Του Γιώργου Σκαμπαρδώνη
Μια βασική επιταγή της αρχαίας σκέψης είναι το «σκέπτεσθαι εξ ιδίων». Δηλαδή να συλλογιέμαι με το δικό μου το μυαλό, κι όχι με βάση την προπαγάνδα των άλλων, ούτε με σύμβουλο το πάθος, τα απωθημένα, ή τις προσωπικές μου πληγές.
Μια βασική επιταγή της αρχαίας σκέψης είναι το «σκέπτεσθαι εξ ιδίων». Δηλαδή να συλλογιέμαι με το δικό μου το μυαλό, κι όχι με βάση την προπαγάνδα των άλλων, ούτε με σύμβουλο το πάθος, τα απωθημένα, ή τις προσωπικές μου πληγές.
Δεν έχω μια άποψη επειδή είμαι από δήθεν «αριστερή οικογένεια» - αλλιώς θα ψήφιζα Λεβέντη επειδή ο μπαμπάς ήτανε στην Ενωση Κέντρου. Και αν ήταν χουντικός, τι θα 'πρεπε να ψηφίζω; Και οι νυν (λέμε, τώρα) οικολόγοι που δεν είχαν πολιτικούς προγόνους πώς προέκυψαν; Ηταν ορφανοί γονέων;
Κι αφού δεν οφείλει να πάει σόι το βασίλειο, κατά συνέπεια δεν μπορώ να μισώ κληρονομικά καμιάς μορφής Αριστερά, να αγαπώ καμιάς μορφής Δεξιά, ή το αντίστροφο. Απλά οφείλω να κρίνω κάθε φορά (με το δικό μου το μυαλό) τι συμφέρει στον τόπο, και αν οι εξαγγελίες και ο λόγος κάποιου ανταποκρίνονται στις πράξεις του - αλλιώς θα διολισθήσω στην ιδεοληψία, αρνούμενος κάθε πραγματικότητα και κάθε εκκωφαντικό γεγονός. Θα γίνω ανακυκλούμενος ομφαλοσκόπος, φανατικός μιας προαναγγελθείσας αυτοεκπλήρωσης ερήμην του συμβεβηκότος. Βαρεμένος οπαδός, με άλλα λόγια. Βρέξει-χιονίσει θα αγοράζω Κλινέξ, και ο κόσμος να χαλάσει εγώ θα συνεχίσω να δακρύζω ακούγοντας νοσταλγικά την μπαγιάτικη κασέτα του θείου που ήτανε εξορία στη Σαμοθράκη πριν από εβδομήντα πέντε χρόνια - την εποχή του γκαζοζέν.
Κι όμως, αυτό το είδος της μη σκέψης ανθεί ακόμα στη χώρα και συχνά λέγεται «ιδεολογία». Και βέβαια η ιδεολογία δεν είναι ντε και καλά κάτι κακό, αρκεί να είναι εδραία και χαλαρή κοσμοθέαση, δηλαδή ευρεία και ελευθέρια άποψη, κι όχι κομματική ξυλόβιδα σφηνωμένη στο μυαλό, φανατισμός, οπαδισμός, και παντοτινή υποστήριξη ασχέτως του τι συμβαίνει, ή τι έχει συμβεί - τότε πάμε στην πίστη και στο κομματικό τζιχάντ. Χωρίς κριτική, χωρίς αμφισβήτηση, μπουγιουρούμ, εφέντη μ', και σφάξε με ν' αγιάσω. (Σόμερσετ Μομ: Μερικοί άνθρωποι προτιμούν να πεθάνουν παρά να μάθουν την προπαίδεια.)
Και αν δεν υπήρχαν αυτοί οι ψηφοφόροι της «ιδεολογίας-ερήμην-της- πραγματικότητας» κάποια κόμματα θα είχαν ήδη εξαφανιστεί από χρόνια. Δεν θα υπήρχαν παρά ως θολή ανάμνηση. Ομως συνεχίζουνε να υπάρχουν βασιζόμενα σε αυτήν ακριβώς την έλλειψη προσωπικής σκέψης των ψηφοφόρων, στα τυφλά ανακλαστικά των μασίφ οπαδών που ζούνε μέσα στη δαιμονολογία, στη νοσταλγία, στην κατασκευή σκιάχτρων, στην επινόηση φόβητρου, στην παντοτινή ανακύκλωση εκείνων που μισομάθανε ως φοιτητές, ως νέοι, ή ως γόνοι. Και ζούνε συνήθως όχι υπέρ του εαυτού σου, αλλά πάντα εναντίον των άλλων. Against.
Ούτε καν εναντίον, αλλά «ενάντια», όπως λέει και η γλώσσα-καυσόξυλο.
Κι αφού δεν οφείλει να πάει σόι το βασίλειο, κατά συνέπεια δεν μπορώ να μισώ κληρονομικά καμιάς μορφής Αριστερά, να αγαπώ καμιάς μορφής Δεξιά, ή το αντίστροφο. Απλά οφείλω να κρίνω κάθε φορά (με το δικό μου το μυαλό) τι συμφέρει στον τόπο, και αν οι εξαγγελίες και ο λόγος κάποιου ανταποκρίνονται στις πράξεις του - αλλιώς θα διολισθήσω στην ιδεοληψία, αρνούμενος κάθε πραγματικότητα και κάθε εκκωφαντικό γεγονός. Θα γίνω ανακυκλούμενος ομφαλοσκόπος, φανατικός μιας προαναγγελθείσας αυτοεκπλήρωσης ερήμην του συμβεβηκότος. Βαρεμένος οπαδός, με άλλα λόγια. Βρέξει-χιονίσει θα αγοράζω Κλινέξ, και ο κόσμος να χαλάσει εγώ θα συνεχίσω να δακρύζω ακούγοντας νοσταλγικά την μπαγιάτικη κασέτα του θείου που ήτανε εξορία στη Σαμοθράκη πριν από εβδομήντα πέντε χρόνια - την εποχή του γκαζοζέν.
Κι όμως, αυτό το είδος της μη σκέψης ανθεί ακόμα στη χώρα και συχνά λέγεται «ιδεολογία». Και βέβαια η ιδεολογία δεν είναι ντε και καλά κάτι κακό, αρκεί να είναι εδραία και χαλαρή κοσμοθέαση, δηλαδή ευρεία και ελευθέρια άποψη, κι όχι κομματική ξυλόβιδα σφηνωμένη στο μυαλό, φανατισμός, οπαδισμός, και παντοτινή υποστήριξη ασχέτως του τι συμβαίνει, ή τι έχει συμβεί - τότε πάμε στην πίστη και στο κομματικό τζιχάντ. Χωρίς κριτική, χωρίς αμφισβήτηση, μπουγιουρούμ, εφέντη μ', και σφάξε με ν' αγιάσω. (Σόμερσετ Μομ: Μερικοί άνθρωποι προτιμούν να πεθάνουν παρά να μάθουν την προπαίδεια.)
Και αν δεν υπήρχαν αυτοί οι ψηφοφόροι της «ιδεολογίας-ερήμην-της- πραγματικότητας» κάποια κόμματα θα είχαν ήδη εξαφανιστεί από χρόνια. Δεν θα υπήρχαν παρά ως θολή ανάμνηση. Ομως συνεχίζουνε να υπάρχουν βασιζόμενα σε αυτήν ακριβώς την έλλειψη προσωπικής σκέψης των ψηφοφόρων, στα τυφλά ανακλαστικά των μασίφ οπαδών που ζούνε μέσα στη δαιμονολογία, στη νοσταλγία, στην κατασκευή σκιάχτρων, στην επινόηση φόβητρου, στην παντοτινή ανακύκλωση εκείνων που μισομάθανε ως φοιτητές, ως νέοι, ή ως γόνοι. Και ζούνε συνήθως όχι υπέρ του εαυτού σου, αλλά πάντα εναντίον των άλλων. Against.
Ούτε καν εναντίον, αλλά «ενάντια», όπως λέει και η γλώσσα-καυσόξυλο.
Μονίμως «ενάντια» θεωρώντας πως οι άλλοι είναι εξ υπαρχής και γενετικά εχθροί, αλλότριοι, κακοί και δόλιοι, συλλήβδην, και λόγω ωροσκόπου.
Εβλεπα πάλι προχθές εκείνους που διαδήλωναν κατά της επίσκεψης Πομπέο. Πριν από μισό αιώνα ήταν πάλι ο ίδιος τύπος ανθρώπου και ιδεολογήματος, ανάλλαχτος, με τις ίδιες λέξεις, το ίδιο ακριβώς τελετουργικό και την ίδια έλλειψη αίσθησης του πραγματικού.
Θα πεις: τι σημασία έχει η πραγματικότητα, άμα το μυαλό έχει γανωθεί με τη μεσσιανική άποψη ότι μπορεί στη χώρα να μπαίνει ο οποιοσδήποτε, αλλά όχι επίσημος εκπρόσωπος συμμάχου χώρας που αντιμετωπίζεται δαιμονολογικά ως εκ φύσεως κακή, κυτταρικά εχθρή και μεταφυσικά αντίπαλος;
Κι άσχετα αν ο εκπρόσωπος ήρθε μάλλον να βοηθήσει ή όχι - εκτός και αν καταργήσουμε και τη διπλωματία. Σε κάθε περίπτωση αντιμετωπίζεται ως Διάβολος, εκπρόσωπος του Κακού. Εωσφόρος. Και δώσ' του διαδήλωση και μάλιστα με χτυπήματα καράτε που προστέθηκε στην εκπαίδευση εναντίον του ταξικού εχθρού. (Δείξτε και λίγο ζίου ζίτσου.)
Αλλά ίσως πιο επικίνδυνη (αντικειμενικά) είναι η ήπια μορφή αυτής της ιδεοληψίας, που διαπερνάει περισσότερο ή λιγότερο και όλα τα κόμματα - δηλαδή ψηφοφόρους που ψηφίζουν έτσι ή αλλιώς, ανεξαρτήτως επιτυχίας ή όχι ενός κόμματος. Ορμονικά, οπαδικά, χωρίς κρίση, με μεταφυσική πίστη, ως Ιεχωβάδες που είναι βέβαιοι πως σε πέντε χρόνια θα 'ρθεί η Βασιλεία των ουρανών, θα πέσει ο καπιταλισμός από τις αντιφάσεις του (παλιό ανέκδοτο), ή πως η Γκρέτα τελικά δεν είναι μια Γκρέτα Γκάρμπο με φόρεμα από φτέρες.
Η μουλωχτή ιδεοληψία που δεν πάει σε διαδηλώσεις, δεν χτυπάει, δεν κραυγάζει, αλλά εκτρέφεται ζηλότυπα, κρυφά, ως ναρκισσισμός της ανάλλαχτης άποψης είναι η βαθύτερη τροχοπέδη, το πιο σκοτεινό εμπόδιο εσωτερικής πνευματικής και πολιτικής ανέλιξης σε μια χώρα. Κι έχει συχνά μια υπόσταση εκδικητική, εμμονική, πεισματώδη, αδιάλλακτη, μια πεποίθηση ότι κατέχει το υπέρτατο μυστικό. Μόνο εκείνος που είναι φορέας της ξέρει την απόλυτη αλήθεια που την ανακάλυψε σε κάποιο απορρυπαντικό και την κρατάει κρυφή, πεπεισμένος ότι κάποια στιγμή η κοινωνία ή ο Θεός θα 'ρθουν να την επαληθεύσουν - όπως κάνουνε οι Ιεχωβάδες. Ή σαν εκείνους που πιστεύουν πως την Κυριακή θα κερδίσουν ανυπερθέτως το Τζόκερ, διότι νομοτελειακά το δικαιούνται.
Αυτός είναι ο πραγματικός, μασίφ συντηρητισμός ανεξαρτήτως κομμάτων, ο διακομματικός συντηρητισμός: το ανάλλαχτο της άποψης, άσχετα τι συμβαίνει στην πραγματικότητα - άρα πρέπει να έχω τον νου μου μη γλιστρήσω στον οπαδισμό.
Αλλά ίσως πιο επικίνδυνη (αντικειμενικά) είναι η ήπια μορφή αυτής της ιδεοληψίας, που διαπερνάει περισσότερο ή λιγότερο και όλα τα κόμματα - δηλαδή ψηφοφόρους που ψηφίζουν έτσι ή αλλιώς, ανεξαρτήτως επιτυχίας ή όχι ενός κόμματος. Ορμονικά, οπαδικά, χωρίς κρίση, με μεταφυσική πίστη, ως Ιεχωβάδες που είναι βέβαιοι πως σε πέντε χρόνια θα 'ρθεί η Βασιλεία των ουρανών, θα πέσει ο καπιταλισμός από τις αντιφάσεις του (παλιό ανέκδοτο), ή πως η Γκρέτα τελικά δεν είναι μια Γκρέτα Γκάρμπο με φόρεμα από φτέρες.
Η μουλωχτή ιδεοληψία που δεν πάει σε διαδηλώσεις, δεν χτυπάει, δεν κραυγάζει, αλλά εκτρέφεται ζηλότυπα, κρυφά, ως ναρκισσισμός της ανάλλαχτης άποψης είναι η βαθύτερη τροχοπέδη, το πιο σκοτεινό εμπόδιο εσωτερικής πνευματικής και πολιτικής ανέλιξης σε μια χώρα. Κι έχει συχνά μια υπόσταση εκδικητική, εμμονική, πεισματώδη, αδιάλλακτη, μια πεποίθηση ότι κατέχει το υπέρτατο μυστικό. Μόνο εκείνος που είναι φορέας της ξέρει την απόλυτη αλήθεια που την ανακάλυψε σε κάποιο απορρυπαντικό και την κρατάει κρυφή, πεπεισμένος ότι κάποια στιγμή η κοινωνία ή ο Θεός θα 'ρθουν να την επαληθεύσουν - όπως κάνουνε οι Ιεχωβάδες. Ή σαν εκείνους που πιστεύουν πως την Κυριακή θα κερδίσουν ανυπερθέτως το Τζόκερ, διότι νομοτελειακά το δικαιούνται.
Αυτός είναι ο πραγματικός, μασίφ συντηρητισμός ανεξαρτήτως κομμάτων, ο διακομματικός συντηρητισμός: το ανάλλαχτο της άποψης, άσχετα τι συμβαίνει στην πραγματικότητα - άρα πρέπει να έχω τον νου μου μη γλιστρήσω στον οπαδισμό.
Να πασκίσω να μοιάσω, όσο δύναμαι, εκείνο το «σκεπτόμενο εξ ιδίων» ποσοστό Ελλήνων που συλλογίζονται ελεύθερα.
Που...
κρίνουν, συγκρίνουν, κάνουν αυτοκριτική, ειρωνεύονται τον εαυτό τους, τον αμφισβητούν διαρκώς, έχουν αγωνία για το επερχόμενο και διαρκή εγρήγορση, που δεν είναι τραβηγμένα χειρόφρενα. Ανθρωποι ανοιχτόμυαλοι, μη υποτακτικοί, με τη σκέψη στις αέναες αλλαγές που συμβαίνουν στον κόσμο, την αγωνία της προσαρμογής και της πρωτοπορίας, της τόλμης και της διαρκούς αυτοαμφισβήτησης, χωρίς προκαταλήψεις. Χωρίς καθοδηγητές, χωρίς ιστρούχτορες-τενεκετζήδες και καρατέκα του Καραμήτρου.
Ανθρωποι μοναχικοί, που στοχάζονται σοβαρά, ρηξικέλευθα και έντιμα, κάτι που είναι εξόχως οδυνηρό και καθόλου εύκολο.
Αυτό το κρίσιμο ποσοστό των άγρυπνων είναι και ο μοχλός που αλλάζει το σκηνικό σιγά-σιγά, διαρκώς, αργά, υποδόρια, ακατάπαυστα.
Αυτό το κρίσιμο ποσοστό των άγρυπνων είναι και ο μοχλός που αλλάζει το σκηνικό σιγά-σιγά, διαρκώς, αργά, υποδόρια, ακατάπαυστα.
Καθώς μικρά ζύμη όλον το φύραμα ζυμοί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου