ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Ομπάμα - Χαμενεΐ, όπως Νίξον με Μάο . Κλειδί για τη Μ. Ανατολή η προσέγγιση ΗΠΑ-Ιράν

Του Γιώργου Kαπόπουλου

Την άνοιξη του 1971 η είδηση στην αρχή πέρασε απαρατήρητη, καθώς μια Ομάδα πινγκ πονγκ των ΗΠΑ αποδέχθηκε πρόσκληση για ένα φιλικό αγώνα στο Πεκίνο. 

Μετά από ένα χρόνο, στα μέσα του 1972, όταν οι Νίξον - Κίσινγκερ κάθονταν απέναντι στους Μάο Τσε Τουνγκ και Τσου Εν Λάι στο Μέγαρο του Λαού στην Πλατεία Τιεν Αν μεν, όλοι μιλούσαν πλέον για διπλωματία του πινγκ πονγκ.

Η μεγάλη ανατροπή ήταν γεγονός, καθώς οι ΗΠΑ προσέγγιζαν την Κίνα, με κύριο στόχο να μπορέσουν στη συνέχεια να διαπραγματευθούν από θέση σχετικής υπεροχής με τη Σοβιετική Ένωση. 

 Ο στόχος για τον Κίσινγκερ που ταυτόχρονα προωθούσε την απεμπλοκή των ΗΠΑ από το Βιετνάμ δεν ήταν εύκολος. Στην Ουάσιγκτον, τότε, το πιο ισχυρό λόμπι ήταν το λόμπι της Ταϊβάνλ που εκτός από την αντικομμουνιστική ρητορική και κινδυνολογία, είχε και πιο ισχυρά επιχειρήματα, καθώς χρηματοδοτούσε πρόθυμα τις προεκλογικές εκστρατείες των γερουσιαστών και βουλευτών, που κρατούσαν τις ΗΠΑ εγκλωβισμένες στην αδιέξοδη θέση ότι η κυβέρνηση Τσαγκ Και Σεκ στην Ταϊπέχ είναι ο μόνος νόμιμος εκπρόσωπος της Κίνας.

 
Σε αντίθεση με τον αιφνιδιασμό του 1971, η πλήρης και συνολική εξομάλυνση των σχέσεων των ΗΠΑ με το Ιράν είχε ανοικτά ξανά τεθεί επί τάπητος την περίοδο 1997-2000, αμέσως δηλαδή μετά την εκλογή του μετριοπαθούς Χαταμί στην προεδρία του Ιράν, με τον Κλίντον στη δεύτερη θητεία του όπου, καθώς δεν είχε μπροστά του το ζητούμενο της επανεκλογής, μπορούσε να επωμισθεί το κόστος.

Τότε είχαν κυκλοφορήσει και σενάρια επικοινωνιακής διαχείρισης του συμβιβασμού: Το Ιράν θα ζητούσε συγγνώμη για την ομηρεία των αμερικανικών διπλωματών στο κτίριο της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Τεχεράνη από τον Οκτώβριο του 1979 μέχρι και τον Ιανουάριο του 1980, και ταυτόχρονα η Ουάσιγκτον θα ζητούσε συγγνώμη για την με ευθύνη της CIA οργάνωση της αποσταθεροποίησης και του πραξικοπήματος που ανέτρεψε τον νόμιμα εκλεγμένο ριζοσπάστη εθνικιστή πρωθυπουργό Μοσαντέκ.

Τότε στις ΗΠΑ το φιλοϊσραηλινό και σαουδαραβικό λόμπι μαζί με το ρεπουμπλικανικό Κογκρέσο και στο Ιράν η σκληρή πτέρυγα της θρησκευτικής ηγεσίας έκαναν ό,τι μπορούσαν για να βραχυκυκλώσουν την προσέγγιση και τα κατάφεραν.

 

Το πυρηνικό χαρτί

Το Ιράν γνώρισε εσωτερική αμφισβήτηση αλλά την έθεσε υπό έλεγχο, και ταυτόχρονα επένδυσε σε ένα πυρηνικό πρόγραμμα με αυτονόητο διπλό στόχο: να καταστεί πυρηνική δύναμη ή να ανταλλάξει την εγκατάλειψη επιδίωξης απόκτησης πυρηνικών όπλων με την αναγνώριση από τις ΗΠΑ του ρόλου του στη Μέση Ανατολή.

Τον Κλίντον τον διαδέχθηκε ο Μπους υιός που υιοθέτησε την Ατζέντα των Νεοσυντηρητικών για Νέα Τάξη - Pax Americana στη Μέση Ανατολή. Εδώ δεν υπήρχε χώρος για προσέγγιση με το Ιράν, απλά η Τεχεράνη αργά ή γρήγορα ή θα γνώριζε εσωτερική αποσταθεροποίηση με αίτημα τον εκδημοκρατισμό ή θα προσαρμοζόταν στα νέα δεδομένα άνευ όρων, χωρίς δηλαδή να διεκδικεί περιφερειακό ρόλο.

Η συνέχεια είναι γνωστή. Το Ιράν γνώρισε εσωτερική αμφισβήτηση αλλά την έθεσε υπό έλεγχο, και ταυτόχρονα επένδυσε σε ένα πυρηνικό πρόγραμμα με αυτονόητο διπλό στόχο: να καταστεί πυρηνική δύναμη ή να ανταλλάξει την εγκατάλειψη επιδίωξης απόκτησης πυρηνικών όπλων με την αναγνώριση από τις ΗΠΑ του ρόλου της στη Μέση Ανατολή.

Οι ΗΠΑ αντέδρασαν με συνεχώς κλιμακούμενες κυρώσεις, που στόχο είχαν να διαμηνύσουν στην Τεχεράνη ότι όχι μόνον δεν θα της επιτραπεί να αποκτήσει πυρηνικά όπλα, αλλά ούτε και να τα ανταλλάξει με αναγνώριση της επιρροής της στη Συρία και στο Λίβανο, αλλά και της συμμετοχής της στη διαπραγμάτευση για συνολική λύση του Μεσανατολικού.  

Η προοπτική ανάδειξης της Τεχεράνης σε πυρηνική δύναμη θα είχε δύο ανατρεπτικές για την περιοχή συνέπειες: 

  Πρώτον, θα στερούσε από το Ισραήλ το πυρηνικό μονοπώλιο, παρά το γεγονός ότι το προβάδισμα του Τελ Αβίβ με ένα πλήρες πυρηνικό ππλοστάσιο μικρού και μεσαίου βεληνεκούς με πυραύλους σε υπόγεια σιλό, υποβρύχια και αεροπλάνα δεν επρόκειτο να απειληθεί σοβαρά από μια συμβολικού και πολιτικού κυρίως χαρακτήρα πυρηνική δυνατότητα της Τεχεράνης.

Δεύτερον θα πυροδοτούσε την πορεία προς την απόκτηση πυρηνικών όπλων από την Τουρκία, την Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία, με την τελευταία να βασίζεται στην άτυπη μυστική της συμφωνία με το Πακιστάν, το πυρηνικό οπλοστάσιο του οποίου χρηματοδότησε με δέσμευση παροχής της τεχνολογίας και τεχνογνωσίας όταν την χρειασθεί, το Ριάντ.

 
Στην πορεία, η σκληρή στάση της Ουάσιγκτον απέκτησε διεθνή νομιμοποίηση, με το σχήμα 5 συν 1, δηλαδή τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ συν τη Γερμανία που πίεζαν και επέβαλαν ολοένα κα πιο σκληρές κυρώσεις, με στόχο να αποδεχθεί η Τεχεράνη πλήρη έλεγχο του πυρηνικού της προγράμματος. Οι υπόλοιπες πυρηνικές δυνάμεις, Κίνα, Ρωσία, Γαλλία και Βρετανία είναι πάντοτε αλλεργικές σε κάθε προοπτική διεύρυνσης της πυρηνικής λέσχης και επιπλέον η Μόσχα δεν είχε κανένα λόγο να αδιαφορήσει για ενδεχόμενη ύπαρξη μουσουλμανικής πυρηνικής δύναμης δίπλα στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, στην πρώην ΕΣΣΔ δηλαδή.

Η ένταση κλιμακωνόταν, ενώ πύκνωναν οι αναφορές για χειρουργικά πλήγματα με βομβαρδισμούς πυρηνικών εγκαταστάσεων στο Ιράν από τις ΗΠΑ ή το Ισραήλ.

 

Οι ανατροπές στην Τυνησία και την Αίγυπτο στις αρχές του 2011 δημιούργησαν ξανά στις ΗΠΑ την προσδοκία χειραγώγησης του Μετριοπαθούς Αραβικού Σουνιτικού Ισλάμ, μια φιλοδοξία πολύ πιο μετριοπαθή από την Pax Americana του Μπους υιού, μια Ρεαλπολιτίκ που παρέπεμπε στη συμμαχία με τους Αραβες που έστησε ο Λόρενς της Αραβίας μετά το 1916 και κυρίως στη βρετανική πολιτική μετά το 1945, που ευνοούσε μια ελεγχόμενη Παναραβική Σουνιτική Ενότητα με εργαλείο τον Αραβικό Σύνδεσμο.  

Ολα τα παραπάνω εκτός από τις κυρώσεις και τους βομβαρδισμούς θα έδιναν τη χαριστική βολή στην επιρροή του Ιράν στη Μέση Ανατολή μέσω της ανατροπής του Ασαντ στη Δαμασκό και της επιβολής Σουνιτικού Καθεστώτος στη Συρία.

Στο σημείο αυτό εντοπίζεται η μεγάλη ανατροπή που μας οδήγησε στη σημερινή κατάσταση πραγμάτων:  

Ο Σουνιτικός Ριζοσπαστισμός είτε στη μετριοπαθή του εκδοχή με τον Μόρσι και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα στο Κάιρο, είτε στην ακραία φονταμενταλιστική του εκδοχή στη Συρία και στο Ιράκ όχι μόνον απεδείχθη μη χειραγωγήσιμος, αλλά εν δυνάμει πιο απειλητικός από το Ιράν και τις περιφερειακές του φιλοδοξίες στη Μέση Ανατολή.  

Ακραία αντιδυτικό σε όλες του τις εκφάνσεις το Σουνιτικό Ισλάμ παρέπεμπε σε οράματα Χαλιφάτου, με τον ρόλο να τον διεκδικούν τόσο η Τουρκία του Ερντογάν, όσο και η Σαουδική Αραβία και τα κράτη της Αραβικής Χερσονήσου.  

Ετσι το Σουνιτικό Ισλάμ από στρατηγικός σύμμαχος θα γινόταν παράγοντας συρρίκνωσης, αν όχι τερματισμού της αμερικανικής άμεσης παρουσίας και επιρροής στην ευρύτερη περιοχή.

Έτσι κρυφά, μακριά από κάθε δημοσιότητα την άνοιξη του 2013 και πριν εκλεγεί ο μετριοπαθής Ρουχανί Πρόεδρος του Ιράν, άρχισαν στο Ομάν οι διαπραγματεύσεις ΗΠΑ - Ιράν, με δεδομένη πλέον τη σύμπτωση συμφερόντων των δύο πλευρών από το Αφγανιστάν και το Ιράκ μέχρι τη Συρία και τον Λίβανο και με πραγματικό ζητούμενο μια αποδεκτή και ευπρεπή και για τις δύο πλευρές συμβιβαστική λύση στο θέμα του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης.

Με τη βοήθεια της Ρωσίας ματαιώθηκαν οι απειλές για αμερικανικούς βομβαρδισμούς κατά του Ασαντ το φθινόπωρο του 2013 και φέτος το καλοκαίρι η Ουάσιγκτον άρχισε να βομβαρδίζει τους Τζιχαντιστές πρώτα στο Ιράκ και στη συνέχεια στη Συρία, σε μια άτυπη, αλλά ουσιαστική πλέον συμμαχία με το φιλοϊρανικό μπααθικό καθεστώς της Δαμασκού. Από την Κυριακή 9 Νοεμβρίου έως και την Τρίτη 11 Νοεμβρίου διεξήχθησαν στο Ομάν κρίσιμες συνομιλίες των υπουργών των ΗΠΑ-Ιράν Κέρι και Ζαρίφ για τη διευθέτηση της εκκρεμότητας του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης, καθώς η σχετική προθεσμία λήγει στις 24 Νοεμβρίου. Η αποκάλυψη πριν από λίγες ημέρες της επιστολής Ομπάμα στον θρησκευτικό ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Χαμενεΐ επιτρέπει να υποθέσουμε ότι στο Ομάν διευθετήθηκαν οι τελευταίες εκκρεμότητες.

 

Με τις ευλογίες των «δύο»

Την επικείμενη αποκατάσταση των σχέσεων ΗΠΑ - Ιράν στηρίζουν η Μόσχα και το Πεκίνο, καθώς τα συμφέροντα όλων συγκλίνουν, στην Ευρύτερη Μέση Ανατολή και στη Νοτιοδυτική Ασία.  

ΗΠΑ, Κίνα και Ρωσία καταγράφουν τον ισλαμικό φονταμενταλισμό ως θανάσιμη απειλή.

Απειλή για την εσωτερική τους σταθερότητα με επιθέσεις τύπου 11.9.2001 για τις ΗΠΑ, αποσταθεροποίηση του Καυκάσου και της πρώην σοβιετικής Κεντρικής Ασίας για τη Ρωσία και της βορειοδυτικής επαρχίας του Σιγκιάγκ για την Κίνα.

Επιπλέον τόσο για τις ΗΠΑ, όπου έχει αποσαθρωθεί η αισιοδοξία για σύντομη ενεργειακή αυτάρκεια λόγω της αξιοποίησης των κοιτασμάτων σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου, όσο και για την ταχέως αναπτυσσόμενη Κίνα, μια σταθερή Μέση Ανατολή εξακολουθεί να είναι η εγγύηση επαρκούς και φθηνής πετρελαϊκής επάρκειας.

Έτσι η Μέση Ανατολή όπου οι ΗΠΑ ή θα εμπλακούν και με χερσαίες δυνάμεις ή θα αποδεχθούν ως μόνη δυνατή λύση την εμπλοκή του Ιράν και των συμμάχων του στον αγώνα κατά των Τζιχαντιστών, ενισχύει μια δυναμική ελέγχου των εντάσεων τόσο στην Ουκρανία όσο και στον Ειρηνικό.

 

Η επόμενη μέρα

Η έκπληξη είναι προαναγγελθείσα, η μεγάλη ανατροπή στις σχέσεις ΗΠΑ-Ιράν αναμενόμενη, με μόνον πλέον ζητούμενο την προσαρμογή των δυσαρεστημένων περιφερειακών δυνάμεων στα νέα δεδομένα: 

 Η Σαουδική Αραβία δείχνει να προσαρμόζεται με αντίτιμο την επανεπιβεβαίωση του ρόλου της ως βασικού ενεργειακού εταίρου των ΗΠΑ, το Ισραήλ αργά ή γρήγορα θα προσαρμοσθεί, γιατί δεν έχει άλλη επιλογή, ενώ η Τουρκία που θα ενημερωθεί από τον αντιπρόεδρο Μπάιντεν που φθάνει στην Αγκυρα την εβδομάδα που έρχεται, θα έχει τη μεγαλύτερη δυσκολία προσαρμογής και θα μπει στον πειρασμό της παρεμπόδισης-παρενόχλησης, με στόχο ανταλλάγματα στη νέα μεσανατολική πολιτική των ΗΠΑ, που της στερεί κάθε ρόλο.