EΞΑΙΡΕΤΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ - ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΜΕ ΠΡΟΣΟΧΗ
(Πρώην υπουργού
Εξωτερικών της Ισπανίας, καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Georgetown και
μέλους της παγκόσμιας ατζέντας του Συμβουλίου της Επικρατείας στην
Ισπανία.)
Η παγκόσμια τάξη - ή η έλλειψη αυτής - είναι ένα καυτό θέμα αυτές τις
μέρες. Η προσαρμογή μας στο μέλλον των παγκοσμίων δομών και συστημάτων
είναι εμφανής παντού: στις ειδήσεις και στα συνέδρια, στις λίστες μπεστ
σέλερ, ακόμη και σε δημοφιλείς τηλεοπτικές εκπομπές.
Οι άνθρωποι
ανησυχούν. Ο κόσμος φαίνεται να επιδέχεται ριζικές αλλαγές: νέοι φορείς
αναδύονται στην παγκόσμια σκηνή, ιεροί κανόνες διεθνούς συμπεριφοράς από
το παρελθόν αψηφούνται ανοιχτά και ένα νέο κύμα τεχνολογικής προόδου
διαταράσσει ολόκληρους κλάδους και τομείς της οικονομίας. Στην
προσπάθειά μας για δομή και προβλεψιμότητα - μια φυσική ώθηση στην εποχή
των ταχύτατων αλλαγών - ψάχνουμε απεγνωσμένα συμβουλές σχετικά με το
πώς ο κόσμος, και ο ρόλος μας σε αυτόν, θα αναπτυχθεί.
Φυσικά είναι ζωτικής σημασίας σε τέτοιες καταστάσεις να προσδιορίσουμε
τον καλύτερο, ή τουλάχιστον τον πιο εφικτό, δρόμο προς τα εμπρός. Η
προβλεψιμότητα παρέχει τη βάση για την ανάλυση κόστους-οφέλους και τη
στρατηγική σκέψη.
Το πρόβλημα προκύπτει όταν η λαχτάρα μας για ασφάλεια
κατακλύζει την ορθολογική σκέψη, οδηγώντας τις ιδέες και τις δράσεις μας
σε μια αντιπαραγωγική - ή ακόμη και επικίνδυνη- κατεύθυνση.
Η σημερινή τάση προς μια ρόδινη αναδρομή είναι μια τέτοια περίπτωση.
Αντιμέτωποι με την πολιτική, την οικονομική, τη γεωστρατηγική και την
κοινωνική αβεβαιότητα, οι πολιτικοί υποκύπτουν όλο και περισσότερο στην
γοητεία της νοσταλγίας, που υπόσχεται μια επιστροφή σε αυτό που
περιγράφουν ως γνωστούς και πλήρεις κανόνες και πρακτικές του
παρελθόντος.
Στη Ρωσία, ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν λειτουργεί σύμφωνα
με μια κοσμοθεωρία του δέκατου ένατου αιώνα, στην οποία οι μεγάλες
δυνάμεις κυριαρχούν στη σφαίρα επιρροής τους χωρίς να δέχονται
αμφισβήτηση. Όπως ανέφερε κατά τη συνεδρίαση του περασμένου Οκτωβρίου
στη Λέσχη Βαλντάι, «Η αρκούδα δεν θα κάνει καν τον κόπο να ζητήσει
άδεια. Εδώ, εμείς τη θεωρούμε άρχοντα του τάιγκα».
Το Ισλαμικό Κράτος προσπαθεί να επιστρέψει σε ένα ακόμη πιο μακρινό
παρελθόν. Οι οπαδοί του ασπάζονται ένα μεσαιωνικό δόγμα του ενάτου αιώνα
για να δικαιολογήσουν την προσπάθειά τους να αποκαταστήσουν το
χαλιφάτο, στο οποίο «η νομιμότητα όλων των εμιράτων, των ομάδων, των
κρατών και των οργανισμών ακυρώνεται» και οι συνοπτικές εκτελέσεις και η
δουλεία είναι υποχρεωτικά.
Η Δύση, επίσης, έχει πέσει στην παγίδα της νοσταλγίας, παραμένοντας
προσκολλημένη σε μια ιδέα του τέλους του εικοστού αιώνα με την οποία
θέτει τους κανόνες και μπορεί να επιλέξει αν θα τους ακολουθήσει. Το
πιο πρόσφατο παράδειγμα αυτής της αναχρονιστικής προοπτικής είναι η
αδέξια (για να μην πούμε αποτυχημένη) προσπάθεια της Αμερικής να
ανακόψει τηνΑσιατική ΤράπεζαΕπενδύσεων Υποδομών, που στηρίζεται κυρίως
από την Κίνα, αφού κατ 'επανάληψη αρνήθηκε να παράσχει μια ισχυρότερη
φωνή για τις αναδυόμενες δυνάμεις του κόσμου στα θεσμικά όργανα του
Μπρέτον Γουντς.
Η νοσταλγία έχει επίσης αναδειχθεί ως ένας σημαντικός παράγοντας στις
εσωτερικές υποθέσεις πολλών χωρών. Σε όλη την Ευρώπη, λαϊκιστικά κόμματα
- από το δεξιό κόμμα Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου ως την άκρα
αριστερά ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα- επιδιώκουν την επιστροφή στις φαινομενικά
απλούστερες και πιο ευτυχισμένες εποχές των εθνικών ελέγχων και του
κλεισίματος των συνόρων. Στις ΗΠΑ, ένας εξέχων νομικός υπερασπίζεται την
«αρχική πρόθεση» των συντακτών του Συντάγματος, ενώ οι Ρεπουμπλικάνοι
στρέφονται προς τον απομονωτισμό και οι Δημοκρατικοί καταγγέλλουν τις
συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών.
Αλλά η νοσταλγία δεν προσφέρει λύσεις -μόνο ένα όνειρο διαφυγής.
Κοιτώντας προς τα πίσω δεν ερχόμαστε πιο κοντά σε αυτό που θέλουμε.
Αντίθετα, είναι ένας εξασφαλισμένος τρόπος για να χάσουμε τις προκλήσεις
- και να χάσουμε τις ευκαιρίες- που βρίσκονται μπροστά μας.
Προσπαθώντας να προωθήσουμε τα συμφέροντα του ατόμου με βάση τους
κανόνες του παρελθόντος είναι σαν να προσπαθούμε να λύσουμε ένα σημερινό
σταυρόλεξο με χθεσινές ερωτήσεις.
Ας το παραδεχτούμε:
O ήρεμος κόσμος στον οποίο πολλοί άνθρωποι θέλουν
τόσο πολύ να επιστρέψουν -πριν από, ας πούμε, την Ευρωπαϊκή Ένωση ή τα
Ηνωμένα Έθνη ή ακόμα και το έθνος-κράτος- στην πραγματικότητα δεν υπήρχε
ποτέ. Όπως είπε και ο Μαρσέλ Προυστ: «Η μνήμη των πραγμάτων από το
παρελθόν δεν είναι κατ 'ανάγκην η ανάμνηση των πραγμάτων όπως ήταν». Το
παρελθόν συνοψίζεται και γίνεται πιο γλυκό, προκειμένου να παρουσιαστεί
σαν να είναι καλύτερο από την εκτεταμένη αναταραχή και δυστυχία του
σήμερα.
Με την πάροδο του χρόνου, η νοσταλγία έχει αποκτήσει μια ευχάριστη
χροιά. Αλλά η λέξη - ένας συνδυασμός των ελληνικών λέξεων «νόστος»
(επιστροφή στην πατρίδα) και άλγος (πόνος) - επινοήθηκε για να
περιγράψει την ασθένεια της «επιθυμίας για επιστροφή στην πατρίδα».
Ίσως θα ήταν χρήσιμο να επιστρέψουμε σε αυτόν τον ορισμό της νοσταλγίας,
τουλάχιστον όσον αφορά την πολιτική, ως κάτι που μοιάζει περισσότερο με
ασθένεια: μια πάθηση που διαστρεβλώνει την πραγματικότητα και εμποδίζει
τη διαμόρφωση αποτελεσματικών λύσεων για πραγματικές προκλήσεις.
Καμία κοσμοθεωρία ριζωμένη στο δέκατο ένατο αιώνα - πολύ λιγότερο στον
ένατο αιώνα – δεν είναι επαρκής για την πολυπλοκότητα του σημερινού
παγκοσμιοποιημένου κόσμου. Ομοίως, η άνοδος των νέων δυνάμεων και των μη
κρατικών φορέων σημαίνει ότι η διαμόρφωση κανόνων (και η παραβίασή
τους) δεν μπορεί πλέον να περιορίζεται σε μία μικρή Δυτική ομάδα. Και η
ένταση του παγκόσμιου ανταγωνισμού σημαίνει ότι οι ευρωπαϊκές χώρες δεν
μπορούν να ελπίζουν ότι θα ευδοκιμήσουν ανεξάρτητα η μία από την άλλη.
Οι σαθρές ιδέες ευδοκιμούν ελλείψει μιας βιώσιμης εναλλακτικής λύσης.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μια περίοδος προβληματισμού σχετικά με
την παγκόσμια τάξη είναι τόσο σημαντικός.
Όμως, αντί να επιτρέπουμε
στον εαυτό μας να παρασυρθεί στην οπισθοδρομική παλίρροια της
νοσταλγίας, θα πρέπει να εμπλακούμε σε μια εποικοδομητική συζήτηση για
τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε πραγματικά και να προτείνουμε νέες
ιδέες για την αντιμετώπισή τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου