Από την ΜΥΡΤΩ ΠΟΛΥΜΙΛΗ
Είναι δυνατόν ένα μωρό μόλις μερικών μηνών, να
αντιλαμβάνεται τη διαφορά μεταξύ καλού και κακού;
Υπάρχει περίπτωση να διαθέταμε όταν βρισκόμασταν ακόμη στην κούνια μας κάποιου είδους ηθική πυξίδα και μια έμφυτη αίσθηση δικαιοσύνης;
Ο Φρόιντ θα έλεγε όχι, και δεν θα ήταν ο μόνος. Η ηθική είναι κάτι που για πολλούς, ειδήμονες και μη, καλλιεργείται. Άλλοι πάλι διαφωνούν με την ύπαρξή της εξολοκλήρου, όπως ο Τόμας Χομπς που θεωρεί τον άνθρωπο ον εγωιστικό που προτάσσει την επιβίωση του πάνω απ' όλα. Πώς είναι δυνατόν ένα μωρό να μπορεί να κάνει τον διαχωρισμό μεταξύ καλού και κακού, όταν εμείς δεν μπορούμε καν να συμφωνήσουμε μεταξύ μας για το τι είναι ηθικά σωστό και τι λάθος;
Ο Πολ Μπλουμ, όμως, επιχειρεί να μας διαψεύσει και να αποδείξει ότι «ο Τόμας Τζέφερσον είχε δίκιο όταν έγραφε ότι η αίσθηση της ηθικής αποτελεί μέρος του σώματός μας όπως τα χέρια και τα πόδια μας». Μέσα από την έρευνά του ο 50χρονος καθηγητής ψυχολογίας στο Yale, σκόνταψε πάνω σ΄ ένα ιδιαίτερο φαινόμενο. Μωρά, ηλικίας μεταξύ τριών μηνών και ενός χρόνου, δείχνουν να διαθέτουν «μια κάποια κατανόηση της ηθικής και κάποιες θεμελιώδεις ηθικές παρορμήσεις», όπως είπε στο αμερικανικό περιοδικό Mother Jones.
Και πώς το συμπέρανε αυτό θα αναρωτηθείτε και δικαιολογημένα. Τα μωρά στα οποία αναφέρεται δεν μπορούν να μας αναλύσουν τι κρύβεται πίσω από τις πράξεις τους. Τα περισσότερα δεν μπορούν καν να μιλήσουν.
Μπορούν όμως να δείξουν τις προτιμήσεις τους με τρόπους λίγο πιο... παραστατικούς. Τα μωρά στα πειράματα του Μπλουμ και των συνεργατών του παρακολούθησαν σύντομα μονόπρακτα -με διαφορετικά σενάρια το καθένα- με πρωταγωνιστές ζώα-μαριονέτες και σχήματα, κάποια «άτακτα» και κάποια «καλά-συνεργάσιμα». Π.χ.: ένας σκύλος παίζει με ένα μπαλάκι,που κάποια στιγμή του φεύγει. Αν το μπαλάκι πάει προς την γκρι γάτα, εκείνη θα του το επιστρέψει. Αν το πιάσει η πορτοκαλί γάτα, θα το πάρει και θα φύγει. Τέλος παράστασης. Τώρα τα μωρά καλούνται να επιλέξουν γάτες. Σχεδόν όλα διαλέγουν τη γκρίζα. Τα πιο μικρά (τριών μηνών) υποδεικνύουν την προτίμησή τους με το βλέμμα, ενώ τα μεγαλύτερα μωρά συνήθως παίρνουν στα χέρια τους τη γάτα της επιλογής του.
Τα σενάρια αλλάζουν, όπως και οι μεταβλητές που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την αντίληψη ενός παιδιού, όμως τα αποτέλεσματα παραμένουν σταθερά, σύμφωνα με τον Μπλουμ. Ακόμη και όταν τα πειράματα εξερευνούν την προδιάθεση των μωρών να επιβραβεύουν ή να τιμωρούν τους δύο χαρακτήρες, τα περισσότερα μωρά αναφανδόν επιβραβεύουν τον καλό και παίρνουν την καραμέλα από τον άτακτο χαρακτήρα.
Ο Μπλουμ μέσα από την έρευνα του και το βιβλίο του «Just Babies: The origins of good and evil», δεν προσπαθεί να αποδείξει ότι είμαστε από τη φύση μας ηθικά όντα, ούτε να υποβιβάσει τη σημασία που παίζει το περιβάλλον στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας και των αρχών που μας συνοδεύουν. Ένα μωρό δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι η σκλαβιά είναι κακό πράγμα. «Είναι όμως ηθικά πλάσματα, εξοπλισμένα με συμπόνια και τη δυνατότητα να κρίνουν τις πράξεις των άλλων».
Μπορεί όμως αυτά τα ηθικά αντανακλαστικά των μωρών να μη σημαίνουν τίποτα. «Μπορεί», όπως παραδέχεται ο Μπλουμ «να είναι σαν τα αναπαραγωγικά όργανα, που εμφανίζονται νωρίς στην εξελικτική φάση αλλά δεν τα χρησιμοποιούμε παρά πολύ αργότερα».
Το πώς αντιλαμβανόμαστε βέβαια την ηθική ως ενήλικες είναι μια άλλη, πολύ μεγάλη ιστορία...
Υπάρχει περίπτωση να διαθέταμε όταν βρισκόμασταν ακόμη στην κούνια μας κάποιου είδους ηθική πυξίδα και μια έμφυτη αίσθηση δικαιοσύνης;
Ο Φρόιντ θα έλεγε όχι, και δεν θα ήταν ο μόνος. Η ηθική είναι κάτι που για πολλούς, ειδήμονες και μη, καλλιεργείται. Άλλοι πάλι διαφωνούν με την ύπαρξή της εξολοκλήρου, όπως ο Τόμας Χομπς που θεωρεί τον άνθρωπο ον εγωιστικό που προτάσσει την επιβίωση του πάνω απ' όλα. Πώς είναι δυνατόν ένα μωρό να μπορεί να κάνει τον διαχωρισμό μεταξύ καλού και κακού, όταν εμείς δεν μπορούμε καν να συμφωνήσουμε μεταξύ μας για το τι είναι ηθικά σωστό και τι λάθος;
Ο Πολ Μπλουμ, όμως, επιχειρεί να μας διαψεύσει και να αποδείξει ότι «ο Τόμας Τζέφερσον είχε δίκιο όταν έγραφε ότι η αίσθηση της ηθικής αποτελεί μέρος του σώματός μας όπως τα χέρια και τα πόδια μας». Μέσα από την έρευνά του ο 50χρονος καθηγητής ψυχολογίας στο Yale, σκόνταψε πάνω σ΄ ένα ιδιαίτερο φαινόμενο. Μωρά, ηλικίας μεταξύ τριών μηνών και ενός χρόνου, δείχνουν να διαθέτουν «μια κάποια κατανόηση της ηθικής και κάποιες θεμελιώδεις ηθικές παρορμήσεις», όπως είπε στο αμερικανικό περιοδικό Mother Jones.
Και πώς το συμπέρανε αυτό θα αναρωτηθείτε και δικαιολογημένα. Τα μωρά στα οποία αναφέρεται δεν μπορούν να μας αναλύσουν τι κρύβεται πίσω από τις πράξεις τους. Τα περισσότερα δεν μπορούν καν να μιλήσουν.
Μπορούν όμως να δείξουν τις προτιμήσεις τους με τρόπους λίγο πιο... παραστατικούς. Τα μωρά στα πειράματα του Μπλουμ και των συνεργατών του παρακολούθησαν σύντομα μονόπρακτα -με διαφορετικά σενάρια το καθένα- με πρωταγωνιστές ζώα-μαριονέτες και σχήματα, κάποια «άτακτα» και κάποια «καλά-συνεργάσιμα». Π.χ.: ένας σκύλος παίζει με ένα μπαλάκι,που κάποια στιγμή του φεύγει. Αν το μπαλάκι πάει προς την γκρι γάτα, εκείνη θα του το επιστρέψει. Αν το πιάσει η πορτοκαλί γάτα, θα το πάρει και θα φύγει. Τέλος παράστασης. Τώρα τα μωρά καλούνται να επιλέξουν γάτες. Σχεδόν όλα διαλέγουν τη γκρίζα. Τα πιο μικρά (τριών μηνών) υποδεικνύουν την προτίμησή τους με το βλέμμα, ενώ τα μεγαλύτερα μωρά συνήθως παίρνουν στα χέρια τους τη γάτα της επιλογής του.
Τα σενάρια αλλάζουν, όπως και οι μεταβλητές που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την αντίληψη ενός παιδιού, όμως τα αποτέλεσματα παραμένουν σταθερά, σύμφωνα με τον Μπλουμ. Ακόμη και όταν τα πειράματα εξερευνούν την προδιάθεση των μωρών να επιβραβεύουν ή να τιμωρούν τους δύο χαρακτήρες, τα περισσότερα μωρά αναφανδόν επιβραβεύουν τον καλό και παίρνουν την καραμέλα από τον άτακτο χαρακτήρα.
Ο Μπλουμ μέσα από την έρευνα του και το βιβλίο του «Just Babies: The origins of good and evil», δεν προσπαθεί να αποδείξει ότι είμαστε από τη φύση μας ηθικά όντα, ούτε να υποβιβάσει τη σημασία που παίζει το περιβάλλον στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας και των αρχών που μας συνοδεύουν. Ένα μωρό δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι η σκλαβιά είναι κακό πράγμα. «Είναι όμως ηθικά πλάσματα, εξοπλισμένα με συμπόνια και τη δυνατότητα να κρίνουν τις πράξεις των άλλων».
Μπορεί όμως αυτά τα ηθικά αντανακλαστικά των μωρών να μη σημαίνουν τίποτα. «Μπορεί», όπως παραδέχεται ο Μπλουμ «να είναι σαν τα αναπαραγωγικά όργανα, που εμφανίζονται νωρίς στην εξελικτική φάση αλλά δεν τα χρησιμοποιούμε παρά πολύ αργότερα».
Το πώς αντιλαμβανόμαστε βέβαια την ηθική ως ενήλικες είναι μια άλλη, πολύ μεγάλη ιστορία...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου