ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΥΠΑΡΚΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ: Από την επανάσταση στο "βαρελάδικο"

Γράφει ο  Δημήτρης Τσαρδάκης
Διδάκτωρ φιλοσοφίας και ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Πατρών.   

Όλες οι εξελίξεις δείχνουν ότι η ανθρωπότητα προσάραξε σε ένα "συνεχές αδιέξοδο" και μοιάζει, πλέον, να ακολουθεί "αυτό που της συμβαίνει". 

Όλα προχωρούν στο δρόμο που έχει χαράξει ο ψηφιακός καπιταλισμός και το ιδεώδες του νεοφιλελευθερισμού, ενώ την ίδια ώρα οι καταναλωτές συνωστίζονται ασθμένως στις βιτρίνες των πολυκαταστημάτων, για να γνωρίσουν τις καινούργιες προσφορές της βιομηχανίας της κουλτούρας και τα ελκυστικά προϊόντα της. Παρά το πολυδιαφημισμένο σοσιαλιστικό αφήγημα της Αριστεράς, για μία "καθαρή" έξοδο από τα μνημόνια, ένα είναι βέβαιο, ότι ο σημερινός κόσμος γίνεται όλο και πιο αδιαφανής και γι΄ αυτό και πιο αβέβαιος, ως προς τις μελλοντικές εξελίξεις και προοπτικές της ελληνικής οικονομίας.  

Ένας μακροχρόνιος προγραμματισμός και μία "άλλη πρόταση" εξόδου από το σημερινό αδιέξοδο των μνημονίων και της οικονομικής ύφεσης, προς το παρόν δεν φαίνεται στον ορατό ορίζοντα. Και ενώ η ανθρωπότητα υποφέρει κάτω από το προαιώνιο σύνδρομο της οριστικής απελευθέρωσης του ανθρώπου από την ανάγκη, βυθίζεται ολοένα και περισσότερο στην αναπότρεπτη ανάγκη για την επιβίωσή της.

Η ιστορία έδειξε τον δρόμο "πλοήγησης" της οικονομίας και ο δρόμος αυτός είναι, πλέον, χωρίς επιστροφή. Η κατάρρευση των καθεστώτων του "υπαρκτού" σοσιαλισμού το 1989, καθώς και η πτώση του τείχους του Βερολίνου, έφεραν τα πάνω-κάτω και προκάλεσαν ένα ιδεολογικό σοκ στον κόσμο, από το οποίο, όπως φαίνεται, δεν έχει συνέλθει ακόμη. Τα μεγάλα επαναστατικά σύμβολα του Λένιν, του Τσε-Γκεβάρα, του Κάστρο κτλ., τα αποκαθήλωσαν οι ίδιοι οι λαοί από το βάθρο της ιστορίας, τα μετέτρεψαν σε προϊόντα της πολιτισμικής βιομηχανίας και σήμερα τα πωλούν ως σουβενίρ στους τουρίστες. Και μολονότι η ανεργία στις 19 χώρες του Ευρώ κυμαίνεται, κατά μέσο όρο, στο 10,4% (στη χώρα μας είναι 21,3%), η ψυχοδυναμική του ψηφιακού καπιταλισμού έχει επινοήσει μία σειρά από ελκυστικές οικονομικές παροχές (δάνεια, εκπτώσεις, πιστωτικές κάρτες, δωρο-επιταγές, τυχερά παιχνίδια κτλ), έτσι ώστε όλο και ευρύτερες μάζες εργαζομένων να βρίσκουν πρόσβαση στα πιστωτικά ιδρύματα και, συνεπώς, στην κατανάλωση των προϊόντων της καπιταλιστικής αγοράς, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την εργασία και την οικονομία.

Στη συνάφεια αυτή, ο κοινωνιολόγος Ulrich Beck μιλάει για ένα "έμφραγμα του εκσυγχρονισμού", το οποίο επικρέμεται ως απειλή ενός γενικού εμφράγματος της φιλελεύθερης οικονομίας της αγοράς. Ο ίδιος κάνει λόγο για την έλευση της "εποχής του ρίσκου", όπου όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα ρισκάρουν όλο και περισσότερα. Την ίδια ώρα το παλιό απολυταρχικό μοντέλο οργάνωσης της κοινωνίας παραχωρεί, σταδιακά, τη θέση του στο μετα-νεωτερικό και φιλελεύθερο μοντέλο σκέψης. Οι νέες πολιτικές θεωρίες του Διαφωτισμού –αν εξαιρέσουμε τον μαρξισμό-, προτείνουν την ιδέα ότι, σε κάθε περίπτωση, και παρά τις οικονομικές κρίσεις του καπιταλισμού, μπορεί να υπάρξει σύγκλιση ανάμεσα στο γενικό όφελος της κοινωνίας (δηλαδή στη συλλογική ευημερία) και στο ατομικό κέρδος.

Οι εκσυγχρονιστικές τάσεις των σοσιαλιστών, τόσο στην Ευρώπη όσο και στη χώρα μας, προσχωρούν στην εκδοχή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου διαχείρισης της οικονομίας και μετασχηματίζονται σε σοσιαλ-φιλελεύθερες συν-δικτυώσεις. Ενσωματώνουν, δηλαδή, στο ιδεολογικό τους οπλοστάσιο, την λογική της νεοφιλελεύθερης ανταγωνιστικής οικονομίας της αγοράς, την ίδια ώρα που παραμένουν πεισματικά στο μαρξιστικό παρελθόν και ψελλίζουν, ακόμη, τις σοσιαλ-μαρξίζουσες φόρμουλες της αμφισβήτησης του καπιταλισμού. Έτσι, οι μεταλλαγμένοι σοσιαλ-φιλελεύθεροι προσπαθούν να έχουν και τα πρόβατα σωστά και τον λύκο χορτάτο. Και ενώ εξορκίζουν τον καπιταλισμό ως το απόλυτο κακό του κόσμου, την ίδια ώρα ψελλίζουν τσιτάτα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την δημοκρατία και την αλληλεγγύη των λαών. Την ίδια στιγμή διαπραγματεύονται για τους εξοπλισμούς και τις φρεγάτες των λαών, με το επιχείρημα της ενδυνάμωσης της αποτρεπτικής ισχύος της χώρας. 

Σε έναν "σοσιαλ"-καπιταλιστικό κόσμο, όπου ανθίζει το εμπόριο των όπλων και των ναρκωτικών, και μάλιστα με τις ευλογίες των κυβερνήσεων, σε έναν κόσμο όπου τον έχουν μετατρέψει σε ένα απέραστο ναρκοπέδιο, το επαναστατικό όραμα, για την πλήρη απελευθέρωση του ανθρώπου από την εκμετάλλευση, θα πρέπει να περιμένει αρκετά ακόμη. Από την πολιτιστική επανάσταση του Μάο Τσε Τούνγκ (1966), τις σφαγές του Πολ Ποτ στην Καμπότζη (1975-1979) και από εκεί στη σφαγή των φοιτητών στην πλατεία Τιέν Αν Μεν (1989) και την κατάρρευση των καθεστώτων του "υπαρκτού" σοσιαλισμού, το ρολόι της ιστορίας δεν γυρίζει πίσω και μαζί του σάρωσε όλες τις ουτοπικές ιδεολογίες που, για έναν περίπου αιώνα, υπήρξαν το μαρξιστικό "ευαγγέλιο" του μισού πλανήτη.  

Σήμερα ο "σοσιαλ"-φιλελεύθερος καπιταλισμός και η φιλελεύθερη οικονομία της αγοράς, είτε μας αρέσει είτε όχι, κλέβει την παράσταση και μονοπωλεί τις αγορές του πλανήτη.  

Είναι αυτό, απλώς, μία ιστορική συγκυρία ή μήπως ξαφνικά ολόκληρος ο πλανήτης πόθησε τον καπιταλισμό και την ελεύθερη οικονομία της αγοράς; 

Μάλλον συμβαίνει το δεύτερο.

Να θυμίσω εδώ, ότι, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, στις αναπτυγμένες βιομηχανικές κοινωνίες, μεταξύ άλλων, λειτουργούν αποτελεσματικά οι λεγόμενοι καταπραϋντικοί και αντι-επαναστατικοί μηχανισμοί χειραγώγησης της ανθρώπινης συνείδησης. 

Η πολιτισμική βιομηχανία της κουλτούρας (βλέπε Horkheimer/Adorno) έχει σαρώσει όλους τους τομείς της εργασίας και της οικονομίας, δίνοντας μεγάλη έμφαση στις καταναλωτικές αξίες προϊόντων, τα οποία, σε κάθε περίπτωση, είναι ελκυστικά, κυρίως δε στους νέους ανθρώπους, και προσιδιάζουν στο ανθρώπινο ψυχογενετικό κίνητρο της απόλαυσης. Το επιβεβαιώνει και ο ιστορικός Eric Hobsbaum, ο οποίος παρατηρεί ότι η κοινή κουλτούρα κάθε αστικοποιημένης χώρας στα τέλη του 20ου αιώνα βασίζεται, κυρίως, στη βιομηχανία της μαζικής ψυχαγωγίας.

Ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, η μουσική ροκ, το μαζικό ποδόσφαιρο κτλ., είναι ιδιαίτεροι καπιταλιστικοί μηχανισμοί της μαζικής ψυχαγωγίας και της τελετουργίας των συγκινήσεων. 

  Οι μαζικές συγκεντρώσεις χιλιάδων νέων στα μεγάλα στάδια, όπου προσφέρονται συναυλίες με μουσική ροκ και οι μεγάλοι ποδοσφαιρικοί αγώνες, είναι μία μόνον από τις εκδηλώσεις της μαζικής κουλτούρας του βιομηχανικού καπιταλισμού. 

Να θυμίσω εδώ, ότι...

 η συναυλία του ροκ συγκροτήματος U2 στη Θεσσαλονίκη στις 26 Σεπτεμβρίου 1997, μονοπώλησε το ενδιαφέρον της νεολαίας για πολλές ημέρες. Τουλάχιστον πενήντα χιλιάδες νέοι από όλη την Ελλάδα παρακολούθησαν την συναυλία. Άλλοι τόσοι την παρακολούθησαν από τις γιγαντοοθόνες, που είχαν στηθεί σε διάφορες πλατείες της πόλης και λικνίστηκαν, επί δύο ώρες, υπό τα ντεσιμπέλ των ήχων της ροκ μουσικής. Σήμερα καμιά κομματική ή πολιτική εκδήλωση δεν θα μπορούσε να συγκεντρώσει αυτό το μέγα πλήθος. 

Στον Φεδερίκο Σάντσεθ εύστοχα ο Χόρχε Σεμπρούν παρατηρεί, ότι αν τον κόσμο τον οδηγούν οι ιδέες, ακόμη και στην καταστροφή του, αυτό γίνεται πάντα μέσω μεσαζόντων, διαμεσολαβήσεων και ενσαρκώσεων. Ίσως, κάποτε, θα πρέπει να πάψουμε να βλέπουμε τον κόσμο μέσα από το κάτοπτρο της ουτοπικής ιδεολογίας της "τελικής λύτρωσης". Και τώρα η επόμενη συνάντηση στο "βαρελάδικο".