ΚΟΙΝΩΝΙΑ , ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ και ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Η "τεχνολογική απαξίωση" της δημοκρατίας

Του Συμεών Ρωμύλου

Επειδή είμαι από εκείνους που δίνουν αρκετή σημασία στις απόψεις μόνον όσων έχουν τη σχετική με το θέμα εξειδίκευση, σπεύδω να διευκρινίσω ότι γράφω ως μάνατζερ και όχι ως συνταγματολόγος, πολιτειολόγος ή με όποια εξειδίκευση απαιτείται -αλλά δεν έχω- για την αξιολόγηση ενός πολιτικού συστήματος. 

Η «εξειδίκευσή» μου είναι να αξιολογώ καταστάσεις, να αναλύω δεδομένα για να «ταυτοποιώ»  (identify) προβλήματα, και να προτείνω λύσεις, που, στο βαθμό που απαιτείται, θα εξειδικεύουν οι «καθ΄ ύλην αρμόδιοι ειδικοί».  Αυτό, για όσους τυχόν ενδιαφέρονται,  θα γίνει σαφέστερο στη συνέχεια. (Κάτι σαν την «ανάλυση συστημάτων» που προηγείται των προγραμμάτων που γράφουν οι προγραμματιστές υπολογιστών.)  
 

Όπως όλοι γνωρίζουμε, έχουν γραφτεί άπειρα σχόλια, αναλύσεις και τόμοι επί τόμων,  που εξηγούν ή επισημαίνουν  τις αρετές, τα προβλήματα ή τις δυσλειτουργίες  των διαφόρων θεσμών καθώς και τη σπουδαιότητα όλων αυτών, για την ποιότητα της ζωής μας. Προφανώς, το θέμα είναι πολυσύνθετο και κυριολεκτικά ανεξάντλητο και ποτέ δεν θα σταματήσει να προβληματίζει.  Όμως, από τα (συγκριτικά ελάχιστα) σχετικά που έχω διαβάσει, υπάρχουν δύο επισημάνσεις ειδικών, που (πιθανώς, η επικείμενη αναθεώρηση του Συντάγματος μου τις θυμίζει συνεχώς και που) αν αναλυθούν, οδηγούν,  αφενός, στην ταυτοποίηση ενός προβλήματος,  που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «τεχνολογική απαξίωση» της δημοκρατίας και, αφετέρου, στην κατάλληλη αντιμετώπισή του.
 

Την πρώτη επισήμανση έχει κάνει ο Γερμανός κοινωνιολόγος  Ούρλιχ Μπέκ  (Ulrich Beck): «Όλες οι δικλείδες ασφαλείας που διαθέτουμε έχουν αναπτυχθεί τον 19ο αιώνα. Αυτοί οι θεσμοί δεν αποδίδουν πλέον σήμερα, διότι η μοντέρνα κοινωνία παράγει δυνατότητες και κινδύνους, οι οποίοι δεν μπορούν να απαντηθούν από αυτούς τους θεσμούς  και πιστεύω πως αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι ότι δεν μπορούμε να χειριστούμε και να ελέγξουμε τις συνέπειες των θεσμών που έχουμε εγκαθιδρύσει.»  

Φανταστείτε για μία στιγμή, ότι η περιγραφή του  Μπέκ  αναφέρεται σε μία μηχανή και όχι στους θεσμούς. Τι άλλο θα θεωρούσατε ότι λέει, παρά ότι εξηγεί τί κάνει αυτή τη μηχανή «τεχνολογικά απαξιωμένη»; 
 

Την δεύτερη επισήμανση έχει κάνει ένας από τους γνωστούς συνταγματολόγους μας, σε ένα πρόσφατο άρθρο, όπου εξηγούσε γιατί η δημοκρατία μας χρειάζεται περισσότερα «συνταγματικά αντίβαρα». Ως καθ΄ ύλην αρμόδιος ειδικός, εξηγούσε ότι η πρόληψη (αντί της θεραπείας) προκειμένου για την ομαλή λειτουργία της δημοκρατίας, επιτυγχάνεται με συνταγματικά αντίβαρα. Για την αποφυγή κατάχρησης εξουσίας υπάρχει το αντίβαρο της διάκρισης των εξουσιών, για την αποφυγή ανάπτυξης πελατειακών σχέσεων, υπάρχει το αντίβαρο των μη εκλεγόμενων υπουργών κλπ., κλπ. (Προφανώς, στα απολυταρχικά καθεστώτα, δεν υπάρχουν τέτοια αντίβαρα).
 

«Αναλύοντας» τα πιο πάνω δεδομένα/διαπιστώσεις των καθ΄ ύλην αρμόδιων ειδικών, γίνονται προφανή τα εξής:


- Ο κόσμος εξελίσσεται, αλλάζει συνεχώς και «η μοντέρνα κοινωνία παράγει [συνεχώς νέες] δυνατότητες και [συνεχώς νέους] κινδύνους».  

 
- Η προστασία της δημοκρατίας (από κινδύνους) και η διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της (αξιοποίησης των δυνατοτήτων της) επιτυγχάνεται με ανάλογα «συνταγματικά αντίβαρα».

 
- Προφανώς, για τις παλιές δυνατότητες και τους παλιούς κινδύνους επαρκούν τα παλιά, γνωστά αντίβαρα, αλλά για τα νέα που παράγει «η μοντέρνα κοινωνία», θα πρέπει να δημιουργούνται αντίστοιχα νέα, «μοντέρνα».

 
- Επομένως, αυτό που πρέπει να κάνουν οι καθ΄ ύλην αρμόδιοι ειδικοί είναι, πριν κάθε αναθεώρηση του Συντάγματος, να προσπαθούν να εντοπίζουν τις νέες δυνατότητες και τους νέους κινδύνους, που δημιουργήθηκαν μετά την προηγούμενη αναθεώρηση και να δημιουργούν νέα, κατάλληλα αντίβαρα.
 

Αν αναρωτιέστε: «τόσο απλό;» Απαντώ: ναι, τόσο απλό, αυτό κάνει το εργαλείο του μάνατζμεντ που ονομάζεται «ανάλυση συστημάτων»! Βεβαίως, η δημιουργία του κατάλληλου αντίβαρου είναι άλλο ζήτημα και πιθανόν να απαιτεί τις γνώσεις κάποιου καθ ύλην αρμόδιου ειδικού - εδώ, συνταγματολόγου.  

Αν, τώρα, αναρωτηθείτε: «τότε, γιατί κάθε αναθεώρηση του Συντάγματος μοιάζει με νέα σούπα με διαφορετικό μείγμα από τα ίδια παλιά υλικά;»  θα προτείνω να σκεφτείτε μήπως οι αναθεωρήσεις γίνονται ΚΥΡΙΩΣ για να ικανοποιήσουν τις εκάστοτε επιδιώξεις των εκάστοτε κρατούντων. Πάντως, κι έτσι να είναι, νομίζω ότι αξίζει να «καταγράφονται» σκέψεις σαν τις παρούσες - που, αν αξίζουν κάτι, ίσως κάποτε να φανούν χρήσιμες.... 
 

Για όσους, ενδεχομένως, βρίσκουν τα πιο πάνω γενικά και αόριστα, θα αναφέρω πιο κάτω δύο παραδείγματα:  

Λέω συχνά στους φίλους μου, ότι όλοι ήταν, είμαστε και -όσο πιο πολύπλοκος γίνεται ο κόσμος μας, τόσο περισσότερο-  θα είναι ημιμαθείς, εκτός από τον τομέα της εξειδίκευσής μας. Προφανώς, αυτό ισχύει και για τους ψηφοφόρους και για τους πολιτικούς .  Δεν υπήρξε, υπάρχει ή θα υπάρξει ποτέ κοινωνία όπου όλοι ήταν, είναι ή θα είναι τόσο «πολυμαθείς» που να έχουν επαρκείς ειδικές γνώσεις για ΚΑΘΕ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ, που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες.  Αυτό, δεν μπορεί να το αγνοούν, ούτε το αγνοούν οι θεσμοί. Τα αντίβαρα υπάρχουν γιατί οι άνθρωποι που έχουν εξουσία δεν είναι ούτε άγιοι, ούτε πάνσοφοι.
 

Αρχίζω με τους ψηφοφόρους: 

Άσχετα με τις γνώσεις μας, τις αποφάσεις στη δημοκρατία τις λαβαίνουν οι εκλεγμένοι εκπρόσωποί μας. 

Όσο «υπεύθυνοι πολίτες» κι αν είμαστε και δεν θέλουμε να επιλέγουμε υποψήφιους βάσει της... «αναγνωρισιμότητάς» τους, πώς μπορούμε να μαθαίνουμε  ΟΛΑ όσα ΠΡΕΠΕΙ να γνωρίζουμε προκειμένου να επιλέγουμε τούς καταλληλότερους μεταξύ των πιθανών;  

Δεν θα έπρεπε να υπάρχει κάποιο «αντίβαρο» για να προλαβαίνει τα προβλήματα που ακολουθούν αυτήν την «άγνοιά» μας; 

Φυσικά και θα έπρεπε και θα μπορούσε! Πχ., θα μπορούσε να δημοσιεύεται υποχρεωτικά ένα «τυποποιημένο» ως προς το περιεχόμενό του, βιογραφικό σημείωμα για κάθε υποψήφιο, ελεγμένο και βεβαιωμένο για την ακρίβεια και την πληρότητά του από κάποια «αρχή». Ένα είδος «πόθεν έσχες» γνώσεων, ικανοτήτων και ηθικών αρχών. (Για το άλλο «πόθεν έσχες» χρειάζεται ένα αντίβαρο ώστε να εφαρμόζεται...!)
 

Ας δούμε τώρα τους πολιτικούς: 

Κατ΄ αναλογία με την «άγνοια» των ψηφοφόρων, υπάρχει «άγνοια» ακόμη και στα καλύτερα επιτελεία των κομμάτων και στα επιτελεία των κρατικών υπηρεσιών. Όσο μεγάλο κι αν είναι «το όλον»  των γνώσεων, ή/και εμπειρίας,  ή/και ταλέντου που  «συναθροίζονται» στα μέλη τους, είναι φύσει ΑΔΥΝΑΤΟΝ να γνωρίζουν όλα τα σημαντικά και χρήσιμα που θα μπορούσαν να γίνουν για το καλό του κοινωνικού συνόλου.  Την ίδια ώρα, γίνονται  συνεχώς διάφορες επισημάνσεις και προτάσεις  ταλαντούχων ή/και έμπειρων πολιτών, (ή, απλώς, κάποιων που σκέφτηκαν «τυχαία» όπως σκέφτηκα το παρόν -αν κριθεί ότι αξίζει κάτι) που αγωνιούν να μοιραστούν τις γνώσεις τους ή/και την εμπειρία τους, για το καλό του κοινωνικού συνόλου. Είδατε ποτέ να αξιοποιείται κάποια τέτοια πρόταση;  

Οι καλές ιδέες, όπως όλοι οι πόροι, είναι σπάνιες, πεπερασμένες. Είναι επιεικώς ΑΔΙΑΝΟΗΤΟ  να υπάρχουν πόροι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ικανοποίηση υπαρκτών αναγκών και να μην χρησιμοποιούνται.  Όπως όλοι σας, έχω διαβάσει πολλές (και, προφανώς μας διέφυγαν πολύ περισσότερες) σπουδαίες προτάσεις, που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν εύκολα και με καθόλου ή ελάχιστο κόστος. Κι όμως, δεν ασχολείται κανείς «αρμόδιος», ακόμη κι αν του επισημανθεί η πρόταση.  

Αυτές οι σκέψεις, (που είχαν προκύψει από μία τελείως διαφορετική νοητική διεργασία)  με οδήγησαν στην  πρόταση  ενός αντίβαρου,  που έκανα σε πρόσφατο σχόλιό μου με τίτλο Μία πρόταση για τις προτάσεις. Η βασική ιδέα είναι να δημιουργηθεί μια «επιτροπή ειδικών» με «θεσμοθετημένη εξουσία» για να διασφαλίζει ότι δεν «πάνε χαμένες» τέτοιες προτάσεις. Σκεφτείτε πόσα πράγματα θα αναγκάζονταν να κάνουν οι πολιτικοί, αν υπήρχε αυτό το αντίβαρο στην «άγνοιά» τους, αν υπήρχε μια τέτοια  «επιτροπή»,  με τέτοια εξουσία... !
 

Ίσως κάποιος σκεφτεί όπως λέει ένα Αμερικανικό ρητό: «Πρώτα μαθαίνεις να περπατάς και μετά να τρέχεις».  

Σωστό, αλλά νομίζω ότι η... ευλογημένη κρίση μας ανάγκασε να πάψουμε να μπουσουλάμε, μοιάζει ότι αρχίζουμε να περπατάμε και φαντάζομαι ότι, κάποτε, θα μάθουμε και να τρέχουμε.