ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ: Η "άβολη αλήθεια" του Donald Tusk

Γράφει ο Σωτήρης Σέρμπος 

Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Στο πλαίσιο προετοιμασίας των εργασιών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (14-15 Δεκεμβρίου), ο Πολωνός Πρόεδρος του οργάνου Donald Tusk κατέθεσε ορισμένες σκέψεις και προτάσεις υπόψη των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ.

Αναφορικά με την υιοθέτηση μιας περισσότερο αποτελεσματικής ευρωπαϊκής πολιτικής μετανάστευσης και ασύλου, ο Tusk διατηρεί την άποψη πως "οι υποχρεωτικές ποσοστώσεις (στην κατανομή των προσφύγων στα κράτη-μέλη) έχουν αποδειχθεί ότι είναι εξαιρετικά διχαστικές και αναποτελεσματικές". 

Παρά την ηχηρή παρέμβαση και τη δριμύτατη κριτική που του άσκησε ο αρμόδιος Επίτροπος Δημήτρης Αβραμόπουλος, ο Tusk επέλεξε να θέσει το ζήτημα.  

Τα όσα γράφτηκαν και συζητήθηκαν το τελευταίο διήμερο αντανακλούν το πόσο ανέτοιμοι εξακολουθούμε να παραμένουμε ως Ευρωπαίοι προκειμένου να συζητήσουμε πολιτικά για τις "άβολες αλήθειες μας". 

Μα τι άλλο πρέπει να συμβεί στη Γηραιά Ήπειρο ώστε να κοιταχτεί επιτέλους στον καθρέφτη και να αναμετρηθεί πρόσωπο με πρόσωπο με τις "άβολες αλήθειες" της; Εκείνες που περιλαμβάνουν μικρές και μεγάλες αμαρτίες, εθνικούς ορθολογισμούς αλλά και συλλογικούς ανορθολoγισμούς. 

Η κρίση χρέους στην Ευρωζώνη είχε ως αποτέλεσμα την εσφαλμένη διαίρεση Βορρά-Νότου ανάμεσα σε πλεονασματικές και ελλειμματικές οικονομίες. Σα να μην έφτανε το πρώτο τραύμα, ακολούθησε και δεύτερο με αφορμή την προσφυγική κρίση και το ρήγμα μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης. Προσφέροντας ζωτικό πολιτικό χώρο στο αντίπαλο δέος του φιλελευθερισμού στη Δύση. Ενδυναμώνοντας την ανάδυση του τρίτου κύματος ενός ανερχόμενου αυταρχικού λαϊκισμού στην μεταπολεμική Ευρώπη.  Με πολιτική παρουσία είτε αυτόνομη (κυρίως δεξιός και ενίοτε αριστερός) είτε συνυπάρχοντας  εντός των παραδοσιακών κομμάτων. Με ορατό και έντονο και το πολιτισμικό πρόσημο. Προκειμένου να προστατευτούν οι ομοιογενείς εθνικές ταυτότητες και να μην απονομιμοποιηθεί η έννοια του έθνους-κράτους στην Ευρώπη. Χαράσσοντας, μεταξύ άλλων, μια βαθιά διαχωριστική γραμμή μεταξύ της εβραιο-χριστιανικής Δύσης και του Ισλάμ. 

Ας μην λησμονούμε πως ο Tusk ως πρώην Πρωθυπουργός της Πολωνίας, γνωρίζει καλύτερα από πολλούς άλλους πόσο ισχυρός και αλληλένδετος παραμένει ο συνδυασμένος αντίκτυπος εθνικισμού και καθολικισμού στη χώρα που ηγείται της ομάδας των γεωπολιτικά αναβαθμισμένων V4 (Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία).  

Την ίδια στιγμή, παραμένει βαθύτατα προβληματισμένος για τον  ακλόνητο ευρωσκεπτικισμό των χωρών της περιοχής. Εκεί όπου η αυταρχική κληρονομιά του παρελθόντος συναντά την αναιμική κοινωνία των πολιτών όπως αυτή αναπτύχθηκε στα δύσκολα χρόνια της μετάβασης μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού.  Επιπρόσθετα, η μεταβίβαση εθνικής κυριαρχίας στις Βρυξέλλες την περίοδο που χτιζόταν το κράτος (state-building) ενίσχυσε την καχυποψία έναντι της υπερεθνικής Ε.Ε. 

Δυστυχώς, η ομολογία αποτυχίας του Προέδρου Tusk στο ζήτημα των υποχρεωτικών ποσοστώσεων στην κατανομή των προσφύγων μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ, αντανακλά μια δυσάρεστη ανάγνωση της πραγματικότητας. Εκείνη των δύσβατων ευρωπαϊκών διαδρομών όπου η πορεία ενίσχυσης του διακρατικού στοιχείου (άτυπος διακυβερνητισμός) από κοινού με τον παραγκωνισμό των ευρωπαϊκών θεσμών αλλά και της αντιμετώπισης των ευρωπαϊκών ζητημάτων από μυωπικές και άγονες εθνικές σκοπιές δεν παρουσιάζουν σημάδια αναχαίτισης. Συνεχίζοντας να διαβρώνουν το αξιακό κεκτημένο εξήντα ετών. 

Μιας πραγματικότητας που μας ανησυχεί διότι υπογραμμίζει την αναμφίβολα δύσκολη πλην όμως  τόσο αναγκαία στροφή πολιτικής εκ μέρους των πολιτικών ελίτ που παραμένουν δεσμευμένες στο κοινό ευρωπαϊκό όραμα. Οι οποίες όμως δεν παραβλέπουν να αναγνωρίσουν πως πλέον διαθέτουν περιορισμένα περιθώρια κινήσεων. Εξέλιξη που περιπλέκει ακόμα περισσότερο την ελιτίστικη φύση του ευρωπαϊκού σχεδίου ολοκλήρωσης, με έμφαση στην ικανότητα του να σχεδιάζει και να φέρνει εις πέρας θαρραλέες πανευρωπαϊκές λύσεις. Εκείνες τις λύσεις που θα επιτευχθούν στον μέγιστο και όχι στον ελάχιστο κοινό παρανομαστή. Εκείνες που εν τέλει θα σηματοδοτούν την ικανότητα της Ευρώπης να υπερβαίνει τις διαφορές της. 

Το γεγονός ότι ο ιός του λαϊκισμού έχει περάσει στο σύστημα καθιστά επιτακτική την ανάγκη να...

 συζητήσουμε πολιτικά για την Ευρώπη.  

Προκειμένου να αντιμετωπίσουμε το πολιτικό της έλλειμμα που είναι πιο έντονο από το δημοκρατικό.  Άλλωστε, δημοκρατία χωρίς πολιτική παύει να θεωρείται δημοκρατία. Μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός πως καθίσταται ευκολότερη η διείσδυση του λαϊκισμού εκεί όπου έχουμε πάψει να συζητούμε. Εκεί όπου πλουραλισμός έχει καταστεί απονευρωμένος.  Για την Ευρώπη μας δεν υπάρχει πλέον "business as usual". Άρα οι λύσεις δεν θα προκύψουν ούτε αυτόματα ούτε μέσα από αλγόριθμους και μαθηματικούς τύπους. 

Η φιλοσοφία και μεθοδολογία που επέλεξε η ΕΕ ήταν πως θα κριθούμε από τα αποτελέσματα και θα θυσιάσουμε τη διαδικασία, προκρίνοντας αυτό που λέμε νομιμοποίηση εκ του αποτελέσματος. Παρακολουθώντας μια πολιτική διαδικασία που βασίζεται κυρίως στο αποτέλεσμα, φτάσαμε σήμερα σε μια συνθήκη όπου ένα τμήμα του εκλογικού σώματος να θέτει ερωτήματα έως και να αμφισβητεί συνολικά πλέον το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Τώρα καταβάλλεται αναδρομικά το τίμημα της μη απόδοσης της δέουσας προσοχής στη διαδικασία. Η οποία και κάθε άλλο παρά αποτελεί τον φτωχό συγγενή της πολιτικής στις φιλελεύθερες δημοκρατίες. 

Εν κατακλείδι, η ευρωπαϊκή πολιτική θα έπρεπε από καιρού να μοιάζει περισσότερο με την εθνική. Το ερώτημα παραμένει αν και πως θα φτάσουμε ως εκεί. Ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου "πάτησε τη σκανδάλη". Οι υπόλοιποι θα ακολουθήσουν;