Είναι προφανές ότι όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί είναι ενήμεροι του μύθου. Και έτσι εξηγείται ότι, επαναληπτικά αντιγράφοντας ο ένας τον άλλον, το πρώτο που παραγγέλλουν στους συνεργάτες τους είναι το περίφημο "σεμνά και ταπεινά", προσπαθώντας να χαλιναγωγήσουν κάθε διάθεσή τους αλαζονείας και υπεροψίας, στοιχεία με τα οποία είναι συνυφασμένη κάθε μορφή εξουσίας.
Τον μύθο διηγείται ο Πρωταγόρας στον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο. Διδακτικότατο το φιλοσοφικό παραμύθι, σας το θυμίζω:
Όταν οι θεοί ολοκλήρωσαν τα καλούπια των δημιουργημάτων τους και ήρθε η ώρα να τα βγάλουν στο φως, ανέθεσαν στον Προμηθέα και τον Επιμηθέα να επιλέξουν και να μοιράσουν, στο κάθε είδος, τις κατάλληλες ιδιότητες και τα απαραίτητα όπλα αμύνης του καθενός.
Πρώτος ο Επιμηθέας ανέλαβε αυτό το έργο. Έτσι, το κάθε πλάσμα απέκτησε το δικό του ισχυρό στοιχείο, που θα του εξασφάλιζε την επιβίωσή του: Άλλο την ταχύτητα, άλλο τον όγκο, άλλο τη δύναμη, άλλο την ευελιξία, άλλο τα φτερά του, άλλο το πυκνό τρίχωμά του, άλλο το σκληρό δέρμα κ.ο.κ.
Όμως, ο Επιμηθέας ξεχάστηκε και διέθεσε όλες τις ευεργετικές ιδιότητες και όλα τα όπλα στα υπόλοιπα ζώα, χωρίς να κρατήσει κάτι για τον άνθρωπο. Τότε, ανέλαβε ο Προμηθέας να κλέψει από τον Ήφαιστο τη φωτιά, την οποία, εν είδει έντεχνης σοφίας, την δώρισε στον άνθρωπο, καθιστώντας τον έτσι το παντοδύναμο δημιούργημα μεταξύ των υπολοίπων εμβίων όντων.
Ωστόσο, ο Δίας, κρίνοντας συνολικά το αποτέλεσμα, διαπίστωσε, ότι καμιά προμηθεϊκή ευεργεσία, καμιά έντεχνη σοφία δεν θα μπορούσε να εξασφαλίσει την αρμονική συμβίωση των ανθρώπων χωρίς δύο στοιχεία, τα οποία εκείνος με τη θεϊκή του σοφία θα κληροδοτούσε στο ανθρώπινο γένος. Ποιά ήταν αυτά; Η Αιδώς και η Δίκη. Δηλαδή, η Ντροπή και η Δικαιοσύνη.
Η πρώτη, ως η μητέρα του αυτοσεβασμού. Και η δεύτερη, ως η νομική συνέπεια της ντροπής.
Προς τούτο, σύμφωνα με τη διήγηση του Πρωταγόρα, ο Δίας έστειλε τον Ερμή, αυτή τη φορά, να προσφέρει στους κατοίκους των πόλεων τα δυο αυτά στοιχεία, απαραίτητα για τη συνύπαρξη, την ευταξία και την ευτυχία τους. Είχε, βεβαίως, προηγηθεί η πλατωνική διαπίστωση ότι "η πόλις γεννήθηκε για να μπορέσουν να ζήσουν οι άνθρωποι, αλλά συνεχίζει να υπάρχει για να ζήσουν καλά".
Μάλιστα, ο Ολύμπιος πατέρας θεών και ανθρώπων, σε ερώτηση του Ερμή για το πώς θα έπρεπε να μοιράσει τις δυο αυτές αρετές, και αν θα έπρεπε να τις διασπείρει επιλεκτικά, όπως τα άλλα χαρίσματα, ήταν κατηγορηματικός: "Να την μοιράσεις σε όλους αδιακρίτως". Και όχι μόνο αυτό. Συνεχίζοντας επιτάσσει τον Ερμή: "Να θεσπίσεις νόμο εκ μέρους μου, για όποιον δεν μετέχει στην αιδώ και τη δικαιοσύνη να φονεύεται ως μίασμα, ως νόσος της πόλεως": "Και νόμον γε θες παρ’ εμού τον μη δυνάμενον αιδούς και δίκης μετέχειν, κτείνειν ως νόσον της πόλεως".
Εξ ου, και το πανανθρώπινο ορμέμφυτο αίσθημα δικαίου, παραμένει πάντοτε κορυφαίο σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία και πάντοτε απαιτεί τη δικαίωσή του. Ας θυμηθούμε και τον Θουκυδίδη: "Το λαό δεν τον ενοχλεί το επιβεβλημένο, αλλά το άδικο".
Και κάπου εδώ τελειώνει το παραμύθι.
Η πραγματικότητα, και ειδικότερα η ελληνική, δυστυχώς, μας προσγειώνει. Μια πραγματικότητα, όπου συνυπάρχουν, εν είδει διπόλου, αφενός ο πολιτισμός και η ηθική της ντροπής και αφετέρου ο πολιτισμός και ηθική της ενοχής και της ευθύνης.
Στην πρώτη περίπτωση εκείνο που ενδιαφέρει περισσότερο είναι η άποψη των άλλων για το άτομό μας και η συμμόρφωσή μας μ’ αυτήν. Κάτι που, βεβαιως, δεν είναι άλλο από μια νόθα ντροπή.
Στη δεύτερη περίπτωση, αντιθέτως, κριτήριο των πράξεών μας δεν είναι η γνώμη των άλλων, αλλά οι βαθύτερες προσωπικές πεποιθήσεις μας. Δηλαδή η πραγματική ντροπή.
Ανέκαθεν, η ελληνική κοινωνία συμμεριζόταν τον πολιτισμό και την ηθική της ντροπής, μάλλον, παρά τον πολιτισμό και την ηθική της ενοχής και της ευθύνης.
Για εμάς τους Έλληνες μετράει περισσότερο...
τι λέει ο γείτονάς μας, παρά η συνείδησή μας, οι αρχές και οι αξίες μας.
Το "φαίνεσθαι", δηλαδή, παρά το "είναι".
Να ευθύνεται, άραγε, γι’ αυτό η αιώνια παιδικότητά μας, με τη συνοδό αντίληψη ότι όλα επιτρέπονται, φτάνει να μη μας πιάσουν;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου