Οικονομικές επιπτώσεις της 11ης Σεπτεμβρίου

Του Διονύση Πολυχρονόπουλου

Εκτός από τις τεράστιες ανθρώπινες απώλειες, το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου προκάλεσε και μεγάλες οικονομικές καταστροφές. 

Η αξία του καταστραμμένου ενεργητικού ανήλθε περίπου στα 17 δισ. δολάρια. 

Επιπλέον το συνολικό κόστος διάσωσης, καθαρισμού και των άλλων συναφών επιχειρήσεων για την αποκατάσταση της καταστροφής ανήλθε σε περίπου 11 δισ. δολάρια. 

Περίπου 200 χιλιάδες θέσεις εργασίας είτε χάθηκαν είτε έπρεπε να μεταφερθούν σε άλλες εγκαταστάσεις καθώς περίπου το 30% των εγκαταστάσεων - γραφεία - του Μανχάταν είχε πληγεί.

Έντονος αλλά προσωρινός οικονομικός αντίκτυπος - Αποτελεσματική διαχείριση της κρίσης

Μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου, η καταναλωτική και επιχειρηματική εμπιστοσύνη μειώθηκε στις ΗΠΑ και κατ' επέκταση σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ. Η επιβράδυνση στο ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης αποτέλεσε φυσικό επακόλουθο. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, ο ρυθμός ανάπτυξης του αμερικανικού ΑΕΠ μειώθηκε κατά 0,5% (σε σχέση με τις προβλέψεις) το 2001 και κατά 1,2% το 2002, ενώ μέχρι τα τέλη του 2003 η συνολική πτώση ανήλθε στο 5% του ετήσιου ΑΕΠ, ήτοι περίπου 600 δισ. δολάρια.

Οι κλάδοι των αερομεταφορών, των ασφαλειών και του τουρισμού αντιμετώπισαν τη μεγαλύτερη ύφεση. Οι τιμές των μετοχών παρουσίασαν σημαντική πτώση λόγω της ανασφάλειας που επικράτησε στα χρηματιστήρια παρόμοια με αυτή που είχε συνοδεύσει τα γεγονότα του Περλ Χάρμπορ, του πολέμου σε Κορέα και Βιετνάμ, της κρίσης των πυραύλων στην Κούβα και της εισβολής του Ιράκ στο Κουβέϊτ. Οι επενδυτές ρευστοποίησαν μεγάλο όγκο των χαρτοφυλακίων των μετοχών και πραγματοποίησαν τοποθετήσεις σε πετρέλαιο και χρυσό. Ο δείκτης S&P500 του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης κατέγραψε πτώση κατά 7% κατά τη διάρκεια της περιόδου 11 - 19 Σεπτεμβρίου.

Η άμεση αντίδραση της νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ διασφάλισε το βραχυχρόνιο (και όχι περαιτέρω) χαρακτήρα της χρηματιστηριακής πτώσης, απέτρεψε τη χρεοκοπία των επιχειρήσεων και διαφύλαξε την ακεραιότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι νομισματικές αρχές διασφάλισαν τη ρευστότητα σε ικανοποιητικό επίπεδο. Η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ σύναψε συμφωνία με αυτές των Αγγλίας, Ευρωζώνης, Καναδά και Ιαπωνίας καταφέρνοντας να διαθέσει στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα το απόθεμα - ρεκόρ των 90 δισ. δολαρίων.

Επίσης, το κογκρέσο παρείχε οικονομική βοήθεια 55 δισ. δολάρια για τις δανειακές ανάγκες των επιχειρήσεων. Έτσι, μετά την πάροδο ενός έτους ο αριθμός των επιχειρήσεων που χρεοκόπησαν ήταν πολύ μικρός σε σχέση με το μέγεθος του γεγονότος, ενώ ο δείκτης S&P 500 του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης κατέγραψε άνοδο κατά 15%.

Κλυδωνισμός στην ασφαλιστική αγορά

Η ασφαλιστική αγορά αύξησε αισθητά την τιμή των ασφαλίστρων, μείωσε το εύρος των καλύψεων και ζήτησε από την κυβέρνηση να συνεπικουρήσει καλύπτοντας τμήμα του κινδύνου όταν αυτός είναι πολύ μεγάλος για τα δεδομένα του ιδιωτικού τομέα, όπως στην περίπτωση των μεγάλων τρομοκρατικών συμβάντων όπου η πιθανότητα για αρκετά και ταυτόχρονα καταστροφικά γεγονότα είναι μεγάλη. Όμως η κυβερνητική παρέμβαση μπορεί να επιφέρει στρεβλώσεις στην αμερικανική ασφαλιστική αγορά του πλήρους ανταγωνισμού.

Οι μεγάλες ασφαλιστικές εταιρίες έχουν ήδη εισαγάγει στην αγορά προηγμένα προϊόντα που μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτητικές ανάγκες των τρομοκρατικών χτυπημάτων. Έτσι, πραγματοποιείται η σταδιακή απόσυρση της κυβέρνησης από την ασφαλιστική αγορά. Όμως, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, δεν είναι εφικτό να διασφαλιστεί στο μέλλον η πλήρης κάλυψη ενός μεγάλου τρομοκρατικού χτυπήματος από την ασφαλιστική αγορά δίχως την κυβερνητική αρωγή.

Προβλήματα σε μεταφορές και εμπόριο

Οι ανωμαλίες στο δίκτυο μεταφορών λόγω των εξονυχιστικών ελέγχων στα σύνορα προκάλεσαν σοβαρά προσκόμματα στην εύρυθμη λειτουργία της διακίνησης των προϊόντων επιβαρύνοντας το εμπορικό κόστος κατά 3% σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ. Η έγκαιρη παράδοση των δικτύων παροχής δέχτηκε ένα σημαντικό πλήγμα σε αρκετούς κλάδους της αμερικανικής παραγωγής λόγω των λεπτομερών ελέγχων στα σύνορα. Όμως, τα χαλαρά μέτρα ελέγχου στα σύνορα εγκυμονούν κινδύνους για την ασφάλεια.

Το αυξημένο κόστος μεταφορών και οι μεγάλες ουρές αναμονής στα σύνορα προκάλεσαν πτώση στην παραγωγικότητα και στο εμπόριο. Συνεπώς, ήταν επιβεβλημένη η μεγάλη προσπάθεια για τη βελτιστοποίηση του συνδυασμού αποδοτικότητας και ασφάλειας στους ελέγχους στα σύνορα σε συνεργασία με τους εμπορικούς εταίρους.

Αύξηση δαπανών για άμυνα και ασφάλεια

Οι κρατικές δαπάνες για άμυνα και ασφάλεια αυξήθηκαν σε μεγάλο βαθμό ώστε να επιτευχθεί η πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση της τρομοκρατίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, στο τέταρτο τρίμηνο του 2001 οι στρατιωτικές δαπάνες σημείωσαν αύξηση κατά 9,5% σε σχέση με το τρίτο τρίμηνο του ίδιου έτους. Επίσης, αυξήθηκαν και οι ιδιωτικές δαπάνες για τη λήψη αυξημένων μέτρων ασφάλειας των εγκαταστάσεων και υπαλλήλων στις επιχειρήσεις.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ η αύξηση κατά 1% του ΑΕΠ των κρατικών δαπανών για άμυνα και ασφάλεια και η ταυτόχρονη αύξηση κατά 0,5% του ΑΕΠ των ιδιωτικών δαπανών για ασφάλεια συνεπάγονται πτώση κατά 0,7% της παραγωγής σε ορίζοντα πενταετίας, διότι διοχετεύονται περισσότερα κεφάλαια σε έρευνα και τεχνολογία που σχετίζεται με άμυνα και ασφάλεια και όχι με άλλους πιο ευεργετικούς τομείς, ενώ παράλληλα αυξάνεται το κόστος κεφαλαίου των επιχειρήσεων και μειώνεται η αποδοτικότητά τους.

Έχει αναπτυχθεί ένα σημαντικό θέμα προβληματισμού σχετικά με τα οφέλη που αποκομίζονται από την υψηλότερη φορολογία των Αμερικανών πολιτών και τον μεγαλύτερο δανεισμό της αμερικανικής κυβέρνησης που προσανατολίζονται προς στρατιωτικές δαπάνες έναντι αυτών για κοινωνική ασφάλιση, όπως επιδόματα, συντάξεις, περίθαλψη και εκπαίδευση.

Συμπεράσματα

Παρά το μεγάλος μέγεθος του χτυπήματος, οι απότομες οικονομικές επιπτώσεις ήταν προσωρινές. Η αποτελεσματική διαχείριση της διαφαινόμενης τεράστιας κρίσης εκ μέρους των νομισματικών αρχών και της κυβέρνησης επανέφερε σχετικά σύντομα το οικονομικό κλίμα σε ικανοποιητικό επίπεδο.

Οι κλάδοι της ασφάλειας, του τουρισμού και των αερομεταφορών αποτέλεσαν τους αποδέκτες των ισχυρότερων τριγμών. Επιπλέον, προκλήθηκαν εμπόδια στην ευρυθμία της διακίνησης των προϊόντων και της διεξαγωγής του εμπορίου λόγω των αυξημένων ελέγχων στα σύνορα.

Η πιο σημαντική συνέπεια ήταν ο καλπασμός των δαπανών σε άμυνα και ασφάλεια. Οι πολεμικές επιχειρήσεις σε Αφγανιστάν και Ιράκ καθώς και το σκάνδαλο της διεξαγωγής τηλεφωνικών υποκλοπών με την έγκριση του Λευκού Οίκου (αλλά δίχως την αναγκαία έγκριση της δικαιοσύνης) αποτελούν την «ενσάρκωση» της σημαντικής αύξησης των δαπανών σε άμυνα και ασφάλεια.

Πηγές: ΟΗΕ, FED, BoE & ECB, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ