Γράφει ο Χαρίδημος Κ. Τσούκας
Καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.
Τίποτα δεν είναι εντελώς καινούργιο, αλλά και τίποτα δεν είναι απλώς μια επανάληψη του παλιού. Η πεποίθηση ότι η τεχνολογία χειραφετεί είναι τόσο παλιά όσο το ανθρώπινο είδος. Συγχρόνως, μεταλλάσσεται, ανάλογα με τα κοινωνικά συμφραζόμενα, και αποκτά νέο νόημα μέσα σε διαφορετικές ιδεολογικές συντεταγμένες. Τη χθεσινή τεχνοκρατία του κεντρικού σχεδιασμού διαδέχεται ο σημερινός τεχνοευαγγελισμός της ελεύθερης αγοράς.
Η τεχνολογική ευφορία ήταν διάχυτη στο ενδιαφέρον συνέδριο Singularity Greece Summit (SGS) που οργανώθηκε πρόσφατα στην Αθήνα. «Ζούμε στην πιο εκπληκτική εποχή στην ανθρώπινη ιστορία», είπε ο Πίτερ Ντιαμάντης, πρωτεργάτης του συνεδρίου.
Τι είναι αυτό που την κάνει «εκπληκτική» (διάβαζε: υπέροχη);
Οι «εκθετικές τεχνολογίες» – οι τεχνολογίες της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης. Η γενικευμένη ψηφιοποίηση, η καθολική διασυνδεσιμότητα ανθρώπων και αντικειμένων, και η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν συνιστούν απλώς μια προέκταση της πληροφορικής, αλλά μια νέα γενιά τεχνολογίας.
Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της;
Πρώτον, το πρωτόγνωρο εύρος: η εντεινόμενη συγχώνευση υφιστάμενων τεχνολογιών, και ανθρώπων και μηχανών θολώνουν τα όρια μεταξύ του φυσικού, του ψηφιακού και του βιολογικού κόσμου.
Δεύτερον, η εκθετική ταχύτητα εξέλιξης. Οι ρυθμοί είναι συγκλονιστικοί (αναφέρθηκαν από τους ομιλητές – βλ. ρεπορτάζ του Γ. Παλαιολόγου, «Κ», 25/11/18). Ενδεικτικά: οι επεξεργαστές των ηλεκτρονικών υπολογιστών έγιναν 6.500 φορές πιο γρήγοροι και 4,2 εκατομμύρια φορές φθηνότεροι μεταξύ 1971-2017!
Υποστηρίζεται ότι οι δυνατότητες εκατοντάδων δισεκατομμυρίων διασυνδεδεμένων ανθρώπων, συσκευών και αντικειμένων, με απεριόριστη υπολογιστική ικανότητα, θα δημιουργήσουν μια τεχνητή αυτο-βελτιούμενη υπερευφυΐα, ανώτερη της ανθρώπινης, η οποία θα συνιστά μια ριζική τομή –singularity– στην ιστορία της ανθρωπότητας. Οπως έγραψε ο γκουρού των τεχνοευαγγελιστών Ρέι Κούρζγουεϊλ, «δεν θα νιώσουμε 100 χρόνια προόδου στον 21ο αιώνα – θα είναι περισσότερο σαν 20.000 χρόνια προόδου (με τον σημερινό ρυθμό)».
Η πεποίθηση ότι η τεχνολογική πρόοδος εγκαινιάζει έναν θαυμαστό νέο κόσμο δεν είναι νέα.
Στη δεκαετία του 1930 ένα τεχνοκρατικό κίνημα εμφανίστηκε στη Βόρεια Αμερική – «η επανάσταση των μηχανικών». Η διέξοδος από την κρίση του ’30, υποστήριζαν, ήταν να απαλλαγεί η κοινωνία από αναχρονιστικούς θεσμούς, να παραμερίσει την πολιτική, και να παρακάμψει την αναρχία της αγοράς. Στη θέση τους θα έμπαινε ο επιστημονικός σχεδιασμός.
Στο μανιφέστο «Εισαγωγή στην Τεχνοκρατία» (εκδόθηκε το 1933) απεικονίζεται ο ρητά μηχανιστικός τρόπος σκέψης των τεχνοκρατών της εποχής. Δίνουν έμφαση στη διαρκή μέτρηση, την ενέργεια, τον τεχνολογικό έλεγχο της φύσης, και τον μηχανικό σχεδιασμό της κοινωνίας. Οι τεχνολογιστές διαπιστώνουν την «επιταχυνόμενη» αλλαγή της βιομηχανικής κοινωνίας και αναζητούν τρόπους να τη διαχειριστούν. Μόνο η επιστήμη μπορεί να παράσχει «βεβαιότητα». Η τεχνοαισιοδοξία τους είναι ανεπιφύλακτη.
Οπως οι τεχνολογιστές του 1930, οι τεχνοευαγγελιστές του 2018 πιστεύουν ότι τα ανθρώπινα προβλήματα αντιμετωπίζονται με περισσότερη τεχνολογία – «ευφυέστερα» μηχανήματα, περισσότερες πληροφορίες, πιο εκλεπτυσμένους αλγόριθμους. Ενας νέος κόσμος απίστευτων ευκαιριών και «ριζικής διαφάνειας» είναι ήδη εδώ, διακήρυξαν οι τεχνοευαγγελιστές του SGS. Στον ψηφιακό, διασυνδεδεμένο κόσμο όλοι έχουν δυνατότητες εξεύρεσης πόρων. Η καινοτομία είναι διαρκής και, συχνά, ανατρεπτική. Μια νέα κοινωνία «αφθονίας» αναδύεται.
Οι τεχνοευαγγελιστές δεν περιγράφουν απλώς έναν νέο κόσμο και τις συναρπαστικές δυνατότητές του. Ευαγγελίζονται μια νέα εποχή, ανασημασιοδοτώντας αναδρομικά την πορεία προς αυτή. Η παράθεση των εκθετικών τεχνολογικών αλλαγών συγκροτεί, συγχρόνως, μια αφήγηση για τη σημασία τους – παράγει ιδεολογία. Κύρια στοιχεία της είναι: η υπολογιστική (computational) αντίληψη της ευφυΐας, η ανατρεπτικότητα ως αυταξία, η υποτίμηση των θεσμών, και η ατομικιστική ηθικολογία. Η υπαρξιακή-πολιτική διάσταση του ανθρώπου απουσιάζει, ίσως επειδή δεν μπορεί να αναπαρασταθεί σε σειρές από 0 και 1.
«Σε 20 χρόνια το κινητό σας θα είναι πιο έξυπνο από εσάς», είπε ένας ομιλητής του SGS. Προσέξτε πώς η αναλογία μετατρέπεται σε κυριολεξία: η «εξυπνάδα» του κινητού (η πληροφορική-υπολογιστική του ικανότητα) δεν παρομοιάζεται απλώς με την ανθρώπινη, αλλά θεωρείται ίδιας μορφής, άρα είναι συγκρίσιμη. Το νόημα, ο σκοπός, και «η έκτη αίσθηση» της κοινής λογικής (όπως τόνιζε η Χάνα Αρεντ) –στοιχεία που, κατ’ αρχήν, συναντά κανείς σε κάθε νοήμον ανθρώπινο ον– παραγνωρίζονται.
Εκθειάζοντας προπαγανδιστικά την ανατρεπτική καινοτομία, οι τεχνοευαγγελιστές παρακάμπτουν τη σκοτεινή της όψη:
Η διαρκής επιτήρηση, η διάβρωση της ιδιωτικότητας, η χειριστική χρήση της τεχνολογίας (σε σημείο που να καθιστά τα κοινωνικά δίκτυα «μηχανισμούς τροποποίησης της συμπεριφοράς», σύμφωνα με τον ετερόδοξο τεχνολόγο Τζάρον Λενίερ) και οι αυξανόμενες ανισότητες δεν φαίνεται να τους απασχολούν σοβαρά. Τα προβλήματα λ.χ. που δημιουργεί η Uber στους δρόμους των μεγαλουπόλεων και η ακραία επιτήρηση των «διαφανών» οδηγών της με το «αλγοριθμικό μάνατζμεντ» προσπερνώνται. Ανατρεπτικότητα πάνω απ’ όλα!
Ο διαπιστωτικός λόγος δεν είναι μόνο περιγραφικός – εμπεριέχει μια έμμεση κανονιστικότητα. Η διανοητική ένδεια των τεχνοευαγγελιστών προβάλλει ξεκάθαρα όταν δίνουν συμβουλές επιχειρηματικότητας στους Ελληνες. Η Ελλάδα χρειάζεται έναν «μείζονα μετασχηματιστικό σκοπό», είπε ο κ. Ντιαμάντης. «Το Ισραήλ τα κατάφερε, το ίδιο και η Εσθονία». Γιατί όχι και η Ελλάδα;
Κάθε συμβουλή είναι ευπρόσδεκτη, ιδιαίτερα αν είναι πρωτότυπη. Αυτή, δυστυχώς, δεν είναι. Το δράμα μας είναι ότι ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε ως χώρα αλλά αδυνατούμε να το κάνουμε – υποφέρουμε από «ακρασία». Δεν μας λείπει η φαντασία, συχνά δε ούτε η τεχνογνωσία. Αυτό που μας λείπει είναι οι θεσμοί που θα μετατρέψουν τη φαντασία σε καινοτομία και την τεχνογνωσία σε εξωστρεφή παραγωγή. Εχουμε διαμορφώσει μια κοινωνία χαμηλής εμπιστοσύνης, επώδυνης ασυνεννοησίας, χαμηλών προσδοκιών, κομματικοποιημένων θεσμών, με ροπή στη θυματοποίηση και προβληματική σχέση με τον νόμο. Εχουν κάτι ενδιαφέρον να μας πουν οι τεχνοευαγγελιστές επ’ αυτού; Βεβαίως. «Βρείτε το πάθος σας […] μην το βάζετε κάτω».
Πόσο πιο χρήσιμοι θα ήταν αν μας εκμυστηρεύονταν τον αλγόριθμο της θεσμικής αναδημιουργίας!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου