ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ και ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Ποιος φοβάται τον καπιταλισμό;

Του Δημήτρη Τσαρδάκη

 Ομότιμου καθηγητή του πανεπιστημίου Πατρών

Κανένα άλλο κοινωνικοοικονομικό σύστημα διαχείρισης των ανθρώπινων υποθέσεων δεν έχει δεχτεί τόσο σφοδρή κριτική από την αριστερή διανόηση όσο ο καπιταλισμός. 


Σύμφωνα με τον διαλεκτικό υλισμό των Μαρξ και ΄Ενγκελς, ο καπιταλισμός είναι η τελευταία ανταγωνιστική μορφή της κοινωνικής παραγωγικής διαδικασίας, η οποία, μέσα στους ίδιους τους κόλπους της, αναπτύσσει "νομοτελειακά" τις συνθήκες για μία τελική λύση-σύγκρουση της αντίθεσης μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, καταπιεστών και καταπιεζόμενων.

Υπό το πρίσμα αυτό, η αστική κεφαλαιοκρατική κοινωνία συνιστά "το τελευταίο κεφάλαιο του προϊστορικού  σταδίου της ανθρώπινης κοινωνίας". Το αφήγημα αυτό συνοψίζεται στη γνωστή ντετερμινιστική φόρμουλα, σύμφωνα με την οποία "δεν είναι η συνείδηση του ανθρώπου που καθορίζει το Είναι της, αλλά αντίθετα η υλικο-οικονομική της ύπαρξη (το κοινωνικό Είναι), που καθορίζει τη συνείδηση". 


Κατά την υλιστική ανάγνωση της ιστορίας, το προλεταριάτο ορίζεται ως η "ηγεμονική τάξη", που είναι "προορισμένη" από την ιστορία να πραγματοποιήσει την παγκόσμια επανάσταση, να ανατρέψει την αστική τάξη και, ακολούθως, να αυτοκαταργηθεί ως τάξη. Έτσι, μέσα από αυτό το μεγαλόπνοο και ολίγον "συνωμοτικό" σχέδιο της ιστορίας, πραγματώνεται η "αταξική κοινωνία των ενωμένων και συνεργαζόμενων ανθρώπων" του αφηγήματος του ιστορικού υλισμού.

Στην ιστορία της ανθρωπότητας, μέχρι σήμερα, δεν υπήρξε άλλη προφητεία με τέτοιο θεολογικό-μεταφυσικό ενδιαφέρον, εκτός από την γνωστή χριστιανική προφητεία, για τη "βασιλεία των ουρανών", τη "μέλλουσα κρίση", τον "παράδεισο" για τους καλούς και την "πύρινη κόλαση" για τους αμαρτωλούς. 

Έτσι εξηγείται, γιατί το αφήγημα του ιστορικού υλισμού των Μαρξ και ΄Ενγκελς συνεπήρε την διανόηση του 20ου αιώνα και προκάλεσε ρίγη συγκινήσεων, εξεγέρσεων και επαναστάσεων, κυρίως στον δυτικό αναπτυγμένο κόσμο.  


Ο Μαρξ είναι ο τελευταίος μεγάλος φιλόσοφος της δυϊστικής- ορθολογιστικής ανάλυσης της καπιταλιστικής κοινωνίας (αστική τάξη-προλεταριάτο, βάση-εποικοδόμημα, κεφάλαιο- εργασία κτλ.). Έτσι κι αλλιώς δεν είχε καλή ιδέα για την αστική δημοκρατία, την οποία θεωρούσε εξάρτημα της ταξικής κυριαρχίας της αστικής τάξης. 


 Το λάθος που κάνουν οι μαρξιστές οικονομολόγοι είναι ότι ενώ διάβασαν πολύ καλά το "Κομμουνιστικό Μανιφέστο" και το "Κεφάλαιο" του Μαρξ, ξέχασαν, ωστόσο, να διαβάσουν το "Μεγάλο βιβλίο της Φύσης", το καλύτερο και επιστημονικότερο βιβλίο όλων των εποχών. Αυτές οι κυκλικές θεωρίες περί των οικονομικών κρίσεων του καπιταλισμού, είναι πολύ δημοφιλείς, γι΄αυτό και "εμφανίζονται" κάθε τριάντα ή πενήντα χρόνια, προκειμένου να κάνουν την νεκροψία πάνω στο "πτώμα" του καπιταλισμού. Το λάθος, λοιπόν, των οικονομολόγων είναι ότι "χτίζουν" οικονομικές θεωρίες, χωρίς να μελετούν την ανθρώπινη φύση και τα ανθρώπινα ψυχογενετικά πάθητου Sapiens, όπως αυτά διαμορφώθηκαν μέσα από την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού ανά τους αιώνες. 

Ο καπιταλισμός, με όλες τις μεταμορφώσεις και τις φιοριτούρες του, είναι εδώ (και γι΄ αυτούς που τον αγαπούν και γι΄ αυτούς που τον μισούν) και θα παραμείνει εδώ, για όσον καιρό ακόμη οι άνθρωποι θα είναι παραγωγοί και καταναλωτές της ζωής τους, τροποποιώντας και μεταμορφώνοντας, συνεχώς, τα συστήματα αναγκών του πολιτισμού.


Ο καπιταλισμός έχει τις ρίζες του στην πρώτη περίφραξη γης, στην πρώτη μορφή ιδιοκτησίας, που είναι σύμφυτη στην κτητική φύση του ανθρώπου. 


Ο καπιταλισμός (υλικός ή ψηφιακός) είναι φαινόμενο (όπως είναι και η θρησκεία) και δεν είναι ένα φάντασμα, ούτε μία παροδική καταιγίδα, ούτε μία παιδική ασθένεια του πολιτισμού μας.  


Ο καπιταλισμός έχει ψυχογενετική βάση και αποτελεί τον βασικό μηχανισμό μετασχηματισμού της επιθυμίας σε ανάγκη. Οι ενδιάθετες ψυχογενετικέςενορμήσεις αποτελούν την πρωταρχική πηγή (αιτία), η οποία πυροδοτεί τις επιθυμητικές μηχανές  και οι οποίες, με τη σειρά τους, "καναλιζάρουν" τα συστήματα αναγκών της κοινωνίας και κατευθύνουν τις κοινωνικές επενδύσεις. Ο ανταγωνισμός είναι η θερμοδυναμική του συστήματος, έχει ψυχογενετικές ρίζες και είναι η μαμή της καπιταλιστικής διαχείρισης των ανθρώπινων υποθέσεων.  


Το "σωματίδιο" του καπιταλισμού βρίσκεται "εγκιβωτισμένο" στις ενδιάθετες ψυχογενετικές ενορμήσεις του ανθρώπινου είδους και όποιος το ψάχνει στην ταξική πάλη ή στους ουρανούς, απλώς βρίσκεται σε βαθιά πλάνη.  


Η ιδιοτέλεια, η φιλαυτία  και ο εγωισμός συγκροτούν τον βαθύτερο πυρήνα του ανθρώπινου ψυχισμού. Αυτό σημαίνει ότι...

 καμία ιστορική "αναγκαιότητα" ή "νομοτέλεια" δεν είναι ικανή να ανατρέψει μία διαδικασία αναπαραγωγής της ζωής, οι ρίζες της οποίας βρίσκονται βαθιά μέσα στον εσώτερο πυρήνα της ψυχογενετικής και ανθρωπολογικής  δομής του  HomoSapiens, όπως  τον γνωρίσαμε μέσα από την ιστορική εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού.


Με την έννοια αυτή, ο καπιταλισμός είναι φυσική επιλογή. Όλες οι προσπάθειες να προβλέψει κανείς τις μελλοντικές εξελίξεις, απορρέουν από μία ασίγαστη επιθυμία του ανθρώπου να καταστρέψει το παρόν, που τον συν-θλίβει, να ανοιχτεί στο αβέβαιο μέλλον και  να εγκαθιδρύσει την Ουτοπία. 


Επειδή, όμως, η ιστορία δεν είναι αντιστρεπτή στο χρόνο, αφήνει τα ίδια τα πράγματα να μιλήσουν μετά από την καταγραφή και την ερμηνεία των γεγονότων, τα οποία μέσα σε ένα δεδομένο πολιτισμό, παίρνουν ένα ορισμένο κοινωνικό και ηθικό νόημα, για τους ανθρώπους που τα δημιουργούν και για όλους εκείνους που, τελικώς, τα υφίστανται...