(Καθηγητή Δημοκρατίας, Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Δημοσιογραφίας στο Bard College, στη Νέα Υόρκη.)
Στις 8 Μαΐου 1945, όταν ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ευρώπη
τελείωσε επίσημα, μεγάλο μέρος του κόσμου ήταν κατεστραμμένο. Και ενώ η
ικανότητα του ανθρώπου να προκαλεί την καταστροφή δεν γνωρίζει όρια, η
ικανότητα να ξεκινήσει από την αρχή είναι επίσης αξιοπρόσεκτη. Ίσως για
αυτό τον λόγο η ανθρωπότητα έχει καταφέρει να επιβιώσει μέχρι σήμερα.
Χωρίς αμφιβολία, εκατομμύρια άνθρωποι μετά το τέλος του πολέμου, ήταν
πολύ πεινασμένοι και πολύ εξουθενωμένοι για να κάνουν οτιδήποτε άλλο
πέρα από το να μείνουν ζωντανοί.
Αλλά την ίδια στιγμή, ένα κύμα ιδεαλισμού σάρωνε τα συντρίμμια, ένα
συλλογικό αίσθημα αποφασιστικότητας για να χτιστεί ένας περισσότερο
ισότιμος, ειρηνικός και ασφαλής κόσμος.
Γι' αυτό ο μεγάλος ήρωας του
πολέμου, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, έχασε στις εκλογές το καλοκαίρι του 1945,
πριν ακόμη παραδοθεί η Ιαπωνία. Οι άνδρες και οι γυναίκες δεν έβαλαν σε
κίνδυνο τη ζωή τους για να επιστρέψουν στις παλιές ημέρες των ταξικών
προνομίων και της κοινωνικής αποστέρησης.
Ήθελαν καλύτερη στέγαση, εκπαίδευση και δωρεάν σύστημα Υγείας για
όλους. Παρόμοιες αξιώσεις υπήρξαν σε όλη την Ευρώπη, όπου η
αντιναζιστική και αντιφασιστική αντίσταση ανήκε στους αριστερούς, ή και
τους Κομμουνιστές, και οι προπολεμικοί συντηρητικοί σε αρκετές
περιπτώσεις θεωρήθηκαν ότι συνεργάστηκαν με τα φασιστικά καθεστώτα.
Συζητήσεις για την επανάσταση έλαβαν χώρα στη Γαλλία, την Ιταλία, την
Ελλάδα. Δεν συνέβη όμως γιατί ούτε οι δυτικοί Σύμμαχοι ούτε και η
Σοβιετική Ένωση την υποστήριξαν.
Ο Στάλιν ήταν ικανοποιημένος με το να εδραιώσει μία αυτοκρατορία
στην Ανατολική Ευρώπη. Αλλά ακόμη και ο Σαρλ ντε Γκολ, ηγέτης της
αντίστασης της Δεξιάς, έπρεπε να αποδεχθεί τους Κομμουνιστές στην πρώτη
μεταπολεμική κυβέρνηση και δέχθηκε να κρατικοποιήσει βιομηχανίες και
τράπεζες.
Η μετατόπιση προς τα αριστερά, σε σοσιαλδημοκρατικά κράτη
πρόνοιας, συνέβη σε όλη την Δυτική Ευρώπη. Ήταν μέρος της συναίνεσης του
1945. Μία διαφορετική επανάσταση συντελούνταν στις πρώην αποικίες της
Ευρώπης στην Ασία, όπου οι αυτόχθονες δεν είχαν καμία διάθεση να
κυβερνούνται πλέον από τις δυτικές δυνάμεις.
Οι Βιετναμέζοι, οι Ινδονήσιοι, οι Φιλιππινέζοι, οι Βιρμανοί, οι
Ινδοί και οι Μαλαισιανοί ήθελαν και αυτοί την ελευθερία τους. Αυτές οι
φιλοδοξίες συχνά εκφράζονταν στα Ηνωμένα Έθνη, που ιδρύθηκαν το 1945. Ο
ΟΗΕ, όπως και το όνειρο της ευρωπαϊκής ενότητας, ήταν επίσης μέρος της
συναίνεσης του 1945.
Για κάποιο διάστημα, σημαντικές προσωπικότητες,
όπως ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, πίστευαν ότι μόνο μία παγκόσμια κυβέρνηση
μπορούσε να διασφαλίσει την παγκόσμια ειρήνη. Αυτό το όνειρο γρήγορα
έσβησε όταν ο Ψυχρός Πόλεμος χώρισε τον κόσμο σε δύο αντίπαλα
στρατόπεδα. Αλλά κατά κάποιο τρόπο, η συναίνεση του 1945 στη Δύση,
ενισχύθηκε από τον Ψυχρό Πόλεμο.
Ο κομμουνισμός, που φορούσε ακόμη το δάφνινο στεφάνι της νίκης,
είχε μία ευρεία πνευματική και συναισθηματική απήχηση, όχι μόνο στον
αποκαλούμενο Τρίτο Κόσμο, αλλά και στη Δυτική Ευρώπη.
Η
σοσιαλδημοκρατία, με την υπόσχεση για μεγαλύτερη ισότητα και ευκαιρίες
για όλους, λειτούργησε ως ιδεολογικό αντίδοτο.
Οι περισσότερες
σοσιαλδημοκρατίες ήταν στην πραγματικότητα αντικομμουνιστικές.
Λίγοι εκφράζουν τον ενθουσιασμό τους για τον ΟΗΕ. Το ευρωπαϊκό
όνειρο βρίσκεται σε κρίση. Και το μεταπολεμικό σοσιαλδημοκρατικό κράτος
πρόνοιας διαβρώνεται όλο και πιο πολύ.
Η κάθοδος ξεκίνησε στη διάρκεια
της δεκαετίας του 1980 με τον Ρόναλντ Ρέιγκαν και τη Μάργκαρετ Θάτσερ.
Οι νεοφιλελεύθεροι επιτέθηκαν στα κυβερνητικά προγράμματα και στα
συμφέροντα των συνδικάτων. Πιστευόταν ότι οι πολίτες έπρεπε να βασιστούν
στις δικές τους δυνάμεις περισσότερο.
Η αριστερή ιδεολογία θεωρήθηκε
παραπλανημένος ουτοπισμός που οδηγούσε μόνο στα γκουλάγκ.
Τα τελευταία
χρόνια άλλες ιδεολογίες ήρθαν για να συμπληρώσουν το κενό της ανθρώπινης
ανάγκης για συλλογικά ιδανικά. Η άνοδος του ακροδεξιού λαϊκισμού
αναζωπύρωσε τον πόθο για εθνικές κοινότητες που κρατούν τους μετανάστες
έξω από αυτές.
Η απάντηση σε αυτές τις ανησυχητικές εξελίξεις δεν είναι η
νοσταλγία. Δεν μπορούμε απλά να επιστρέψουμε στο παρελθόν.
Χρειάζεται
επειγόντως μία νέα ιδέα κοινωνικής και οικονομικής ισότητας και διεθνούς
αλληλεγγύης. Δεν μπορεί να είναι ίδια με τη συναίνεση του 1945, αλλά
καλά θα κάνουμε σε αυτή την επέτειο να θυμηθούμε γιατί αυτή η συναίνεση
δημιουργήθηκε εξαρχής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου