"Κόμμα = Ομάς ανθρώπων, ειδότων ν' αναγιγνώσκωσι και ν' αρθογραφώσιν εχόντων χείρας και πόδας υγιείς, αλλά μισούντων πάσαν εργασίαν, οίτινες ενούμενοι υπο ένα οιονδήποτε αρχηγόν, ζητούσι ν' αναβιβάσωσιν αυτόν δια παντός μέσου εις την έδραν πρωθυπουργού, ίνα παρέχη αυτοίς τα μέσα να ζώσι χωρίς να σκάπτωσι"
Εμμανουήλ Ροΐδης , Έλληνας πεζογράφος και κριτικός (1836-1904)


ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ και ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Καπιταλισμός, κομμουνισμός και η θρησκεία των δεδομένων

ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ
Του Συμεών Ρωμύλου 


Στο εξώφυλλο του βιβλίου "Homo Deus, Μία Σύντομη Ιστορία του Μέλλοντος" ο συγγραφέας του Yuval Noah Harari σημειώνει: "Στο προηγούμενο βιβλίο μου, το "Homo Sapiens, Μία Σύντομη Ιστορία του Ανθρώπου", εξηγούσα πώς η μοναδική μας ικανότητα να πιστεύουμε σε συλλογικούς μύθους -τον Θεό, τα ανθρώπινα δικαιώματα ή το χρήμα- μας επέτρεψε να κατακτήσουμε τον πλανήτη. Στο "Homo Deus” εξετάζω τί μπορεί να συμβεί όταν οι παλιοί μας μύθοι συνδυαστούν με επαναστατικές νέες τεχνολογίες. 


Πώς μπορεί το Ισλάμ να διαχειριστεί τη γενετική μηχανική; 


Πώς μπορεί να αντιμετωπίσει ο σοσιαλισμός την εμφάνιση της μη εργαζόμενης τάξης; 


Πώς μπορεί να συμβιβαστεί ο φιλελευθερισμός με την εμφάνιση ενός Μεγάλου Αδερφού που θα αντλεί τη δύναμή του από τα Μεγάλα Δεδομένα; 


Θα φτάσει άραγε η Σίλικον Βάλεϊ να παράγει και νέες θρησκείες, εκτός από τις νέες τεχνολογίες;"



Όσα ακολουθούν είναι από την αρχή του 11ου και τελευταίου κεφαλαίου του Homo Deus, με τίτλο "Η θρησκεία των δεδομένων". Ελπίζω να τα απολαύσετε όσο και εγώ. 


Καλή ανάγνωση!



Η νέα θρησκεία(ντέϊτα- ή) "νταταϊσμός""διακηρύσσει ότι το σύμπαν αποτελείται από ροές δεδομένων και η αξία κάθε φαινομένου και κάθε οντότητας καθορίζεται από τη συμβολή τους στην επεξεργασία δεδομένων."  



Ως τώρα, οι άνθρωποι πρέπει να μετατρέπουμε τα δεδομένα σε πληροφορίες, τις πληροφορίες σε γνώση και τη γνώση σε σοφία.  


Οι νταταϊστές πιστεύουν ότι οι άνθρωποι δεν μπορούμε πλέον να διαχειριστούμε τίς τεράστιες ροές δεδομένων και γι’ αυτό δεν μπορούμε να τις μετατρέπουμε σε πληροφορίες. Επομένως, η δουλειά της επεξεργασίας δεδομένων πρέπει να ανατεθεί σε ηλεκτρονικούς αλγόριθμους, των οποίων η ικανότητα υπερβαίνει αυτήν του ανθρώπινου εγκεφάλου.



Μπορεί να μην συμφωνείτε με την ιδέα ότι οι οργανισμοί είναι αλγόριθμοι κι ότι οι καμηλοπαρδάλεις, οι ντομάτες και οι άνθρωποι είναι απλώς διαφορετικές μέθοδοι επεξεργασίας δεδομένων. Αλλά πρέπει να ξέρετε ότι αυτό είναι το σημερινό επιστημονικό δόγμα και ότι αλλάζει τον κόσμο μας σε βαθμό που θα τον κάνει αγνώριστο. 



Σήμερα δεν θεωρούνται συστήματα επεξεργασίας δεδομένων μόνο οι μεμονωμένοι οργανισμοί, αλλά και ολόκληρες κοινωνίες, όπως οι κυψέλες, οι αποικίες βακτηριδίων, τα δάση και οι ανθρώπινες πόλεις. Οι οικονομολόγοι ερμηνεύουν όλο και περισσότερο την οικονομία σαν σύστημα επεξεργασίας δεδομένων.



Σύμφωνα με αυτήν την άποψη, ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς και ο κρατικά ελεγχόμενος κομμουνισμός δεν είναι ανταγωνιστικές ιδεολογίες, ηθικά πιστεύω ή πολιτικοί θεσμοί. Είναι στην ουσία τους ανταγωνιστικά συστήματα επεξεργασίας δεδομένων. 


Ο καπιταλισμός χρησιμοποιεί κατανεμημένη επεξεργασία δεδομένων, ενώ ο κομμουνισμός βασίζεται στην κεντρική επεξεργασία. 


Ο καπιταλισμός επεξεργάζεται δεδομένα συνδέοντας απευθείας μεταξύ τους όλους τους παραγωγούς και τους καταναλωτές και επιτρέποντάς τους να ανταλλάσσουν πληροφορίες ελεύθερα και να παίρνουν αποφάσεις ανεξάρτητα.  


Πώς καθορίζεις την τιμή του ψωμιού στην ελεύθερη αγορά;  


Κάθε φούρνος μπορεί να παράγει όσο ψωμί θέλει και να το πουλάει σε όποια τιμή θέλει. Οι πελάτες είναι εξίσου ελεύθεροι να αγοράσουν όσο ψωμί τους επιτρέπει η τσέπη τους ή ποιον φούρνο να προτιμήσουν. Δεν είναι παράνομο να χρεώνεις 1.000 ευρώ τη φρατζόλα, αλλά κανείς δεν θα την αγοράσει. Όπως έχει εξηγήσει ο αυστριακός γκουρού των οικονομικών Φρίντριχ Χάγιεκ: "Σε ένα σύστημα όπου η γνώση των σχετικών στοιχείων κατανέμεται σε πολλούς ανθρώπους, οι τιμές έχουν τη λειτουργία να συντονίζουν τις μεμονωμένες ενέργειες διαφορετικών ανθρώπων".



Για να λειτουργεί το σύστημα ομαλά, πρέπει να υπάρχει η μεγαλύτερη δυνατή ροή πληροφορίας με τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία. Όταν εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο έχουν πρόσβαση σε όλες τις σχετικές πληροφορίες, καθορίζουν με τη μεγαλύτερη ακρίβεια την τιμή του πετρελαίου, της μετοχής της Χιουντάι και των ελβετικών ομολόγων, μέσα από την αγορά και την πώλησή τους. Έχει υπολογιστεί ότι το χρηματιστήριο χρειάζεται περίπου δεκαπέντε λεπτά συναλλαγών για να προσδιορίσει την επίδραση ενός τίτλου των Νιου Γιορκ Τάιμς στην τιμή των περισσότερων μετοχών.



Η μέριμνα για την επεξεργασία δεδομένων εξηγεί επίσης γιατί οι καπιταλιστές προτιμούν τη χαμηλή φορολογία. 


Βαριά φορολογία σημαίνει ότι μεγάλο μέρος του κεφαλαίου συσσωρεύεται σε ένα μέρος -στον κρατικό κορβανά- και, συνεπώς, όλο και περισσότερες αποφάσεις πρέπει να παίρνονται από ένα μόνο επεξεργαστή, δηλαδή την κυβέρνηση. Αυτό δημιουργεί ένα υπερβολικά συγκεντρωτικό σύστημα επεξεργασίας δεδομένων. Σε ακραίες περιπτώσεις, όταν  οι φόροι είναι υπερβολικά υψηλοί, σχεδόν όλο το κεφάλαιο καταλήγει στα χέρια του κράτους κι έτσι η κυβέρνηση παίρνει όλες τις αποφάσεις μόνη της. Υπαγορεύει τις τιμές του ψωμιού, τη θέση των φούρνων και του προϋπολογισμού για έρευνα και ανάπτυξη νέων ποικιλιών σιταριού. Σε μία ελεύθερη αγορά, όταν ένας επεξεργαστής πάρει μια λανθασμένη απόφαση, οι υπόλοιποι σύντομα θα επωφεληθούν από το λάθος του. Ωστόσο, όταν ένας μόνο επεξεργαστής παίρνει όλες τις αποφάσεις, τα λάθη μπορεί να είναι καταστροφικά.



Αυτή η ακραία κατάσταση, κατά την οποία η επεξεργασία όλων των δεδομένων και η λήψη όλων των αποφάσεων γίνονται από έναν κεντρικό επεξεργαστή λέγεται κομμουνισμός.  


Σε μία κομμουνιστική οικονομία οι άνθρωποι δουλεύουν, υποτίθεται, σύμφωνα με τις ικανότητές τους και αμείβονται σύμφωνα με τις ανάγκες τους. Με άλλα λόγια το κράτος παίρνει το 100% των κερδών σας, αποφασίζει τί χρειαζόσαστε και στη συνέχεια καλύπτει αυτές τις ανάγκες. Μολονότι καμία χώρα δεν υλοποίησε ποτέ αυτό το σχέδιο στην ακραία του μορφή, η Σοβιετική Ένωση και οι δορυφόροι της έφτασαν όσο πιο κοντά μπορούσαν. Εγκατέλειψαν την αρχή της κατανεμημένης επεξεργασίας δεδομένων και γύρισαν σε ένα μοντέλο συγκεντρωτικής επεξεργασίας. Όλες οι πληροφορίες από όλη τη Σοβιετική Ένωση συνέρρεαν σε ένα συγκεκριμένο σημείο στη Μόσχα, όπου παίρνονταν όλες οι σημαντικές αποφάσεις. Οι παραγωγοί και οι καταναλωτές δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν απευθείας  μεταξύ τους και έπρεπε να υπακούνε στις εντολές της κυβέρνησης. 



Για παράδειγμα, το σοβιετικό Υπουργείο Οικονομικών μπορεί να αποφάσιζε ότι η τιμή του ψωμιού σε όλα τα καταστήματα  πρέπει να είναι ακριβώς δύο ρούβλια και τέσσερα καπίκια, ότι ένα συγκεκριμένο κολχόζ στο Όμπλαστ της Οδησσού έπρεπε να περάσει από την καλλιέργεια σιταριού στην ορνιθοτροφία και ότι ο φούρνος "Κόκκινος Οκτώβρης" στη Μόσχα έπρεπε να παράγει 3,5 εκατομμύρια καρβέλια την ημέρα και ούτε ένα παραπάνω. Στο μεταξύ, το σοβιετικό Υπουργείο Επιστημών ανάγκαζε όλα τα σοβιετικά εργαστήρια βιοτεχνολογίας να υιοθετήσουν τις θεωρίες του Τροφίμ Λισένκο -του διαβόητου επικεφαλής της Ακαδημίας Αγροτικών Επιστημών Λένιν. Ο Λισένκο απέρριπτε τις κυρίαρχες γενετικές θεωρίες της εποχής του. Επέμενε ότι, αν ένας οργανισμός αποκτούσε ένα νέο χαρακτηριστικό κατά τη διάρκεια της ζωής του, το χαρακτηριστικό μπορούσε να περάσει απευθείας στους απογόνους του. Αυτή η ιδέα ήταν αντίθετη προς τη δαρβινική ορθοδοξία, αλλά ταίριαζε καλά με τις κομμουνιστικές αρχές για την εκπαίδευση. Υπαινισσόταν πως, αν μπορούσες να εκπαιδεύσεις το σιτάρι να αντέχει στο κρύο, οι απόγονοί του θα άντεχαν και αυτοί στο κρύο. Έτσι ο Λισένκο έστειλε δισεκατομμύρια αντεπαναστατικά σιτάρια για επανεκπαίδευση στη Σιβηρία -και η Σοβιετική Ένωση αναγκάστηκε σύντομα  να εισάγει όλο και περισσότερο σιτάρι από τις ΗΠΑ.



Ο καπιταλισμός δεν νίκησε τον κομμουνισμό επειδή ήταν πιο ηθικός, επειδή οι ατομικές ελευθερίες είναι ιερές ή επειδή ο Θεός είχε οργιστεί με τους άπιστους κομμουνιστές.  


Αντίθετα, ο καπιταλισμός κέρδισε τον Ψυχρό Πόλεμο επειδή...

 η κατανεμημένη επεξεργασία δεδομένων λειτουργεί καλύτερα από την συγκεντρωτική, τουλάχιστον σε περιόδους επιτάχυνσης των τεχνολογικών αλλαγών. 


Η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος απλούστατα δε μπορούσε να αντεπεξέλθει στον ταχύτατα μεταβαλλόμενο κόσμο του ύστερου 20ού αιώνα. Όταν όλα τα δεδομένα συγκεντρώνονται σε ένα κρυφό καταφύγιο και όλες οι αποφάσεις παίρνονται από μία ομάδα γηραλέων απαράτσικ(*), μπορεί να παράγουν ατομικές βόμβες με το κιλό, αλλά όχι μία  Απλ ή μία Βικιπαίδεια.



Αυτό είναι το μυστικό της επιτυχίας του καπιταλισμού. Οι πληροφορίες ρέουν ελεύθερα ανάμεσα σε εκατομμύρια καταναλωτές και παραγωγούς, αρτοποιούς και μεγιστάνες, αγρότες και επιστήμονες. Οι δυνάμεις της αγοράς καθορίζουν την τιμή του ψωμιού, τον αριθμό των καρβελιών που ψήνονται κάθε μέρα και τις προτεραιότητες στο πεδίο της έρευνας και ανάπτυξης.  Αν οι δυνάμεις της αγοράς πάρουν μια κακή απόφαση, σύντομα αυτοδιορθώνεται -τουλάχιστον έτσι πιστεύουν οι καπιταλιστές. Από τη δική μας σκοπιά, δεν έχει σημασία αν η καπιταλιστική θεωρία είναι σωστή. Το σημαντικό είναι ότι η θεωρία αυτή αντιλαμβάνεται την οικονομία με όρους επεξεργασίας δεδομένων. 



(*) Ανώτερο Στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος ή ευρύτερα.



Υ.Γ. Αναφέρει και το εξής ανέκδοτο: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ προσπάθησε να συνεφέρει την ετοιμοθάνατη σοβιετική οικονομία και έστειλε έναν έμπιστό του ειδικό στο Λονδίνο για να μάθει τί ήταν ο Θατσερισμός και πώς λειτουργεί πραγματικά. [… κλπ., κλπ.] Μετά από πολλές και γεμάτες ώρες, ο σοβιετικός ειδικός φώναξε: "Μια στιγμή, σας παρακαλώ. Ξεχάστε όλες αυτές τις περίπλοκες οικονομικές θεωρίες. Πηγαίνουμε όλη μέρα σήμερα πέρα-δώθε στο Λονδίνο […] αλλά δεν έχω δει ούτε μια ουρά για ψωμί. Σας παρακαλώ οδηγήστε με στον υπεύθυνο για την προμήθεια ψωμιού στο Λονδίνο. Πρέπει να μάθω το μυστικό του"….

Δεν υπάρχουν σχόλια: