Το Καστελλόριζο είναι ένα από εκείνα τα μέρη του πλανήτη τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν αιτία πολέμου, παρόλο που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν καν να το εντοπίσουν στον χάρτη.
Οι εμπόλεμοι, σε μια τέτοια περίπτωση, θα ήταν η Ελλάδα και η Τουρκία, τυπικά "σύμμαχοι" του ΝΑΤΟ, στην πραγματικότητα ωστόσο παραδοσιακοί εχθροί από την εποχή της αιματηρής διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ένας μεταξύ τους πόλεμος θα ήταν λιγότερο για την κυριαρχία στο ίδιο το νησί και περισσότερα για τα ύδατα της Μεσογείου που φέρονται να ανήκουν σε αυτό. Αυτό συμβαίνει επειδή κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας, ενδέχεται να υπάρχουν μεγάλες ποσότητες πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Η ονομασία Καστελλόριζο αποδίδει την έννοια του "κόκκινου κάστρου", που σχετίζεται με την εικόνα του υπό το βραδινό φως. Γνωστό στους Τούρκους ως Meis, το νησί είναι ένα γοητευτικό μέρος το οποίο κατοικείται από μερικές εκατοντάδες ανθρώπους.
Μετά από μια ιδιαίτερα "ζωντανή" ιστορική πορεία - Βυζαντινή, Μαλτέζικη, Οθωμανική και ούτω καθεξής - μεταβιβάστηκε το 1947 από τους νικητές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου από την ηττημένη δύναμη του Άξονα Ιταλία στην Ελλάδα.
Γιατί όμως αυτό να αποτελεί αιτία προβλημάτων και προστριβών;
Απλώς κοιτάξτε έναν χάρτη. Το Καστελλόριζο βρίσκεται γεωγραφικά πολύ μακριά από την ηπειρωτική Ελλάδα και επίσης αρκετά μακριά από τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους.
Βρίσκεται ωστόσο κυριολεκτικά σε απόσταση αναπνοής από την τουρκική ακτή. Σύμφωνα με την - με μεγάλη δόση υπερβολής - άποψη της Άγκυρας, είναι σαν ένα διεθνές συνέδριο να μετέφερε την κυριαρχία του Staten Island της Νέας Υόρκης στην Κίνα.
Ο χάρτης των επάλληλων διεκδικήσεων των χωρών για Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο
Αυτή η κατάσταση δεν ήταν ιδιαίτερα άσχημη όσο δεν συνέβαιναν και πολλά στην ανοιχτή θάλασσα που βρίσκεται νότια τόσο της ακτογραμμής της Τουρκίας όσο και του Καστελλορίζου. Πλέον όμως ανακαλύπτονται υδρογονάνθρακες σε όλη την ανατολική Μεσόγειο. Το ερώτημα που έχει τεθεί πλέον είναι: Ποιος θα κερδίσει το δικαίωμα να βάλει "τρυπάνι" σε αυτό το μέρος της θάλασσας, η Ελλάδα ή η Τουρκία;
Εδώ έρχεται το περίπλοκον του διεθνούς δικαίου.
Η Ελλάδα διεκδικεί μεγάλο μέρος αυτών των υδάτων, επικαλούμενη τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία ισχύει από το 1994.
Η UNCLOS προβλέπει γενικά άσκηση εθνικής κυριαρχίας στη θάλασσα για έως και 12 ναυτικά μίλια (22 χλμ.) από τις ακτές της κάθε χώρας.
Πέρα από αυτά τα χωρικά ύδατα, οι χώρες λαμβάνουν άλλα 12 ναυτικά μίλια ως "συνεχόμενη ζώνη" ελέγχου.
Μπορούν δε να δημιουργήσουν μια "αποκλειστική οικονομική ζώνη" 200 ναυτικών μιλίων από την ακτή. Αυτή περιλαμβάνει επίσης την "υφαλοκρηπίδα" - δηλαδή, τον βυθό κάτω από τα συγκεκριμένα ύδατα και ό,τι πετρέλαιο και φυσικό αέριο μπορεί να υπάρχει εκεί.
Οι Έλληνες, οι οποίοι έχουν υπογράψει την UNCLOS, υποστηρίζουν, συνεπώς, ότι το μικρό τους απομακρυσμένο νησί του Καστελλόριζου διαθέτει δυνητικά τα δικά του 200 ναυτικά μίλια ΑΟΖ προς τον νότο. Μετά τη σύνδεση ορισμένων γραμμών με εκείνες άλλων ελληνικών νησιών, η Αθήνα σχηματίζει έναν χάρτη που περικόπτει την αποκλειστική οικονομική ζώνη την οποία διεκδικεί η Τουρκία περίπου κατά το ήμισυ.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Τουρκία δεν είναι ιδιαίτερα χαρούμενη με αυτό.
Η Άγκυρα - όπως και οι ΗΠΑ, παρεμπιπτόντως - δεν υπέγραψε ποτέ την UNCLOS.
Καλείται βεβαίως ακόμη κι έτσι να υπακούει σε αυτό που είναι γνωστό ως "εθιμικό δίκαιο", το οποίο συνίσταται βασικά στο βάρος του ιστορικού προηγούμενου και της καθιερωμένης πρακτικής. Ωστόσο δεν μπορεί νομικά να "συρθεί" σε διεθνές δικαστήριο εάν δεν συναινέσει κι εκείνη σε μια προσφυγή.
Από μια άποψη αυτό ίσως αποτελεί κρίμα και για την ίδια, καθώς η UNCLOS είναι στην πραγματικότητα αρκετά ευέλικτη σε τέτοιες περιπτώσεις, σημειώνει ο Robin Churchill, ειδικός σε ανάλογα ζητήματα στο Πανεπιστήμιο του Dundee της Σκωτίας.
Το 2012, για παράδειγμα, δικαστήριο διευθέτησε μια παρόμοια διαφορά μεταξύ της Νικαράγουας και της Κολομβίας, παραχωρώντας μόνο την εδαφική ζώνη των 12 ναυτικών μιλίων σε πολλά νησιά της Κολομβίας που θα τεμάχιζαν αδικαιολόγητα την οικονομική ζώνη της Νικαράγουας. Το αποτέλεσμα έγινε αποδεκτό ως "δίκαιο".
Η ανατολική Μεσόγειος αποτελεί δυσκολότερη περίπτωση:
Η UNCLOS, η οποία αποκαλείται συχνά και το "Σύνταγμα των Ωκεανών", αντιμετωπίζει περιορισμούς σε μια τόσο "πολυσύχναστη" θάλασσα. Όλες οι υφαλοκρηπίδες των γύρω χωρών αλληλεπικαλύπτονται. Και τα συγκεκριμένα έθνη μοιράζονται μια ιστορία ακόμη και αρχαίων μεταξύ τους μνησικακιών.
Η ελληνοτουρκική σύγκρουση, για παράδειγμα, έχει ένα βασανιστικό παρακλάδι στο νησί της Κύπρου, όπου μια εθνικά ελληνική Δημοκρατία στο νότο και μια εθνικά τουρκική κοινότητα στον βορρά δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε τίποτε εκτός από το ότι διεκδικούν και οι δύο δικαιώματα επί του φυσικού αερίου της περιοχής.
Ο χειρότερος δρόμος προς τα εμπρός είναι αυτός που βρίσκεται τώρα "επί τάπητος": ένα κυνικό παιχνίδι το οποίο τελικά μπορεί να καταλήξει σε "επίλυση" με όχημα την ωμή βία.
Η Ελλάδα προχωρεί σε μια συμφωνία με την Αίγυπτο η οποία έρχεται σε σύγκρουση με μια άλλη μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης και ούτω καθεξής.
Εν τω μεταξύ, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αυτή την εβδομάδα, έστειλε, για άλλη μια φορά, ένα ερευνητικό πλοίο συνοδευόμενο από φρεγάτες του τουρκικού πολεμικού ναυτικού στα αμφισβητούμενα ύδατα. Σε ένα χρονικό σημείο μέσα στο καλοκαίρι οι Τούρκοι παρ΄ ολίγον να εμβολίσουν ένα ελληνικό πλοίο, ενώ σε άλλο περιστατικό αναχαιτίστηκαν από μια γαλλική φρεγάτα και δύο γαλλικά μαχητικά αεροσκάφη.
Είναι δελεαστικό για την Ευρώπη να παραταχθεί πίσω από την Ελλάδα, όπως προτρέπει και ο συνάδελφός μου Ferdinando Giugliano. Σε τελική ανάλυση, πρόκειται για ένα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντίθετα, ο Ερντογάν είναι το "μαύρο πρόβατο" της περιοχής, προκαλώντας προβλήματα από τη Συρία έως τη Λιβύη και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ενώ καταπατά και τις πολιτικές ελευθερίες στο εσωτερικό της Τουρκίας.
Όσο παράλογος και επιθετικός κι αν είναι ο Ερντογάν, ωστόσο, η Δύση πρέπει να παραδεχτεί ότι η Τουρκία έχει ορισμένα επιχειρήματα όταν παραπονιέται ότι η ελληνική θέση για την ΑΟΖ του Καστελλόριζου είναι "μαξιμαλιστική". Με βάση το πνεύμα της UNCLOS, λέει ο Churchill, η κατάτμηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης της Τουρκίας σε τέτοιο βαθμό φαντάζει με μια πρώτη ματιά "άδικη". Για να αποφευχθεί ο πόλεμος, λοιπόν, η Δύση πρέπει να κάνει μια προσφορά στον Ερντογάν:
Μία ιδέα που μου αρέσει να χρησιμοποιώ είναι η εμπειρία της Ευρώπης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ως έμπνευση. Στη δεκαετία του 1950, οι παλιοί εχθροί Γαλλία και Γερμανία έθεσαν τον άνθρακα και τον χάλυβα - τις βιομηχανίες πολέμου - υπό μια κοινή αρχή που εγγυάτο κοινή πρόσβαση και κοινά οφέλη. Από αυτό το "σχέδιο Schuman" βλάστησε αυτό που είναι σήμερα η ΕΕ.
Ό,τι ήταν ο άνθρακας και ο χάλυβας τότε, είναι το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο σήμερα.
Κάτι παρόμοιο θα μπορούσε να λειτουργήσει στην ανατολική Μεσόγειο, μόνον όμως εάν οι προαιώνιοι εχθροί μπορούσαν επίσης να ξεπεράσουν τη διαμάχη τους και να κατανοήσουν την ευθύνη τους για την αποτροπή του πολέμου. Με λίγη τύχη, η Ευρώπη θα μεταβεί αρκετά γρήγορα από την "μαύρη" στην πράσινη ενέργεια, έτσι ώστε κανείς να μην χρειάζεται καν όλα αυτά τα "βρώμικα" υλικά που "κοιμούνται" κάτω από τη γαλάζια θάλασσα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου