ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΤΟΥΡΚΙΑ: Εκπλήξεις και σημεία που πρέπει να προσέξουμε στις τουρκικές εκλογές

Γράφει ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΥΡΙΓΟΣ

Αναπληρωτής καθηγητής διεθνούς δικαίου & εξωτερικής πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Εάν θα θέλαμε να περιγράψουμε το αποτέλεσμα των τουρκικών προεδρικών και βουλευτικών εκλογών με μία φράση θα λέγαμε ότι από κοινού νικητές ανεδείχθησαν το πολιτικό Ισλάμ της Τουρκίας και οι ακροδεξιοί εθνικιστές. 

Από εκεί και πέραν υπάρχουν κάποια πράγματα που πρέπει να προσέξουμε.

Ο Ερντογάν δεν μπορούσε να χάσει τις εκλογές. Οι πάντες εκτός Τουρκίας ήσαν βέβαιοι ότι ο Ερντογάν είτε στον πρώτο είτε στον δεύτερο γύρο θα κέρδιζε τις εκλογές. Ο λόγος είναι ότι η κατάσταση στην Τουρκία δεν προσομοιάζει προς δυτικές δημοκρατίες όπου ο πολιτικός που χάνει τις εκλογές, αποσύρεται σπίτι του και συγγράφει τα απομνημονεύματά του. Σε περίπτωση απώλειας της εξουσίας ο Ερντογάν θα κινδύνευε άμεσα να φυλακισθεί, το σύστημα εξουσίας που έχει χτίσει να διαλυθεί, ο ίδιος, η οικογένειά του και οι συνεργάτες του να κατηγορηθούν για παράνομο πλουτισμό κ.λ.π. Ο Ερντογάν δεν είχε το περιθώριο να χάσει τις εκλογές.

Ο Ερντογάν είναι ο πλέον δημοφιλής ηγέτης της Τουρκίας: Είναι γεγονός ότι οι εκλογές έγιναν υπό καθεστώς εκτάκτου ανάγκης. Η προβολή του Ερντογάν από τα ΜΜΕ ήταν συντριπτική. Οι πρόεδροι των εφορευτικών επιτροπών της επαρχίας ήσαν άτομα φίλα προσκείμενα προς την κυβέρνηση. Οι εκπρόσωποι των κομμάτων είχαν αντικατασταθεί από δημοσίους υπαλλήλους. Κατά τη διαλογή των ψήφων έγιναν δεκτά και ασφράγιστα ψηφοδέλτια.

Αυτά, όμως, δεν αρκούν από μόνα τους για να δικαιολογήσουν την πολύ μεγάλη διαφορά μεταξύ του Ερντογάν και του δεύτερου κατά σειράν ανθυποψηφίου του, Μουχαρέμ Ιντζέ, που έφτασε στα 11.000.000 (ή ποσοστό 22%) υπέρ του πρώτου. Ακόμη και η περίφημη μεταφορά καλπών για λόγους ασφαλείας, σε άλλα μέρη, τελικώς επηρέασε μόνον το 0,6% των εκλογικών κέντρων και το 0,2% των ψηφοφόρων. Στην Κωνσταντινούπολη, που οι πιθανότητες νοθείας στις εκλογές ήσαν περιορισμένες, ο Ερντογάν απέσπασε το 50% των ψήφων. Όλα αυτά καταδεικνύουν ότι ασχέτως βίας και νοθείας, ο Ερντογάν παραμένει με διαφορά ο πλέον δημοφιλής ηγέτης της Τουρκίας και κατά πάσα πιθανότητα θα κέρδιζε ούτως ή άλλως τις εκλογές.

Ισχυρότατη παρουσία της ακροδεξιάς: Έκπληξη απετέλεσε το πολύ καλό ποσοστό (11,1%) που πήραν οι «Γκρίζοι Λύκοι» (Κόμμα Εθνικιστικής Δράσεως-ΜΗΡ). Οι πάντες τους υπολόγιζαν περίπου στις μισές ψήφους. Προεκλογικά υποχρεώθηκαν να συμμαχήσουν με τον Ερντογάν προκειμένου να μην επηρεασθούν από το όριο του 10% που απαιτείται για να συμμετάσχει ένα κόμμα στη Βουλή. Απευθύνονταν στο ίδιο εκλογικό ακροατήριο με την περίφημη λύκαινα, την Μεράλ Ακσενέρ, που είχε δημιουργήσει το «Καλό Κόμμα». Παρ’ όλα αυτά τα κατάφεραν.

Επιπλέον, για πρώτη φορά η ακροδεξιά έχει τόσο ισχυρή παρουσία στην τουρκική βουλή, κάτι που πέρασε απαρατήρητο από τη συνήθως ευαίσθητη σε τέτοια θέματα Δύση. Το καλύτερο ποσοστό που είχε η ακροδεξιά στην Τουρκία ήταν 18% στις εκλογές του 1999. Πλέον «Γκρίζοι Λύκοι» και «Καλό Κόμμα» έχουν συνολικό ποσοστό ψήφων 21,1% και από 49 και 43 βουλευτές αντιστοίχως. Στην επόμενη βουλή και τα δύο κόμματα (εκ πεποιθήσεως αντιδυτικά και εναντίον οποιασδήποτε ειρηνικής λύσεως του κουρδικού) είναι δυνητικοί σύμμαχοι του Ερντογάν.

Η τελική αναιμική παρουσία των Κεμαλικών. Το πρόσωπο που αναδείχθηκε κατά την προεκλογική περίοδο ήταν αυτό του προεδρικού υποψηφίου των Κεμαλικών, Μουχαρέμ Ιντζέ. Εν αντιθέσει προς την αρχετυπική εικόνα των Κεμαλικών, ο Ιντζέ δεν ήταν τμήμα των ελίτ της χώρας. Καθηγητής της φυσικής με ταπεινή καταγωγή, προσεύχεται συχνά, επιστρέφει στις μεγάλες εορτές στο χωριό, ξέρει να οργώνει με τρακτέρ κι έχει ρητορικές ικανότητες.

Η συγκέντρωση που έκανε το Σάββατο πριν τις εκλογές στην Κωνσταντινούπολη ήταν πράγματι τεράστια και μπορεί και να προσέγγιζε και τα 2.000.000! Αυτό ενίσχυσε τις ελπίδες των οπαδών του κοσμικού κράτους ότι μπορούσαν να σύρουν τον Ερντογάν σε ένα δεύτερο γύρο. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν απογοητευτικό. Ο Ιντζέ απέσπασε μόλις το 30,5% των ψήφων ενώ το κόμμα του στις βουλευτικές εκλογές πήρε μόλις 22,5%. Αυτό δείχνει ότι οι Κεμαλικοί εξακολουθούν να βρίσκονται στο παρασκήνιο. Παράλληλα, η μεγάλη συγκέντρωση του Σαββάτου στην Πόλη δείχνει την πόλωση της τουρκικής κοινωνίας. Ένα ποσοστό των Τούρκων, σίγουρα όχι πλειοψηφικό αλλά σημαντικό, αισθάνεται ότι απειλείται άμεσα ο τρόπος ζωής του από τον Ερντογάν.

Οι Κούρδοι τα κατάφεραν! Η δεύτερη έκπληξη των εκλογών ήταν η επιτυχία του φιλοκουρδικού κόμματος (ΗDP) να περάσει το όριο του 10% και να εκπροσωπηθεί στη βουλή. Υπενθυμίζεται ότι τμήμα της ηγεσίας του είναι στη φυλακή ενώ τις τελευταίες ημέρες σημειώθηκαν αρκετά περιστατικά βίας είς βάρος υποψηφίων του. Εκτός από τις περιοχές του Κουρδιστάν όπου σάρωσε, το ποσοστό του ήταν αξιοπρόσεκτο και σε όλες τις μεγάλες πόλεις καθώς και στα παράλια της Τουρκίας. Στην υπόλοιπη κεντρική Τουρκία ήταν ασήμαντο. Η επιτυχία του να εισέλθει στη Βουλή αποδεικνύει ότι τα αποτελέσματα των εκλογών υπήρξαν σχετικώς αντικειμενικά.

Οι τρεις Τουρκίες. Οι εκλογές επιβεβαίωσαν την ύπαρξη «τριών Τουρκιών»: 

Στα παράλια της Τουρκίας και στην ανατολική Θράκη οι Κεμαλικοί ήσαν το πρώτο κόμμα συγκεντρώνοντας σε κάποιες περιπτώσεις ποσοστά που προσέγγιζαν το 50%. 

Στην κεντρική Τουρκία, εκτός των μεγάλων πόλεων ήσαν θριαμβευτές οι Ισλαμιστές με ποσοστά που υπερέβαιναν πολλές φορές το 55%. 

Στην νοτιανατολική Τουρκία ήταν κυρίαρχο το φιλοκουρδικό κόμμα HDP. Υπήρξαν νομοί που υπερέβη το 70% των ψήφων.

 Όλα αυτά δείχνουν μία βαθιά διαιρεμένη χώρα

Η Αμερική βοήθησε στον Ερντογάν. Οι σχέσεις Ερντογάν με τις ΗΠΑ υπήρξαν πολύ δύσκολες τα τελευταία χρόνια. Ο Ερντογάν αφήνει συχνά να εννοηθεί ότι πίσω από το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016 βρίσκονταν οι ΗΠΑ. Είτε για να αποσείσουν τις κατηγορίες, είτε διότι δεν θέλουν να ωθήσουν τον Ερντογάν στα άκρα και να απομακρύνουν την Τουρκία από τη δυτική συμμαχία, οι Αμερικανοί επέλεξαν να στηρίξουν τον Ερντογάν. Παραμονές των εκλογών υπέγραψαν μία συμφωνία-πλαίσιο για το μέλλον της συριακής πόλεως Μαμπίτζ. Η πόλη βρίσκεται στη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ και ελέγχεται από τους Κούρδους. Συμφωνήθηκε η σταδιακή αποχώρηση των κουρδικών δυνάμεων. Παράλληλα προχώρησε χωρίς προβλήματα η παράδοση των πρώτων μαχητικών F-35 στην Τουρκία. Παραμένουν βεβαίως σε αμερικανικό έδαφος. Όλα αυτά, όμως επέτρεψαν στον Ερντογάν να εμφανισθεί ως ο ηγέτης που συνεργάζεται με τη Ρωσία και παράλληλα σέρνει πίσω του και τις ΗΠΑ.

Συνεργασία Ισλαμιστών με ακροδεξιούς εθνικιστές. Στη νέα βουλή το κόμμα του Ερντογάν δεν θα έχει κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Για πρώτη φορά μετά από 16 χρόνια στην εξουσία θα υποχρεωθεί να συνεργασθεί με κάποιο άλλο κόμμα που θα είναι οι «Γκρίζοι Λύκοι». Αυτό θα επηρεάσει υποχρεωτικώς και την πολιτική πορεία που θα ακολουθήσει ο Ερντογάν στο Κουρδικό αλλά και σε μία σειρά από άλλα μέτωπα όπως στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Ιδίως ως προς τις τελευταίες η περίοδος σχετικής ησυχίας που είχαμε μετά την προκήρυξη των τουρκικών εκλογών θα τελειώσει. Εκείνο που ενδιαφέρει πρωταρχικά την Τουρκία είναι η εξέλιξη του ενεργειακού προγράμματος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τυχόν ανακάλυψη νέων μεγάλων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων απειλεί την ηγεμονική θέση της Τουρκίας στην Κύπρο και τις ισορροπίες όπως τις επέβαλε με την εισβολή και κατοχή το 1974. Η ένταση στο Αιγαίο θα διατηρηθεί αλλά με την έννοια του δευτερεύοντος μετώπου που αρκεί για να αποσπά την προσοχή της Ελλάδας από τα τεκταινόμενα στην κυπριακή ΑΟΖ. Σε αυτό το πλαίσιο, η κράτηση των δύο ελλήνων στρατιωτικών αντιμετωπίζεται από την Τουρκία ως ψυχολογική επιχείρηση εις βάρος του ελληνικού λαού και μάλλον θα συνεχισθεί.