ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Επιλογές και εμμονές

EΞΑΙΡΕΤΙΚΟ

Γράφει ο Πέτρος Μαρτινίδης 

Ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ.

Ο​​λοι, φαντάζομαι, επιθυμούμε μια κοινωνία στην οποία δεν λείπει από κανέναν ούτε το ψωμί ούτε η ελευθερία.  

Ωστόσο, αν σε οριακές περιόδους πρέπει να διαλέξουμε σε ποιο από τα δύο θα ανεχθούμε μιαν έκπτωση, η επιλογή αποδεικνύεται πολύ κρίσιμη. Διαχωρίζει δημοκράτες από λαϊκιστές και οπαδούς ολοκληρωτισμών. 

Ελευθερία στην κριτική και τη διαμαρτυρία σημαίνει δυνατότητα να διορθωθούν κάποια στιγμή και οι ανισότητες στο ψωμί. 

Επάρκεια σε ψωμί, με ελλιπή ελευθερία, δεν οδηγεί παρά σε συσσώρευση προβλημάτων, μεταξύ των οποίων και οι ελλείψεις σε υλικά αγαθά. Το είδαμε, χαρακτηριστικά, σε όλα τα κομμουνιστικά καθεστώτα. Ενόσω συγγραφείς σαν τον Παστερνάκ, τον Γκρόσμαν ή τον Σολζενίτσιν έστελναν τα βιβλία τους να εκδοθούν εκτός ΕΣΣΔ, η σοβιετική κοινωνία δεν απολάμβανε καμιά ιδιαίτερη υλική ευμάρεια.

 

Στις συνθήκες του καπιταλισμού, αντίθετα, πολλά αντιμετωπίζονται, έστω με τεράστιες ανισότητες, χάρη στη δυνατότητα να εκφέρονται ελεύθερα κάθε λογής κριτικές. Το ότι μπορούμε να βλέπουμε στις τηλεοράσεις νεαρούς τζιχαντιστές να προτρέπουν προσήλυτους να σκοτώσουν οποιονδήποτε Ευρωπαίο, να δηλητηριάσουν υδραγωγεία πόλεων ή να διαπράξουν άλλες φρικαλεότητες, όπως και το ότι μπορούμε να διαβάζουμε στις ελληνικές εφημερίδες τις παροτρύνσεις νεαρών φυλακισμένων τρομοκρατών να κάψουν οι σύντροφοί τους την Αθήνα, μολονότι το πληρώνουμε με καθάρματα και ηλίθιους που βάζουν συχνά σε εφαρμογή τέτοιες εντολές, είναι απείρως προτιμότερο από το να αποδεχόμασταν μιαν αυστηρή λογοκρισία και μια συνεχή αστυνομοκρατία.

 

Ανάλογη επιλογή, που διαχωρίζει δημοκράτες από λαϊκιστές και οπαδούς του ολοκληρωτισμού, συνιστά και αυτή μεταξύ θρήνων για τα θύματα της τρομοκρατίας. Εάν νιώσατε άθλια με την ανατίναξη του ρωσικού αεροπλάνου στην Αίγυπτο ή με την πρόσφατη έκρηξη στη Βηρυτό αλλά δεν σπεύσατε να συλλυπηθείτε τη ρωσική και τη λιβανέζικη πρεσβεία, μας λένε κάποιοι, ενώ μετά τις επιθέσεις στο Παρίσι μετείχατε στο παγκόσμιο πένθος, τότε είστε ρατσιστής ή θύμα των ΜΜΕ. Επιχείρημα κατ’ εξοχήν λαϊκιστικό, αφού δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα να διαβαθμίζει κανείς τις συγκινήσεις του και να συμπονά περισσότερο όποιους αισθάνεται εγγύτερους. Λες και είναι ντροπή να νιώσεις συντριβή εάν χάσεις τους δικούς σου σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα, ενώ είχες απλώς λυπηθεί με κάποιον γνωστό σου σε ανάλογη δυστυχία. Κι ακόμα, εκείνο που μεγεθύνει τη φρίκη είναι πως στόχος των τζιχαντιστών της 13ης Νοεμβρίου δεν ήταν μόνο τα πλήθη θυμάτων, μα και μια ολόκληρη κοσμοαντίληψη για τη ζωή και τις ανθρώπινες σχέσεις. Κοσμοαντίληψη σαν αυτή που επέτρεψε προχθές στο Γουέμπλεϊ να τραγουδούν από κοινού τη «Μασσαλιώτιδα» Αγγλοι και Γάλλοι, 200 χρόνια μετά τους ναπολεόντειους πολέμους, ενώ στην κοσμοαντίληψη των τζιχαντιστών, όπου οι γονείς κληροδοτούν τα μίση τους στα παιδιά τους επί ατελείωτες γενιές, οι Σιίτες εξακολουθούν να σφάζονται με τους Σουνίτες για το ποιος είναι ο αυθεντικότερος διάδοχος του Μωάμεθ.

Αντίθετα, η άποψη ότι αν δεν θρηνείς ακριβώς το ίδιο για όλα τα θύματα ο θρήνος σου είναι κίβδηλος και οι εκδηλώσεις του πένθους σου απότοκο ποδηγεσίας, οδηγεί στην απόλυτη αναλγησία. Επεκτείνεται αμέσως και στα θύματα των αιώνων της αποικιοκρατίας ή σ’ εκείνα των σταυροφοριών, άρα σε «φυσιολογικοποίηση» της αντιπαράθεσης και, τελικά, στη δικαίωση των θυτών:

Οι Δυτικοί βοήθησαν την ανάδυση του Χαλιφάτου, για να υπονομεύσουν τον Ασαντ, άρα ας πληρώσουν τις συνωμοσίες τους!  

Οι καπιταλιστές προκάλεσαν την κρίση στην Ελλάδα, άρα ας υποστούν τις «λεηλασίες των βιτρινών της αφθονίας» και τους «εμπρηστικούς μηχανισμούς», όπως τα ζητάει ο Νίκος Ρωμανός!  

Οι Νεοδημοκράτες επιδόθηκαν σε εθνικιστικά κηρύγματα μετά τις δηλώσεις Φίλη, άρα ας δεχτούν τον ξυλοδαρμό του βουλευτή τους από την αλητεία της Χρυσής Αυγής!

Αυτό το τελευταίο επιχείρημα μάλιστα, με τη διατύπωση:  

«Oποιος εκτρέφει τον εθνικισμό το πληρώνει πρώτος», το εκστόμισε η ίδια η κυβερνητική εκπρόσωπος κ. Γεροβασίλη, δίνοντας στο επεισόδιο τη φυσικότητα εκείνων που παίζουν με τη φωτιά και καίγονται. Βεβαίως, για κυβέρνηση με υπουργούς που υπερασπίστηκαν φοιτητικές αλητοπαρέες οι οποίες έκτισαν καθηγητή στο γραφείο του, με στελέχη που αντιμετωπίζουν κάθε είδους υπόκοσμο σαν τον ανθό των «κοινωνικών αγωνιστών» και πρωθυπουργό που στην επέτειο του Πολυτεχνείου πρόβαλε ως μέγιστο επίτευγμα της κυβέρνησής του στην παιδεία την αποκατάσταση του «ασύλου» (δηλαδή τις ευκαιρίες συνεργασίας ορισμένων φοιτητικών παρατάξεων με τον υπόκοσμο), δεν είναι προς απορία το πώς η κυβερνητική εκπρόσωπος προέβη σε τέτοια δήλωση.  

Προς απορία είναι το πώς έγινε και επέλεξαν την ίδια την κυβέρνηση οι ψηφοφόροι της σε διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις.

Αλλά αυτή η τελευταία επιλογή έχει μια μάλλον εύκολη ερμηνεία. Από τη μια η εθνική ευπιστία –έτοιμη να δεχτεί πως όταν κάποιος τάζει εκατό θα εκπληρώσει τα πενήντα, τουλάχιστον– και από την άλλη, τελείως συμπληρωματικά, η επιφύλαξη προς οποιαδήποτε μεταρρυθμιστική τομή. Ακόμη και η αξιωματική αντιπολίτευση, παρά τις αλλεπάλληλες ήττες, ετοιμάζεται να εκλέξει νέο αρχηγό που να μη διαφέρει σε τίποτε από τον παλιό. 

«Είμαστε οι επιλογές μας», δήλωνε ο Ζαν-Πολ Σαρτρ στη Γαλλία, αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.  

Στην Ελλάδα φαίνεται πως κυρίως είμαστε οι εμμονές μας.