ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Το Ιράν στον άξονα του... καλού

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΚΑΦΙΔΑ

Ηταν Ιανουάριος του 2002 όταν ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους ενέταξε επισήμως το Ιράν στον επονομαζόμενο «άξονα του κακού» (μαζί με το Ιράκ και τη Βόρεια Κορέα). 

Σήμερα, σχεδόν 13 χρόνια μετά, τα δεδομένα έχουν πια αλλάξει και ο «εχθρός» του παρελθόντος παρουσιάζεται πλέον... ως εν δυνάμει σύμμαχος.

Συνεχίζοντας στον δρόμο που ξεκίνησε να χαράσσει ήδη από το 2012, η κυβέρνηση Ομπάμα ρίχνει γέφυρες επικοινωνίας με τη σιιτική Τεχεράνη, την οποία πλέον προσεγγίζει ως πυλώνα σταθερότητας και εν δυνάμει σύμμαχο στη μάχη κατά των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους (ISIS).  

Αξίζει να σημειωθεί πως οι επαφές μεταξύ των δύο πλευρών πραγματοποιούνται παρασκηνιακά, σε ουδέτερο έδαφος (συνήθως στο Ομάν), και εν αγνοία των λοιπών βασικών συμμάχων των ΗΠΑ στην περιοχή (Ισραήλ, Σαουδική Αραβία, Εμιράτα), που φυσικά από την πλευρά τους αντιμετωπίζουν την επιχειρούμενη αμερικανοϊρανική προσέγγιση με έκδηλη καχυποψία.

Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα απέστειλε στα κρυφά τον περασμένο μήνα απόρρητη επιστολή προς τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Ο Ομπάμα φέρεται στην επιστολή του να υπογραμμίζει το «κοινό συμφέρον» που έχουν Ουάσιγκτον και Τεχεράνη στη μάχη κατά των τζιχαντιστών του ISIS, και να συνδέει το εν λόγω «κοινό συμφέρον» με την επίτευξη μιας ουσιαστικής συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν στο κοντινό μέλλον.

Ο Ομπάμα δείχνει να επενδύει γεωστρατηγικά στο σιιτικό Ιράν, με το σκεπτικό πως η Τεχεράνη μπορεί να αντισταθμίσει την ενισχυμένη σουνιτική-τζιχαντιστική απειλή και να λειτουργήσει ως σταθεροποιητικός παράγοντας στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως το Ιράν είναι ένας ενεργειακός-στρατιωτικός-πληθυσμιακός γίγαντας με εσωτερική συνοχή, πολιτική σταθερότητα και ακλόνητα σύνορα, σε μια περιοχή που επί του παρόντος ανασχηματίζεται βυθισμένη στο χάος.

 

Ας μην ξεχνάμε επίσης πως τα «παιχνίδια» που κάνουν τελευταία οι Σαουδάραβες με τη «χειραγώγηση» των τιμών του πετρελαίου προκαλούν προβλήματα και ενόχληση στις ΗΠΑ, στο Ιράν αλλά και στη Ρωσία, με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό για την εξέλιξη στις σχέσεις μεταξύ (πρώην) φίλων και εχθρών.

Προϋπόθεση βέβαια για να προχωρήσει το πλάνο της αμερικανοϊρανικής προσέγγισης είναι να έχει πρώτα επιτευχθεί μια συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν μεταξύ των έξι μεγάλων δυνάμεων και της Τεχεράνης ως την προθεσμία της 24ης Νοεμβρίου. Η επίτευξη μιας τέτοιας συμφωνίας πρόκειται φυσικά να συνοδευτεί και από την άρση των δυτικών κυρώσεων σε βάρος του Ιράν, ενδεχόμενο στο οποίο προσβλέπουν δεκάδες εταιρείες της Δύσης που θέλουν να επιστρέψουν για μπίζνες στην ενεργειακά πλούσια Ισλαμική Δημοκρατία.

Σε αυτό το γενικότερο πλαίσιο λοιπόν, ο Ομπάμα «φλερτάρει» με τον Χαμενεΐ, από τον οποίο άλλωστε περνούν όλες οι σημαντικές αποφάσεις της ιρανικής ηγεσίας.

Η επιστολή του Οκτωβρίου (την οποία ο Λευκός Οίκος χαρακτήρισε «ιδιωτική αλληλογραφία του προέδρου» και αρνήθηκε να αναλύσει) είναι η τουλάχιστον τέταρτη που στέλνει ο Μπαράκ Ομπάμα στον Αγιατολάχ Χαμενεΐ τα τελευταία έξι χρόνια με θέμα την αναθέρμανση των αμερικανοϊρανικών σχέσεων που διακόπηκαν το 1979.

Υπενθυμίζεται επίσης ότι, όπως έχει γίνει πλέον γνωστό, η κυβέρνηση Ομπάμα άρχισε να πραγματοποιεί μυστικές συνομιλίες με το Ιράν στην πρωτεύουσα του Ομάν, Μουσκάτ, ήδη από τα μέσα του 2012. Οι σύμμαχοι των ΗΠΑ ωστόσο στη Μέση Ανατολή (Ισραήλ, Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ κ.ά.) έμαθαν για τις εν λόγω επαφές πολλούς μήνες μετά, γύρω στα τέλη του 2013.

Η είδηση της 15λεπτης τηλεφωνικής συνομιλίας που είχε ο Ομπάμα με τον Ιρανό πρόεδρο Χασάν Ροχανί τον Σεπτέμβριο του 2013 έμελλε να φέρει στο φως της δημοσιότητας την εξελισσόμενη προσέγγιση Ουάσιγκτον-Τεχεράνης.

Σήμερα, ωστόσο, η εν λόγω προσέγγιση απειλείται πλέον από την εκλογική νίκη των Ρεπουμπλικάνων στο αμερικανικό Κογκρέσο, ενώ τα βλέμματα της διεθνούς κοινότητας στρέφονται στο Ομάν όπου ξεκινάει αύριο ο τελευταίος κύκλος διαπραγματεύσεων ανάμεσα στις έξι μεγάλες δυνάμεις και την Τεχεράνη με στόχο την επίτευξη συμφωνίας για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα.

Ο πρόσφατος εκλογικός θρίαμβος των Ρεπουμπλικάνων που πλέον ελέγχουν και τα δύο σώματα του αμερικανικού Κογκρέσου (Βουλή και Γερουσία) απειλεί, μεταξύ άλλων, να τινάξει στον αέρα και κάποιες από τις στρατηγικές επιλογές που έκανε η κυβέρνηση Ομπάμα στο μέτωπο της εξωτερικής πολιτικής.

Γνωστοί για τα εχθρικά προς την Τεχεράνη αισθήματά τους αλλά και για τους στενούς δεσμούς που διατηρούν με το Ισραήλ, οι Ρεπουμπλικάνοι αντιμετωπίζουν με μεγάλη καχυποψία την επιχειρούμενη από τον Ομπάμα προσέγγιση με την ιρανική ηγεσία. Κινούνται μάλιστα στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση από τον Λευκό Οίκο, προωθώντας σειρά νέων κυρώσεων σε βάρος της Ισλαμικής Δημοκρατίας και υπονομεύοντας έτσι την επίτευξη μιας όποιας συμφωνίας για τα πυρηνικά.

«Δεν εμπιστεύομαι τους Ιρανούς. Δεν νομίζω ότι τους χρειαζόμαστε στον αγώνα εναντίον των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους. Ελπίζω οι διαπραγματεύσεις που είναι σε εξέλιξη για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν να είναι σοβαρές, όμως διατηρώ τις αμφιβολίες μου», δήλωσε χαρακτηριστικά στο πλαίσιο συνέντευξης Τύπου ο Ρεπουμπλικάνος πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων Τζον Μπένερ. Στο ίδιο πνεύμα κινήθηκε με δηλώσεις του και ο Ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Μαρκ Κιρκ. Παράλληλα, πολλά στελέχη των Ρεπουμπλικάνων (οι: Κόρκερ, ΜακΚέιν, Ρούμπιο, Γκρέιχαμ κ.ά.) ζητούν η όποια αμερικανο-ιρανική συμφωνία να τεθεί στην κρίση του Κογκρέσου και να περάσει από ψηφοφορία.

Ο γερουσιαστής Τζον ΜακΚέιν έσπευσε μάλιστα να αποκηρύξει ως «αισχρή» την κίνηση του Ομπάμα να στείλει επιστολή στον Χαμενεΐ. Το αποτέλεσμα των ενδιάμεσων εκλογών στις ΗΠΑ «αλλάζει την εξίσωση του Ιράν» σημειώνει χαρακτηριστικά σε ανάλυσή της η «Washington Post», ενώ οι «Financial Times» από την άλλη κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου υποστηρίζοντας πως «θα ήταν καταστροφικό εάν ένα θέμα με τόσο μεγάλη σημασία για τη σταθερότητα στη Μέση Ανατολή γινόταν παράπλευρη απώλεια στον βωμό του αμερικανικού δικομματισμού».

Ωστόσο, από την πλευρά του ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι (ο οποίος μεταβαίνει  στο Ομάν για συνομιλίες με τους Ιρανούς) εξέφρασε την αισιοδοξία ότι η αλλαγή του συσχετισμού των δυνάμεων στο αμερικανικό κογκρέσο δεν θα φέρει αλλαγές στην αμερικανική εξωτερική πολιτική.

ΗΠΑ - ΙΡΑΝ Το χρονικό μιας προβληματικής σχέσης:

Ιανουάριος 1979
Η Ισλαμική Επανάσταση οδηγεί στην ανατροπή του σάχη. Προβληματισμός στην Ουάσιγκτον. Ο Χομεϊνί ανεβαίνει στην εξουσία και χαρακτηρίζει τις ΗΠΑ «μεγάλο σατανά».

Νοέμβριος 1979
Κρίση των ομήρων. Ομάδα ισλαμιστών φοιτητών εισβάλλει στην αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη και κρατά ομήρους δεκάδες Αμερικανούς. Ο πρόεδρος Κάρτερ απαντάει με κυρώσεις (πάγωμα καταθέσεων, εμπάργκο στην εισαγωγή ιρανικού πετρελαίου κ.ά.).

Ιούλιος 1988
Αμερικανικό αντιτορπιλικό καταρρίπτει «κατά λάθος» επιβατικό αεροσκάφος της Iran Air. 290 οι νεκροί.

Αύγουστος 1996
Ο πρόεδρος Μπιλ Κλίντον επιβάλλει νέες κυρώσεις σε βάρος της Τεχεράνης.

Ιανουάριος 2002
Ο πρόεδρος Μπους εντάσσει το Ιράν στον «άξονα του κακού» μαζί με το Ιράκ και τη Βόρεια Κορέα.

Πρώτο μισό 2009
Ο πρόεδρος Ομπάμα στέλνει δύο επιστολές στον Ιρανό θρησκευτικό ηγέτη Χαμενεΐ με θέμα την αναθέρμανση των αμερικανο-ιρανικών σχέσεων.

Μέσα του 2012
Οι Αμερικανοί ξεκινούν μυστικές επαφές με τους Ιρανούς.

Σεπτέμβριος 2013
Ο πρόεδρος Ομπάμα έχει 15λεπτη τηλεφωνική συνομιλία με τον Ιρανό πρόεδρο Χ. Ροχανί.

Οκτώβριος 2014
Ο πρόεδρος Ομπάμα στέλνει νέα μυστική επιστολή στον Χαμενεϊ με θέμα το «κοινό συμφέρον» των δύο χωρών ενάντια στην τζιχαντιστική απειλή.

24 Νοεμβρίου 2014
Τελειώνει η προθεσμία για την επίτευξη μίας συμφωνίας μεταξύ Ιράν και μεγάλων δυνάμεων για τα πυρηνικά.