Τι κοινό έχουν η Εύβοια, το
τουρκικό Κιούτσκοϊ και τα Γαλλικά Πυρηναία με το χωριό Λα Κομέρα, χαμένο
στην εσχατιά του Ατλαντικού, στα Ισπανικά Κανάρια;
Αν δεν πάει ο νους σας, μη χολοσκάτε, λιγάκι δύσκολο να το
γνωρίζετε... Και εμείς το αγνοούσαμε μέχρι που ένα ντοκιμαντέρ της
εξαιρετικής σειράς Mediterraneo μας έφερε κοντά σε μια παράδοση αιώνων,
που όχι μόνο άντεξε στην κοσμογονική πλημμυρίδα της παγκοσμιοποίησης,
αλλά διδάσκεται υποχρεωτικά στα παιδιά της Α' Δημοτικού σαν δεύτερη
γλώσσα. Και αυτή η δεύτερη γλώσσα είναι η γλώσσα του σφυρίγματος.
Οι δικές μας αναφορές στο σφύριγμα έχουν σχέση με τους
τσοπάνους, τους τσιλιαδόρους, το φλερτ (παλαιότερα), το ποδόσφαιρο («Τι
σφυρίζεις, ρε μαλάκα!..»), τον τροχονόμο («Μη με γράφεις, δεν έτρεχα»),
άντε και το τραγούδι... Σας θυμίζουμε το «Σαν σφυρίξεις τρεις φορές» του
αξεπέραστου Μάνου Χατζιδάκι με τη φωνή της Νάνας Μούσχουρη το 1959 από
το ντοκιμαντέρ «Ελλάς, η χώρα των ονείρων» και σε β' εκτέλεση με τον
Γιάννη Βογιατζή, και ένα χρόνο αργότερα το ομότιτλο «Σου σφυρίζω» των Γ.
Οικονομίδη και Γ. Μουζάκη με τον Τώνη Μαρούδα και σε β' εκτέλεση με τη
Μάριον Σίβα, κατά κόσμο Ζαχαρούλα Μπουρμπούλα. Και εδώ σταματάμε... Το
σφύριγμα αρχίζει και εκλείπει από το κοινωνικό παντοπωλείο της comme il
faut συμπεριφοράς μας για να επανέλθει δειλά δειλά όχι σαν γλώσσα
επικοινωνίας, αλλά σαν υπόμνηση μηνυμάτων και τηλεφωνικών κλήσεων στα
κινητά και τις χύτρες ταχύτητας!
Στο μακρινό όμως Λα Κομέρα, η πολιτεία, δηλαδή οι άνθρωποι,
έχουν διαφορετική αντίληψη. Και στην προσπάθεια να κρατήσουν ζωντανή μια
πανάρχαια γλώσσα που απειλείται με εξαφάνιση μαζί με άλλες 2.000
διαλέκτους παγκοσμίως, ζήτησαν τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που
ανταποκρίθηκε άμεσα.
Ετσι δάσκαλοι-γνώστες μπήκαν στα σχολειά και έπιασαν δουλειά με
ζέση και αληθινό ενδιαφέρον για τον άνθρωπο και τις παραδόσεις του. Και
είναι αληθινά συγκινητικό να βλέπεις παιδάκια της Α' Δημοτικού, πριν
ακόμη διαβάσουν καλά καλά, να βάζουν τα δαχτυλάκια τους ανάποδα στην
αριστερή γωνία του στόματος και να σφυρίζουν «καλημέρα» στον δάσκαλο.
Και αργότερα, μια τάξη λίγο μεγαλύτερων εκδρομέων σε μια απόμακρη πλαγιά
να δίνει αναφορά στον οδοιπόρο του απέναντι λόφου:
«Καλημέρα, είμαι ο Γιάννης».
Και η πλαγιά να ανταπαντάει:
«Καλημέρα Γιάννη, είμαι ο Πέτρος».
Κάπως έτσι, το παιχνίδι των ερωταπαντήσεων, που ξεκίνησε από
καθαρή ανάγκη επικοινωνίας, εξελίχθηκε σε μια ζωντανή και παλλόμενη
γλώσσα που εμπλουτίστηκε αργά αλλά σταθερά με τόνους και ημιτόνια ικανά
να δώσουν όχι μόνο το στίγμα της θέσης αλλά και να εκφράσουν
συναισθήματα και καταστάσεις όταν το «διά βοής» δεν εγκυμονούσε
κινδύνους...
- Λουτσία, σ' αγαπώ.
- Χουάν μη σφυρίζεις.
- Ελα το βράδυ σπίτι μου.
- Δεν μπορώ. Θα το σφυρίξουν στους δικούς μου!
- Πάμε να δούμε «Το μικρό αηδόνι» με τον Χοσελίτο;
- Αμα βάλει τη «Βιολετέρα» με τη Σαρίτα Μοντιέλ.
- Λουτσία, por favor, έχω καιρό να σφυρίξω.
- Χουάν, ρούφα τ' αβγό σου! «Σφύριξα κι έληξες»!
Με αυτό τον τρόπο το σφύριγμα των λέξεων συνεχίστηκε ανά τους
αιώνες για να φθίνει σιγά σιγά με την πρόοδο της τεχνογνωσίας. Και από
το αηδόνι της Ανδαλουσίας και την απόλυτη ντίβα της ισπανόφωνης
κινηματογραφίας φθάσαμε στους Τρεις Τενόρους και το «Δέσε με» του Πέδρο
Αλμοδόβαρ. Ομως η γλώσσα του σφυρίγματος δεν έσβησε...
Σ' εμάς, αντίθετα, ακόμη και το βόσκημα των αιγοπροβάτων γίνεται
με τη χρήση κόρνας (το έχουμε δει), είτε με ειδικό ring tone στο
πρόγραμμα «business οικονομικό»! Οσο για τη γλώσσα, εκεί τα πράγματα
πάνε από το κακό στο χειρότερο. Δεν είναι μόνο η λεξιπενία των νέων που
κωδικοποιούν το σύμπαν σ' έναν αχταρμά greeklish, δεν είναι η παιδεία
που παραδίδεται από διδάσκοντες σε διδασκόμενους σαν πακέτο delivery
στην πόρτα, είναι η αδιαφορία της πολιτείας να διασώσει διαλέκτους που
χάνονται αλλά και να διατηρήσει τον βασικό κορμό των Ελληνικών όπως
επέζησαν ανά τους αιώνες.
Πριν από κάποια βράδια ξυπνήσαμε από έναν εφιάλτη. Μια επιδημία
είχε απλωθεί στη χώρα με ταχύτατους ρυθμούς που αποδιοργάνωνε και
κατέστρεφε τη γλώσσα. Στην αρχή χάθηκαν όλα τα φωνήεντα. Ως διά μαγείας
μίκρυναν οι λέξεις, σούφρωσαν σαν ελιές θρούμπες και έχασαν το χυμό
τους. Τα «α» και τα «ο», που έδιναν σχήμα στο στόμα και έννοια στο λόγο,
πέταξαν στον αέρα και εξαφανίστηκαν. Ο αέρας πήχτωσε, η μέρα
σκοτείνιασε και μια λεπτή στάχτη απλώθηκε στα πράγματα όπως το Σεπτέμβρη
του 2001 στη Νέα Υόρκη. Τα στόματα σφράγισαν και κάθε επικοινωνία
ανάμεσα στους ανθρώπους γινόταν με τα χέρια, που έδειχναν όσα δεν
μπορούσαν να πουν τα χείλη...
Πανικόβλητοι κατεβήκαμε στο υπόγειο, όπου τα πράγματα έδειχναν
ήσυχα. Αλλά με μια ησυχία περίεργη που βόλταρε στα δωμάτια και
ακουμπούσε στα περβάζια των μεγάλων ανοιγμάτων της κουζίνας.
Αυτό κράτησε πολύ λίγο γιατί από την πόρτα του κήπου είδαμε να
γλιστρούν σαν κλέφτες τα σύμφωνα και να σπάζουν σε μικρά κομμάτια για να
κολλήσουν με ζωηρές φωνές δίπλα στα φωνήεντα που ξαναβρήκαν τη σπιρτάδα
και το κέφι τους.
Δεν είναι πολύ πίσω η μέρα που ο καθηγητής Ξενοφών Ζολώτας, από
τη θέση του Ελληνα αντιπροσώπου στο ΔΝΤ, εκφώνησε ενώπιον της αφρόκρεμας
των τραπεζιτών το λόγο εκείνο που έμεινε στην ιστορία σαν μια από τις
πιο ουσιαστικές ενέργειες για την προβολή της ελληνικής γλώσσας.
Στις 26 Σεπτεμβρίου 1957 ο εκλιπών μίλησε ελληνικά και τον
κατάλαβαν όλοι, αν και χρησιμοποίησε καθαρά την αγγλική γλώσσα. Ηταν
τόση η έκπληξη και ο ενθουσιασμός των παρευρισκομένων ώστε την επομένη
οι «Ν.Υ.Times» και η «Washington Post» το είχαν πρωτοσέλιδο, για να
περάσουν σε όλο τον κόσμο το μήνυμα πως η ελληνική γλώσσα μπορεί να
λειτουργήσει σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες.
Κι εμείς ;
