ΥΠΑΡΚΤΟΣ ΡΟΥΣΦΕΤΟΣΟΥΡΓΕΛΑΡΟΠΛΗΚΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ: Φοβού τους ειδικούς και γνώσεις φέροντας

Γράφει ο Κέβιν Φέδερστοουν 

Καθηγητής Σύγχρονων Ελληνικών Σπουδών στην έδρα «Ελευθέριος Βενιζέλος» στο London School of Economics.

Π​​οιος είναι ο δημόσιος ρόλος της εξειδικευμένης γνώσης στην Ελλάδα;  


Πότε πρέπει να τη συμβουλεύονται οι κυβερνήσεις;  

Κανείς δεν περιμένει από μια σύγχρονη κοινωνία να μιμηθεί την Πολιτεία του Πλάτωνα, αλλά το παραπάνω ερώτημα βρίσκεται στη βάση εκτεταμένων θεσμικών προβλημάτων και αναμφισβήτητα κρατάει τη χώρα πίσω. Το brain drain από την Ελλάδα προς το εξωτερικό δεν έχει συντελεστεί μόνο ένεκα υλικών κινήτρων, αλλά και εξαιτίας αυτού που έχει εκληφθεί ως ένδεια ευκαιριών στο εσωτερικό της χώρας.

Η Ελλάδα προσπαθεί εδώ και δεκαετίες να δημιουργήσει το κατάλληλο πλαίσιο προκειμένου να αποκτήσει οικεία τεχνοκρατική γνώση. Η μικροπολιτική, όμως, βρίσκεται παντού και έχει ενταθεί εξαιτίας περιοδικών ολισθημάτων προς τον λαϊκισμό. Η αντίληψη των διαφορών μεταξύ της κομματικής πίστης και της επιστημονικής γνώσης είναι αμυδρή. Οι πολιτικοί ανέρχονται στην εξουσία προκειμένου να απαιτήσουν αφοσίωση και να διαμοιράσουν τα οφέλη που απορρέουν από το αξίωμα. Η αφοσίωση στην πολιτική φυλή θεωρείται το πλέον σημαντικό χαρακτηριστικό. Ως εκ τούτου, αν οι ειδικοί δεν είναι μαζί μας, είναι εναντίον μας. Η έννοια της ανεξαρτησίας είναι ανάθεμα.

Μέσα σε αυτό το καμίνι εισέρχονται πρόσωπα κύρους και καλών προθέσεων. Υπάρχει μία ολόκληρη πομπή τέτοιων τραγικών περιπτώσεων. Οπως αυτή του Ανδρέα Γεωργίου, πρώην προέδρου της ΕΛΣΤΑΤ, που έχει υποστεί επανειλημμένες πολιτικές επιθέσεις και διώξεις, οι οποίες έχουν αφήσει του ξένους παρατηρητές και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς εμβρόντητους.

Πιο πρόσφατα, είχαμε την παραίτηση του καθηγητή Σταμάτη Κριμιζή, ενός από τους πιο διαπρεπείς Ελληνες ακαδημαϊκούς. Είναι ακριβώς το είδος του «επαΐοντος» που μπορεί να βοηθήσει τη χώρα να προοδεύσει. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα από μια επιτυχημένη καριέρα στις ΗΠΑ, ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα να τεθεί επικεφαλής του νέου Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού. Τα κίνητρά του ήταν πατριωτικά, αγνά και ειλικρινή. Παραιτήθηκε, όμως, έπειτα από μόλις τέσσερις βδομάδες. Ο λόγος ήταν ότι η νέα υπηρεσία δεν θα ήταν σε καμία περίπτωση ανεξάρτητη. Ο αρμόδιος υπουργός Νίκος Παππάς την ενέταξε υπό την πολιτικό έλεγχο του γ.γ. Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων. Σαν να μην αρκούσε η παραίτηση Κριμιζή, ο διάδοχος του, Χριστόδουλος Πρωτοπαπάς, όχι μόνο δεν διαθέτει καμία εξειδίκευση στον συγκεκριμένο τομέα, αλλά έχει και ορισμένες πολύ παράξενες απόψεις σχετικά με την επιστήμη και τον ρόλο του Αγίου Πορφύριου στην προώθηση της τεχνολογικής καινοτομίας. Τα σχετικά γραπτά του είναι προσβάσιμα σε όλους στο Διαδίκτυο. Σύμφωνα με αυτά, ο Αγιος μπορούσε να σταματήσει τον ίδιο τον χρόνο. Δυστυχώς, αντιστοίχως, ο ίδιος ο Πρωτοπαπάς θα μπορούσε ίσως να καθυστερήσει την τεχνολογική πρόοδο στην Ελλάδα. H ζημία για τη φήμη της χώρας στο εξωτερικό –στην πραγματικότητά, η γελοιοποίηση της– δεν πρέπει να αγνοηθεί.

Είχα την τιμή να υπηρετήσω υπό τον Κριμιζή στο Εθνικό Συμβούλιο για την Ερευνα και την Τεχνολογία πριν από μερικά χρόνια. Ως επικεφαλής καθοδήγησε επιδέξια το Συμβούλιο προς μία νέα εποχή διαφάνειας και ουσιαστικής αρωγής της έρευνας στην Ελλάδα. Mπόρεσε να το πράξει αυτό εξαιτίας της Αννας Διαμαντοπούλου, η οποία ανήκει στο σπάνιο είδος πολιτικών που έχουν το θάρρος να χαράσσουν όρια και να διαχέουν αρμοδιότητες. Δυστυχώς, αυτές οι προσπάθειες σταμάτησαν με τις παρεμβάσεις της κυβέρνησης Σαμαρά.

Ο κατάλογος των περιπτώσεων καταδεικνύει ότι το πρόβλημα δεν περιορίζεται στην σημερινή κυβέρνηση. Οι υπουργοί προτιμούν διαχρονικά να λαμβάνουν μεμονωμένες συμβουλές για λόγους ελέγχου. Κατά συνέπεια, η ροή της γνώσης είναι ασυνεχής και οι δυνατότητες των θεσμών περιθωριοποιούνται. Το αποτέλεσμα είναι η ποιότητα των παραγόμενων πολιτικών να πάσχει.

Η συγκεκριμένη προσέγγιση των πολιτικών προς τους ακαδημαϊκούς ενισχύεται και διαιωνίζεται εξαιτίας του τρόπου που οι τελευταίοι διοικούν τα πανεπιστήμια. Πολλοί από αυτούς παίζουν τα ίδια παιχνίδια με τους πολιτικούς, δίνοντας προτεραιότητα στις πολιτικές σκοπιμότητες παρά στην αξιοκρατία.

Το αποτέλεσμα είναι...

 όταν οι κυβερνήσεις αναζητούν σοβαρές συμβουλές να απευθύνονται σε μία επιτροπή ξένων ειδικών, οι οποίοι δεν έχουν «μολυνθεί» από τον εσωτερικό ανταγωνισμό των κομματικών φυλών. Και σε αυτή την περίπτωση δυσφημείται η Ελλάδα: είναι σαν η ίδια η χώρα να αυτοπροσδιορίζεται ως μία μπανανία που στερείται ιδίων πόρων.

Οι ειδικοί είναι εκτός μόδας σε πολλά μέρη σήμερα, συμπεριλαμβανομένης και της Βρετανίας. Οι υπέρμαχοι του Brexit παρότρυναν τους ψηφοφόρους να τους αγνοήσουν, καθότι η κοινή γνώμη είχε καλύτερο αισθητήριο. 

Oι ειδικοί υποβιβάζονται όπου βασιλεύει ο λαϊκισμός. 

Η γνώση υποτιμάται: είναι σαν να προτρέπεις κάποιον άρρωστο να συμβουλευθεί τον υδραυλικό του.

Στην Ελλάδα, όμως, το πρόβλημα είναι βαθύτερο, λόγω νοοτροπίας και πελατειακών σχέσεων. Κανένα από τα δύο αυτά στοιχεία δεν είναι συμβατά με τον διαχωρισμό αρμοδιοτήτων και την ανεξαρτησία. Δεδομένης της πρόσφατης κρίσης, η πολιτική λογική που συνηγορεί υπέρ της διατήρησης αυτών των μεθόδων μοιάζει με μία τραγική φάρσα. Στο κάτω κάτω δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι το πολιτικό σύστημα ώς τώρα έχει σημειώσει συνταρακτικές επιτυχίες.