κερδίζει κανείς χρήματά εάν επιθυμεί να έχει ένα καλό επίπεδο ζωής. Ωστόσο, τα χρήματα - παροχή από το κράτος θα μπορούσαν να αποτελούν στήριγμα σε περιόδους ασθένειας ή εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης της επανεκπαίδευσης των ενηλίκων, καθώς η οικονομία γίνεται ψηφιακή και αναζητά νέες δεξιότητες. Θα μπορούσαν, για να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη-κλειδί, να απελευθερώσουν τον καθένα ώστε να αναπτύξει στο μέγιστο τις ατομικές του δυνατότητες.
Ωστόσο, χρειαζόμαστε εμπειρικά δεδομένα.
Πώς θα αντιδρούσαν οι άνθρωποι και μήπως όντως σταματούσαν να εργάζονται;
Ποιο θα ήταν το άμεσο οικονομικό κόστος μιας τέτοιας πολιτικής;
Δυστυχώς, στα λίγα μέρη που έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά πειράματα, έχουν γίνει με τον λάθος τρόπο. Δεν μπορεί κανείς, για παράδειγμα, να καταβάλλει το σχετικό εισόδημα μόνο σε μερικούς ανέργους, όπως έκανε η Φινλανδία, καθώς αυτό δεν είναι "καθολικό" εγγυημένο εισόδημα. Προς το παρόν, το να εκφέρουμε κρίση είναι αδύνατο.
Από τον φιλελευθερισμό στον "πλανητισμό"
Οι φιλελεύθεροι έχουν επίσης αντιμετωπίσει με βαθιά διανοητική περίσκεψη το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, πολύ πριν αυτή καταστεί απειλή. Απλώς, έχουν χρησιμοποιήσει διαφορετικά ονόματα γι' αυτό το είδος προβλήματος, όπως "αποτυχία της αγοράς" και "τραγωδία των κοινών αγαθών". Εάν τα άτομα χρησιμοποιούν έναν πόρο που θεωρούν ότι είναι ανεξάντλητος, επειδή μοιάζει δωρεάν, θα τον χρησιμοποιήσουν μέχρι να καταστραφούν. Αυτό εξηγεί γιατί οι άνθρωποι υπεραλιεύουν στους ωκεανούς ή γιατί ένα δημόσιο λουτρό έχει κακά χάλια, σε αντίθεση με το ιδιωτικό λουτρό του καθενός μας στο σπίτι του.
Η ατμόσφαιρά του πλανήτη μας κινδυνεύει να γίνει το πιο τραγικό κοινό αγαθό. Εξακολουθούμε να καταναλώνουμε πράγματα χωρίς να δίνουμε προσοχή στο ζήτημα των αερίων του θερμοκηπίου που εκπέμπουμε εμείς και τα προϊόντα μας σε αυτή τη διαδικασία, καθώς δεν μπορούμε να δούμε άμεσα και απτά το κόστος των εκπομπών που προκαλούμε. Η φιλελεύθερη απάντηση είναι επομένως να καταστήσουμε το κρυμμένο κόστος του άνθρακα ορατό και να αναγκαστούμε όλοι μας να το πληρώσουμε.
Υπάρχουν δύο τρόποι για να γίνει αυτό και, κατ’ αρχήν, δεν έχει σημασία ποιον επιλέγει κανείς.
Μπορεί να ορίσει κανείς την τιμή του άνθρακα με έναν φόρο επ’ αυτού και να παρατηρήσει πόσο ο τελευταίος θα μειώσει την ποσότητα των εκπομπών. Ή θα μπορούσε να καθορίσει την ποσότητα των εκπομπών με πώληση δικαιωμάτων και στη συνέχεια να παρατηρήσει τι επίδραση θα έχει αυτό στην τιμή του άνθρακα. Αυτή η λύση λαμβάνει τη μορφή ενός συστήματος εμπορίας ρύπων.
Αρκετά μέρη ανά τον κόσμο διαθέτουν ήδη ένα τέτοιο σύστημα, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέχρι στιγμής, ωστόσο, αυτές οι αγορές δεν έχουν καλύψει αρκετούς κλάδους της οικονομίας ή δεν έχουν περιορίσει αρκετά τα δικαιώματα εκπομπών ώστε να βλάψουν πραγματικά την τιμή του άνθρακα. Η μεγαλύτερη υπόσχεση του Green Deal της ΕΕ που βρίσκεται ήδη στο τραπέζι είναι ότι σχεδιάζει να επεκτείνει το εμπόριο ρύπων και να καταστήσει τον άνθρακα αρκετά δαπανηρό.
Το σήμα μιας πολύ υψηλότερης τιμής για τον άνθρακα θα διαπεράσει γρήγορα όλη την οικονομία, επηρεάζοντας όλες μας τις αποφάσεις.
Οι εταιρείες θα επενδύσουν στην τεχνολογία προκειμένου να καταστήσουν τα εργοστάσια καθαρότερα.
Οι ιδιοκτήτες κατοικιών πιθανόν να διαπιστώσουν ότι μπορούν να εξοικονομήσουν χρήματα με τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων θέρμανσης.
Οι επιχειρηματίες μπορούν να παίρνουν το τρένο αντί για το αεροπλάνο ή να χρησιμοποιούν το Skype αντί να ταξιδεύουν. Θα μπορούσε κανείς ακόμη και να σταματήσει να κάνει σκι, αν υπολογίσει το κόστος του ταξιδιού του και των (δυστυχώς αναγκαίων) μηχανών χιονιού.
Το πλεονέκτημα αυτής της προσέγγισης είναι ότι όλες αυτές οι αποφάσεις θα εξακολουθούν να είναι αποκεντρωμένες - δηλαδή, να λαμβάνονται από ελεύθερους ανθρώπους.
Άλλες προσεγγίσεις, αντίθετα, περιλαμβάνουν διάφορες μορφές κεντρικού σχεδιασμού. Και αυτές είναι οι κακές ιδέες που έχουν ακουστεί κατά τη διαπραγμάτευση του ευρωπαϊκού Green Deal.
Αυτές περιλαμβάνουν επιδοτήσεις στους ιδιοκτήτες κατοικιών και στις εταιρείες, οι οποίες ευνοούν συγκεκριμένες τεχνολογίες, καθώς και ρύθμιση, εκφοβισμό ή ακόμη και απαγόρευση συγκεκριμένων πρακτικών και επιλογών των ανθρώπων, όπως το να πετούν με αεροπλάνο. Το κράτος δεν είναι καθόλου καλό να μπορεί να αποφασίζει, για παράδειγμα, αν τα μελλοντικά αυτοκίνητα πρέπει να λειτουργούν με κυψέλες καυσίμου, μπαταρίες ή κάποιο άλλο μέσο ή αν η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται καλύτερα από τον άνεμο, τον ήλιο ή κάποια τρίτη πηγή. Και οι κεντρικοί τραπεζίτες σίγουρα δεν έχουν καμία δουλειά να διοχετεύουν χρήματα σε πιο "πράσινες" χρήσεις. Όλα αυτά τα βήματα θα στρέβλωναν την κατανομή του κεφαλαίου και θα στερούσαν ελευθερία από τους ανθρώπους.
Σε σειρά θεμάτων, από την ανισότητα, το κλίμα, το εμπόριο, τη μετανάστευση, την προστασία των προσωπικών δεδομένων μέχρι και σχεδόν οτιδήποτε άλλο, είναι κρίμα που οι φιλελεύθεροι και τα φιλελεύθερα κόμματα δεν έχουν ισχυρότερη φωνή. Καθώς άλλοι στρέφονται προς τον κολεκτιβισμό και την πολιτική της δυσαρέσκειας, είτε πρόκειται για εθνικισμό, είτε για σοσιαλισμό ή "πράσινο" αυταρχισμό, οι φιλελεύθεροι θα έπρεπε να έχουν βαθιά αυτοπεποίθηση στην παρουσίαση μιας φιλοσοφίας της ελευθερίας ως της καλύτερης εναλλακτικής λύσης.
Θα επρόκειτο για έναν φιλελευθερισμό προσαρμοσμένο στις ανάγκες του πλανήτη μας. Λόγω έλλειψης ενός καλύτερου, διαμορφωμένου όρου, ας τον ονομάσουμε "πλανητισμό".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου