ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ: Η καυτή ατζέντα για το Αιγαίο

Toυ ΝΙΚΟΥ ΜΕΛΕΤΗ

Σε «κρίση υφαλοκρηπίδας» οδηγούνται Ελλάδα και Τουρκία, καθώς η Αθήνα αποφάσισε να κλιμακώσει τη διπλωματική αντίδρασή της στον ΟΗΕ για να στείλει το μήνυμα ότι δεν θα αποδεχθεί έμπρακτη αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της, με την ελπίδα ότι τελικά θα αποτρέψει την αποστολή του τουρκικού ερευνητικού σκάφους Polarcus Samur για έρευνες εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας.

Με μια κίνηση που ήγειρε πολλά ερωτηματικά σχετικά με την επιλογή του τάιμινγκ, μία εβδομάδα πριν από τη συνάντηση του Α. Σαμαρά με τον Τ. Ερντογάν στην Κωνσταντινούπολη, η ελληνική κυβέρνηση με τη ρηματική διακοίνωση που κατέθεσε στον ΟΗΕ την Πέμπτη επιχείρησε να καταστήσει γνωστή στη διεθνή κοινότητα τη θέση της σχετικά με την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου.

Και συγχρόνως να απορρίψει ως άκυρες τις άδειες ερευνών που είχε αναθέσει στις 27 Απριλίου 2012 η τουρκική κυβέρνηση στην κρατική εταιρεία ΤΡΑΟ σε τρία οικόπεδα που επικάλυπταν την ελληνική υφαλοκρηπίδα (με το ένα εξ αυτών να περιλαμβάνει περιοχές ακόμη και εντός των χωρικών υδάτων των 6 ν.μ. του Καστελόριζου και το έτερο να είναι σε απόσταση μικρότερη των 12 ν.μ. από τη Ρόδο, με τρόπο ώστε να αμφισβητείται το δικαίωμα των νησιών σε πλήρεις θαλάσσιες ζώνες).

Η ελληνική ρηματική διακοίνωση, για την οποία ενημέρωσε ο Δ. Αβραμόπουλος τον γ.γ. του ΟΗΕ, ξεκαθαρίζει ότι σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας τα νησιά (μεταξύ αυτών η Ρόδος και το Καστελόριζο) έχουν δικαιώματα σε πλήρεις θαλάσσιες ζώνες, ότι ο ισχυρισμός για τουρκική υφαλοκρηπίδα στις συγκεκριμένες περιοχές είναι εντελώς αστήρικτος, και υπογραμμίζει ότι η Ελλάδα ασκεί ab initio και ipso facto κυριαρχικά δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα τα οποία δεν επηρεάζονται από μονομερείς ενέργειες της Τουρκίας που δεν παράγουν νομικά αποτελέσματα. Το πιο σημαντικό είναι ότι η ρηματική διακοίνωση επαναλαμβάνει την τροπολογία Μανιάτη που ορίζει τη μέση γραμμή ως όριο των θαλασσίων ζωνών που δεν έχουν οριοθετηθεί.

Η απάντηση της Τουρκίας ήρθε μερικές ώρες αργότερα, καθώς το τουρκικό ΥΠΕΞ απέρριψε με τη σειρά του τις ελληνικές θέσεις και υποστηρίζει ότι οι άδειες που ανατέθηκαν στην ΤΡΑΟ εμπίπτουν στην τουρκική υφαλοκρηπίδα, σε περιοχές όπου η Αγκυρα έχει κυριαρχικά δικαιώματα για έρευνες και εξόρυξη φυσικών πηγών.

Καθώς η απόφαση για τις τουρκικές έρευνες (που αφορούσε και περιοχές της κυπριακής υφαλοκρηπίδας) είχε εκδοθεί τον περασμένο Απρίλιο, προκαλεί εντύπωση η επιλογή να προσφύγει τώρα η Αθήνα στον ΟΗΕ όταν η Κύπρος το έπραξε αθόρυβα τον Ιούνιο του 2012.

Εκ των πραγμάτων η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και η αμφισβήτηση των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων από την Τουρκία μπαίνουν στην κορυφή της ατζέντας της συνάντησης των πρωθυπουργών των δύο χωρών την επομένη Τρίτη και το ερώτημα είναι εάν πράγματι αποτελεί επιλογή της ελληνικής κυβέρνησης στην παρούσα φάση το να «εκβιάσει» απευθείας διαπραγματεύσεις με την Τουρκία για τις θαλάσσιες ζώνες.

 

Η ΑΟΖ
Εντελώς λανθασμένα και με τρόπο που μάλλον δεν εξυπηρετεί την εθνική στρατηγική, επιχειρήθηκε η ερμηνεία της ρηματικής διακοίνωσης ως βήματος μονομερούς οριοθέτησης της ΑΟΖ και «υποκατάστατου» της κατάθεσης συντεταγμένων των εξωτερικών ορίων της υφαλοκρηπίδας.

 

Για την ύπαρξη ΑΟΖ όμως αποτελεί προϋπόθεση η συμφωνία οριοθέτησης με τις «αντικείμενες ή παρακείμενες» χώρες.

Το άρθρο 74 παρ. 1 και 2 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει ρητά ότι η οριοθέτηση της ΑΟΖ γίνεται κατόπιν συμφωνίας με βάση το διεθνές δίκαιο με σκοπό την επίτευξη «δίκαιης λύσης». Σκέψεις περί μονομερών ενεργειών είναι ανεδαφικές, καθώς έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το Δίκαιο της Θάλασσας που είναι το μεγάλο «όπλο» της Ελλάδας, ενώ ιδέες περί κατάθεσης συντεταγμένων κ.λπ. είναι τουλάχιστον πρόχειρες.

Κατάθεση συντεταγμένων ή χαρτών με τα εξωτερικά όρια ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδας γίνεται με βάση τα άρθρα 75 (παρ. 1 και 2) και 84 (παρ. 1 και 2) της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, μόνο μετά από συμφωνίες οριοθέτησης.

Η μόνη περίπτωση που προβλέπεται μονομερής κατάθεση εξωτερικών ορίων υφαλοκρηπίδας είναι για ωκεάνιες χώρες που μπορούν να οριοθετήσουν μονομερώς τις θαλάσσιες ζώνες τους ακόμη και πέραν των 200 ν.μ., και αυτό όμως κατόπιν συστάσεως της Επιτροπής Ορίων της Υφαλοκρηπίδας του ΟΗΕ (Commission on the Limits of the Continental Shelf - CLCS), στην οποία κατατίθενται οι συντεταγμένες.

Επίσης, οποιαδήποτε συζήτηση περί οριοθετήσεων θα πρέπει προηγουμένως να αντιμετωπίσει το θέμα του εύρους των ελληνικών χωρικών υδάτων, διαφορετικά θα υφίσταται απεμπόληση του δικαιώματος επέκτασης έως τα 12 ν.μ.

Το πιο δραστικό μέτρο που μπορούσε να λάβει η Ελλάδα ήταν αυτό μέσω της τροπολογίας Μανιάτη (Ν. 4001/2011), η οποία έχει κατατεθεί στον ΟΗΕ από πέρυσι τον Απρίλιο και σύμφωνα με την οποία εφόσον δεν υπάρξει οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών η Ελλάδα θεωρεί ως εξωτερικό όριο τη μέση γραμμή.

Αυτή η τροπολογία, βάσει της οποίας ξεκίνησαν και οι έρευνες στο νοτιοδυτικό Ιόνιο και νοτίως της Κρήτης, αποτελεί την πρώτη σημαντική κίνηση άσκησης πίεσης όχι μόνο προς την Τουρκία αλλά και προς τη Λιβύη και την Αίγυπτο, οι οποίες δεν αποδέχονται την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών βάσει του Δικαίου της Θάλασσας.

Η Ελλάδα έτσι ξεκίνησε έρευνες εκεί που αποδεδειγμένα υπάρχουν υδρογονάνθρακες και εκεί που κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα.