Του Ζαν Κοέν [1]
Πέρασαν 70 χρόνια από τότε που το
νεοσύστατο κράτος του Ισραήλ με πληθυσμό 600.000, χωρίς φυσικές πηγές
ενέργειας, πρώτες ύλες, μεταλλεύματα και νερό, έπρεπε από την μία να
απορροφήσει 1.000.000 Εβραίους πρόσφυγες και από την άλλη να αμυνθεί
εναντίον των εχθρών της και να ξεπεράσει το οικονομικό εμπάργκο των
αραβικών χωρών.
Θυμάμαι που όταν έφτασα στο Ισραήλ
1959 μόλις είχε τελειώσει η περίοδος της διανομής τροφίμων με το δελτίο,
και οι πατέρες του έθνους πιστοί στις αρχές και καταβολές τους,
άρχισαν να εφαρμόζουν το σοσιαλιστικό σύστημα οικονομίας.
Το αποτέλεσμα ήταν να χτίζονται
καινούργιες πόλεις, οικοδομές, δρόμοι και γέφυρες φέρνοντας τις υποδομές
του Ισραήλ σε αρκετά καλά επίπεδα, με κλασσικό παράδειγμα τον αγωγό
νερού που πότισε όλη την έρημο. Τα κρατικά εργοστάσια απασχολούσαν
κόσμο, το κράτος έφτιαχνε τα δικά του προϊόντα με ποιότητα μάλλον
χαμηλή, οι προστατευτικοί τελωνιακοί δασμοί ήταν τόσο μεγ άλοι που οι
εισαγωγές ήταν απαγορευτικές, προς μεγάλη ευχαρίστηση των Ισραηλινών
βιομηχάνων, ενώ οι ιδιωτικές εταιρίες ήταν υπερφορολογημένες.
Μέχρι τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ τα
πράγματα κουτσοπηγαίνανε ενώ τα πρώτα σημάδια της σοσιαλιστικής
οικονομίας άρχισαν να φαίνονται αρχής γενομένης με τις ιδιωτικές
εταιρίες χαμηλής τεχνολογίας, που είχαν μεγάλο εργατικό κόστος και
άρχισαν φεύγουν για την Ασία. Ο πόλεμος έφερε πληθωρισμό αλλά σε
ελεγχόμενα πλαίσια και αυτό μέχρι το πόλεμο του 1982, με το Λίβανο, όταν
ο πληθωρισμός ξεπέρασε τα 400%, το δημόσιο χρέος ήταν 270% και τα
συναλλαγματικά αποθεματικά του κράτους ήταν μόλις για ένα εξάμηνο. Με
λίγα λόγια το κράτος οικονομικά ήταν τελειωμένο και κατευθύνονταν
ολοταχώς προς την κατηγορία των αποτυχημένων κρατών (failed state).
Μία γενιά μετά το Ισραήλ θεωρείται
οικονομικό θαύμα, και ας μην είναι αυτό τόσο γνωστό, με τους αριθμούς να
αποδεικνύουν του λόγου τω αληθές.
Από τις αρχές του 2000 το ακαθάριστο
εγχώριο προϊόν του είναι όχι μόνο το γρηγορότερο αναπτυσσόμενο αλλά και
το σταθερότερο στον αναπτυγμένο κόσμο. Ο πληθωρισμός είναι στο 0,4%,
ανεργία 4%, ενώ το δημόσιο χρέος του είναι 62,31% δηλαδή χαμηλότερο και
από τις Γερμανίας. Το νόμισμα του το Σέκελ από χαρτί τουαλέτας το 1980
θεωρείται σήμερα από τα ισχυρότερα στον κόσμο.
Η άμεσες ξένες επενδύσεις από το
1995 είναι κατά μέσο όρο το χρόνο 5 δις δολάρια ενώ το 2017, μόνο το
τελευταίο τετράμηνο, έκλεισε με 25 δις δολάρια. Το κατά κεφαλή εισόδημα
είναι 37.900 δολάρια από τα μεγαλύτερα στη ΕΕ και του χρόνου μάλλον θα
ξεπεράσει αυτό της Ιαπωνίας και της Αγγλίας. Οι εξαγωγές πέρασαν το όριο
των 100 δις δολαρίων ενώ τα συναλλαγματικά αποθεματικά του έχουν
πλεόνασμα 113 δις.
Πως επιτεύχθηκε αυτό το θαύμα σε μια
γενιά μέσα;
Καταρχάς επιτεύχθηκε...
σε δύο φάσεις το 1985 με τον Σίμον
Πέρες πρωθυπουργό και το 2003 με το Μπίμπι Νετανιάχου υπουργό
οικονομίας. Και οι δύο βαθιές αυτές μεταρρυθμίσεις πόνεσαν πολύ την
κοινωνία για κάπου πέντε χρόνια αλλά όχι μόνο έσωσαν το κράτος αλλά και
το εκτινάξαν στις πρώτες θέσεις της παγκόσμιας οικονομίας.
Η πρώτη μεταρρύθμιση το 1985 ήταν η
εξής. Ο Πέρες έκοψε κατά 20% τη δημόσια δαπάνη με πρώτη και καλύτερη
αυτή του υπουργείο άμυνας. Πάγωσε όλες τις προσλήψεις στο δημόσιο τομέα
καθώς και τις αυξήσεις μισθών. Κατήργησε τις επιδοτήσεις στα τρόφιμα,
στις δημόσιες μεταφορές, ακύρωσε την Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή
(ΑΤΑ), και πέρασε νομοθεσία που απαγόρευε την εκτύπωση χρήματος για
την κάλυψη των ελλειμάτων. Παράλληλα μετέφερε την διαχείριση του τόκου
από το Υπουργείο Οικονομικών στην Τράπεζα του Ισραήλ που δεν είχε καμία
πολιτική σχέση. Τέλος, μείωσε τους τελωνιακούς δασμούς και άρχισε σιγά
μεν, σταθερά δε, να μειώνει την φορολογία.
Αποτέλεσμα; Στο τέλος του χρόνου ο
πληθωρισμός ήταν 30% και συνέχισε να πέφτει σταθερά. Η κυβέρνηση
σταμάτησε τα πιο δαπανηρά της δημόσια έργα όπως το αεροπλάνο Λαβί, ενώ η
πανίσχυρη εργατική ομοσπονδία (Χιστανρούτ) πούλησε τη φαλιρισμένη
εταιρεία της Κούρ που ήταν ο μεγαλύτερος εργοδότης στη χώρα, (που ζούσε
μόνο χάτη στις κρατικές επιδοτήσεις) και γύρισε στα συνδικαλιστικά της
καθήκοντα. Όλες αυτές οι μεταρρυθμίσεις δημιουργήσαν πολύ ανεργία αλλά
και πολλές νέες επιχειρήσεις ιδιωτικές, όπως οι νεοφυείς επιχειρήσεις,
που απορρόφησαν ένα μεγάλο μέρος της ανεργίας.
Τίποτα από αυτά δεν θα μπορούσε να
επιτευχθεί αν τρεις παράγοντες δεν βάζαν στην άκρη τα συμφέροντα τους
προκειμένου να σώσουν τη χώρα.
Οι βιομήχανοι δέχτηκαν να ακυρωθούν
όλοι οι προστατευτικοί δασμοί, το εργατικό συνδικάτο, Χισταντρούτ,
δέχτηκε την κατάργηση της ΑΤΑ (και αργότερα την πώληση της Κουρ) και οι
πολιτικοί εκτός του ότι κάναν συγκυβέρνηση τα δύο μεγαλύτερα και
αντίπαλα κόμματα (Εργατικό, Λικούντ) αποποιήθηκαν του δικαιώματος να
τυπώνουν χρήμα για να καλύπτουν ελλείματα.
Το 2003 ήρθε η δεύτερη και τελευταία
μέχρι τώρα μεταρρύθμιση που έδωσε και την ώθηση να βρίσκεται οικονομικά
το Ισραήλ εκεί που βρίσκετε.
Ο Νετανιάχου, αμερικανοτραφείς γαρ
και μέγας θαυμαστής και υποστηρικτής της ελεύθερης αγοράς, με το που
κάθισε στην καρέκλα του υπουργού άρχισε τις μεταρρυθμίσεις.
Μείωσε τα κοινωνικά προγράμματα,
έκοψε μαχαίρι και βαθιά τη φορολογία, αύξησε το όριο ηλικίας για
σύνταξη, μεταρρύθμισε τους κανόνες που ρύθμιζαν της μακροχρόνιες
ιδιωτικές αποταμίευσης, και πούλησε ότι πουλιόταν. Από την αεροπορική
εταιρία Ελ-Αλ μέχρι διυλιστήρια, τράπεζες, και υπηρεσίες του δημοσίου
που μπορούσαν να κάνουν φτηνότερα ιδιώτες όπως ασφάλεια, μαγειρεία
καθαριότητα στα υπουργεία.
Ίσως λοιπόν να μην είναι περίεργο ότι το Σάββατο (7.7.2018) η ετήσια έρευνα “The Most Powerful Nation”[2] που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “US News and World Report” να βρήκε το Ισραήλ 8ο μετά την ΗΠΑ Ρωσία Κίνα, Γερμανία, Βρετανία, Γαλλία και Ιαπωνία.
Προσωπικά δεν έχω καμία αμφιβολία πως αυτό το κατόρθωμα του Ισραήλ είναι όσο μεγάλες και οι στρατιωτικές του επιτυχίες.
Αλλά, πάνω από όλα δείχνει την
εμπιστοσύνη του λαού στην κυβέρνηση του και το πως η κυβέρνηση βρίσκεται
κοντά στο λαό και το νοιάζετε. Χωρίς ψέματα, παραμύθια, και
μικροπολιτικές και κομματικές σκοπιμότητες.
Οι τρεις πυλώνες του κράτους
(βιομήχανοι, συνδικάτα, κυβέρνηση) αποποιήθηκαν των πλεονεκτημάτων τους
για να σώσουν τη χώρα, σε αντίθεση με άλλες που προκειμένου για τις
καρέκλες τους (κυβέρνηση) τα πλούτη τους (επιχειρηματίες) και τα
προνόμια τους (συνδικαλιστές) δεν έχουν κανένα πρόβλημα να καταστρέψουν
τη χώρα τους φτάνει αυτοί να μην χάσουν.
Δυστυχώς όμως δεν είναι όλα ρόδινα
στο Ισραήλ. Τα τελευταία χρόνια η δικαιοσύνη και οι αστυνομικές αρχές
προσπαθούν να καταπολεμήσουν το μεγαλύτερο κίνδυνο για κάθε κράτος τη
διαφθορά. Και από ότι φαίνεται θα τα καταφέρει διότι εκτός από τους
πολιτικούς της κεντρικής σκηνής 32 δήμαρχοι είναι επίσης υπό έρευνα για
διαφθορά.
------------------------------------
[1] Σημείωση Ζ.Κ. Τα αναφερόμενα στοιχεία είναι από το αγγλόφωνο ισραηλινό περιοδικό “The Jerusalem Report” τεύχος 14.5.2018.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου