Του ΤΑΚΗ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ
Η υπόλοιπη Ευρώπη μπορεί να αποκαλεί την Ελλάδα μεσογειακή χώρα, όμως εμείς οι Ελληνες ποτέ δεν είχαμε το βλέμμα μας στραμμένο σ’ αυτήν. Δεν υπάρχει στον φαντασιακό ορίζοντά μας. Βλέπουμε τα πελάγη μας, τις πέντε θάλασσες της Μεγάλης Ιδέας, βλέπουμε τον Εύξεινο, τη Μικρά Ασία, όμως τη Μεσόγειο δεν τη βλέπουμε, τουλάχιστον όπως τη βλέπουν οι Γάλλοι ή οι Ιταλοί.
Το μουσολινικό καθεστώς προσπάθησε να επαναλάβει την «Ημετέρη θάλασσα» του Αυγούστου αποτυγχάνοντας ευτυχώς. Για τους Γάλλους η Μεσόγειος είναι ο ζωτικός χώρος της πρώην αυτοκρατορίας τους. Ο Ναπολέων, πριν αποπειραθεί να κατακτήσει την Ευρώπη, προσπάθησε να διώξει τους οθωμανούς από την Αίγυπτο και τη Συρία. Τα σχέδιά του τα ανέτρεψαν οι Αγγλοι με τη μάχη του Νείλου. Κάθε τόσο τη θυμούνται και προσπαθούν να την ξαναβρούν μέσω της πολιτιστικής διπλωματίας. Το ξεκίνησε ο Μιτεράν. Η Μελίνα το πήρε κατά γράμμα και διοργάνωσε ένα συνέδριο στην Υδρα με τίτλο «Μεσόγειος» απ’ το οποίο έμεινε μόνο το ζεϊμπέκικο που χόρεψε ο Τσαρούχης. Υποθέτω ότι ο Μιτεράν θα θυμόταν ώς την ημέρα του θανάτου του την έκπληξη που του έκανε ο Αντρέας στην Ελούντα όταν του εμφάνισε τον Καντάφι.
Δύο από τους σημαντικότερους Γάλλους συγγραφείς του εικοστού αιώνα, ο Πολ Βαλερί και ο Αλμπέρ Καμύ δημιούργησαν με το έργο τους μιαν «αντίληψη για τη Μεσόγειο». Θυμάμαι πάντα το αινιγματικό του Καμύ: «Το φως της Μεσογείου είναι τραγικό» – όχι με τη σημασία του απαράδεκτου εννοείται. Στη Μασσαλία λειτουργεί εδώ και χρόνια το μόνο μουσείο «Μεσογειακού Πολιτισμού», το MUCEM. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο πιο μεσογειακός από τους δικούς μας ποιητές είναι ο Καβάφης. Ομως, αν δεν κάνω λάθος, πουθενά στο έργο του δεν αναφέρεται το όνομα Μεσόγειος. Αναφέρεται αντιθέτως η Αλεξάνδρεια.
Ολα αυτά πριν μάθουμε ότι υπάρχουν υποβρύχια οικόπεδα που ονομάζονται ΑΟΖ και διαθέτουν φυσικό αέριο πλούσιο σε «υδατάνθρακες» κατά τον συνεταίρο του Τσίπρα. Τότε που η Μεσόγειος ήταν μια περιοχή του κόσμου πλούσια σε Ιστορία, μήτρα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και των δύο τουλάχιστον μονοθεϊσμών. Τότε που ο Κωνσταντίνος Τσάτσος έλεγε πως η Ευρώπη είναι η σύνθεση της Αθήνας, της Ρώμης και της Ιερουσαλήμ. Και αργότερα ακόμη όταν η ελληνική διπλωματία είχε την πολυτέλεια να συνομιλεί με τον Αραφάτ, τον Ασαντ και τον Καντάφι και να επιμένει να μην αναγνωρίζει το κράτος του Ισραήλ. Τότε που για την προοδευτική κοινή γνώμη η Μεσόγειος ήταν συνώνυμο του Εκτου Στόλου.
Η υπόλοιπη Ευρώπη μπορεί να αποκαλεί την Ελλάδα μεσογειακή χώρα, όμως εμείς οι Ελληνες ποτέ δεν είχαμε το βλέμμα μας στραμμένο σ’ αυτήν. Δεν υπάρχει στον φαντασιακό ορίζοντά μας. Βλέπουμε τα πελάγη μας, τις πέντε θάλασσες της Μεγάλης Ιδέας, βλέπουμε τον Εύξεινο, τη Μικρά Ασία, όμως τη Μεσόγειο δεν τη βλέπουμε, τουλάχιστον όπως τη βλέπουν οι Γάλλοι ή οι Ιταλοί.
Το μουσολινικό καθεστώς προσπάθησε να επαναλάβει την «Ημετέρη θάλασσα» του Αυγούστου αποτυγχάνοντας ευτυχώς. Για τους Γάλλους η Μεσόγειος είναι ο ζωτικός χώρος της πρώην αυτοκρατορίας τους. Ο Ναπολέων, πριν αποπειραθεί να κατακτήσει την Ευρώπη, προσπάθησε να διώξει τους οθωμανούς από την Αίγυπτο και τη Συρία. Τα σχέδιά του τα ανέτρεψαν οι Αγγλοι με τη μάχη του Νείλου. Κάθε τόσο τη θυμούνται και προσπαθούν να την ξαναβρούν μέσω της πολιτιστικής διπλωματίας. Το ξεκίνησε ο Μιτεράν. Η Μελίνα το πήρε κατά γράμμα και διοργάνωσε ένα συνέδριο στην Υδρα με τίτλο «Μεσόγειος» απ’ το οποίο έμεινε μόνο το ζεϊμπέκικο που χόρεψε ο Τσαρούχης. Υποθέτω ότι ο Μιτεράν θα θυμόταν ώς την ημέρα του θανάτου του την έκπληξη που του έκανε ο Αντρέας στην Ελούντα όταν του εμφάνισε τον Καντάφι.
Δύο από τους σημαντικότερους Γάλλους συγγραφείς του εικοστού αιώνα, ο Πολ Βαλερί και ο Αλμπέρ Καμύ δημιούργησαν με το έργο τους μιαν «αντίληψη για τη Μεσόγειο». Θυμάμαι πάντα το αινιγματικό του Καμύ: «Το φως της Μεσογείου είναι τραγικό» – όχι με τη σημασία του απαράδεκτου εννοείται. Στη Μασσαλία λειτουργεί εδώ και χρόνια το μόνο μουσείο «Μεσογειακού Πολιτισμού», το MUCEM. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο πιο μεσογειακός από τους δικούς μας ποιητές είναι ο Καβάφης. Ομως, αν δεν κάνω λάθος, πουθενά στο έργο του δεν αναφέρεται το όνομα Μεσόγειος. Αναφέρεται αντιθέτως η Αλεξάνδρεια.
Ολα αυτά πριν μάθουμε ότι υπάρχουν υποβρύχια οικόπεδα που ονομάζονται ΑΟΖ και διαθέτουν φυσικό αέριο πλούσιο σε «υδατάνθρακες» κατά τον συνεταίρο του Τσίπρα. Τότε που η Μεσόγειος ήταν μια περιοχή του κόσμου πλούσια σε Ιστορία, μήτρα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και των δύο τουλάχιστον μονοθεϊσμών. Τότε που ο Κωνσταντίνος Τσάτσος έλεγε πως η Ευρώπη είναι η σύνθεση της Αθήνας, της Ρώμης και της Ιερουσαλήμ. Και αργότερα ακόμη όταν η ελληνική διπλωματία είχε την πολυτέλεια να συνομιλεί με τον Αραφάτ, τον Ασαντ και τον Καντάφι και να επιμένει να μην αναγνωρίζει το κράτος του Ισραήλ. Τότε που για την προοδευτική κοινή γνώμη η Μεσόγειος ήταν συνώνυμο του Εκτου Στόλου.
Τι να σκέφτονται άραγε αυτοί που ήθελαν να τον διώξουν και σήμερα παρακολουθούν με ανακούφιση τις κινήσεις των αμερικανικών αεροπλανοφόρων στην Ανατολική Μεσόγειο;
Φαντάζομαι ότι θεωρούν πως και τότε είχαν δίκιο και τώρα έχουν δίκιο.
Για δεκαετίες οι σχέσεις μας με τη γείτονα δεν περνούσαν από τη Μεσόγειο. Το ζητούμενο ήταν το Αιγαίο και η διαδρομή που χώριζε τις δύο ακτές του έφτανε ώς τις Βρυξέλλες. Η Τουρκία ήθελε να γίνει ευρωπαϊκή, και όποιος στρέφει το βλέμμα του στην Ευρώπη μπορεί να κοιτάζει τη Μεσόγειο αφ’ υψηλού. Ο Παμούκ, αν θυμάμαι καλά, είχε πει πως η Μεσόγειος είναι για την Τουρκία ένα εισιτήριο τρίτης θέσης στο τρένο για την Ευρώπη.
Για δεκαετίες οι σχέσεις μας με τη γείτονα δεν περνούσαν από τη Μεσόγειο. Το ζητούμενο ήταν το Αιγαίο και η διαδρομή που χώριζε τις δύο ακτές του έφτανε ώς τις Βρυξέλλες. Η Τουρκία ήθελε να γίνει ευρωπαϊκή, και όποιος στρέφει το βλέμμα του στην Ευρώπη μπορεί να κοιτάζει τη Μεσόγειο αφ’ υψηλού. Ο Παμούκ, αν θυμάμαι καλά, είχε πει πως η Μεσόγειος είναι για την Τουρκία ένα εισιτήριο τρίτης θέσης στο τρένο για την Ευρώπη.
Τότε κανείς δεν πίστευε πως ένας πρώην οδηγός λεωφορείου από την Κωνσταντινούπολη θα προσπαθούσε να αναγεννήσει από τις τέφρες της την οθωμανική αυτοκρατορία και θα επιχειρούσε κυκλωτική κίνηση στο Αιγαίο μέσω της Μεσογείου. Κι αν δεν μπορεί να εντάξει στην επικράτειά του εδάφη τού κάνει και η θάλασσα. Η «γαλάζια πατρίδα» του χρειάζεται τη «Λευκή θάλασσα» – όπως λέγεται η Μεσόγειος τουρκιστί.
Ο Ερντογάν μπορεί να απευθύνεται στον τουρκικό εθνικισμό, όμως απευθύνεται και στον μουσουλμανικό κόσμο. Προσπαθεί να ενεργοποιήσει το εσωτερικό ρήγμα της Μεσογείου που υπάρχει από την εποχή του χαλιφάτου και το οποίο παραγνωρίζουν όσοι μιλάνε για μεσογειακό πολιτισμό, ή για μεσογειακό τρόπο ζωής. Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος είναι ο δικός του συμβολικός Ρουβίκωνας. Η Τουρκία δεν είναι πλέον ένα κράτος που στηρίζεται στην πολιτική ή στρατιωτική του ισχύ για να διεκδικήσει ή να επιβάλει. Είναι ένα κράτος που μιλάει και πράττει στο όνομα μιας θρησκείας και ενός ολόκληρου πολιτισμού. Και μάλιστα στο όνομα της επιθετικότητάς τους.
Ευτυχώς υπάρχει ο Μακρόν. Ισως γιατί η Γαλλία είναι η μόνη μεγάλη ευρωπαϊκή δύναμη που έχει μεσογειακή πολιτική.
Ο Ερντογάν μπορεί να απευθύνεται στον τουρκικό εθνικισμό, όμως απευθύνεται και στον μουσουλμανικό κόσμο. Προσπαθεί να ενεργοποιήσει το εσωτερικό ρήγμα της Μεσογείου που υπάρχει από την εποχή του χαλιφάτου και το οποίο παραγνωρίζουν όσοι μιλάνε για μεσογειακό πολιτισμό, ή για μεσογειακό τρόπο ζωής. Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος είναι ο δικός του συμβολικός Ρουβίκωνας. Η Τουρκία δεν είναι πλέον ένα κράτος που στηρίζεται στην πολιτική ή στρατιωτική του ισχύ για να διεκδικήσει ή να επιβάλει. Είναι ένα κράτος που μιλάει και πράττει στο όνομα μιας θρησκείας και ενός ολόκληρου πολιτισμού. Και μάλιστα στο όνομα της επιθετικότητάς τους.
Ευτυχώς υπάρχει ο Μακρόν. Ισως γιατί η Γαλλία είναι η μόνη μεγάλη ευρωπαϊκή δύναμη που έχει μεσογειακή πολιτική.
Ευτυχώς υπάρχει και το Ισραήλ που έχει ζήσει στο πετσί του τις δονήσεις του μεσογειακού ρήγματος.
Ευτυχώς που η Ελλάδα αντιλαμβάνεται επιτέλους ότι...
το Αιγαίο είναι πέλαγος της Μεσογείου και η τύχη του είναι άρρηκτα δεμένη με την τύχη της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου