Του ALAIN FAUJAS / LE MONDE
Στη Δύση, είτε παραμένει αριθμητικά στάσιμη ή συρρικνώνεται. Στις αναπτυσσόμενες χώρες όμως, η μεσαία τάξη γνωρίζει άνθηση. Οι αυξανόμενοι αριθμοί των ολοκαίνουργιων καταναλωτών κάνουν τις επιχειρήσεις να ονειρεύονται. Αλλά εγκυμονούν και πολιτικούς κινδύνους για τα κράτη που δεν αφουγκράζονται τη φωνή τους.
Ο ορισμός της «μεσαίας τάξης» είναι δύσκολος. Το Παγκόσμιο Αναπτυξιακό Πρόγραμμα του ΟΗΕ βασίζεται για αυτόν σε ένα καθημερινό εισόδημα 10 έως 100 δολαρίων. Και υπολογίζει πως τα μέλη της μεσαίας τάξης στη ζώνη Ασίας - Ειρηνικού θα φτάσουν, από 525 εκατομμύρια το 2009, τα 1,74 δισεκατομμύρια το 2020 και τα 3,228 δισεκατομμύρια το 2030. Την ίδια περίοδο, η ευρωπαϊκή μεσαία τάξη θα παραμείνει λίγο-πολύ στάσιμη, με 664 εκατομμύρια το 2009, 703 εκατομμύρια το 2020 και 680 εκατομμύρια το 2030, ενώ η αμερικανική μεσαία τάξη θα συρρικνωθεί, με 338, 333 και 322 εκατομμύρια αντίστοιχα.
Η Παγκόσμια Τράπεζα, από την πλευρά της, τείνει να θεωρεί ως μέλη της μεσαίας τάξης τους «μη φτωχούς», τους ανθρώπους δηλαδή που διαθέτουν περισσότερα από δύο δολάρια την ημέρα. Στις ΗΠΑ, όμως, η φτώχεια φτάνει μέχρι τα 12 δολάρια… Ακόμα και αν προσαρμόσουμε αυτά τα στοιχεία στην ισοτιμία της αγοραστικής δύναμης, ο ορισμός της μεσαίας τάξης με αποκλειστική βάση το εισόδημα μοιάζει ανεπαρκής. Πρέπει λοιπόν να συμπεριλάβει κανείς στα κριτήρια και τις συμπεριφορές. Χάρη σε ένα εισόδημα που της επιτρέπει να μην περιορίζεται πλέον στα στοιχειώδη, η μεσαία τάξη μορφώνει τα παιδιά της. Σύμφωνα πάντα με τον ΟΗΕ, το 2010, ένα 12% των ανθρώπων άνω των 15 ετών σε ολόκληρο τον κόσμο δεν είχε καμία μόρφωση∙ το ποσοστό αυτό θα μειωθεί στο 3% το 2050, ενώ εκείνο των αποφοίτων Δευτεροβάθμιας και Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης θα αυξηθεί από το 44% στο 64%.
Μορφωμένη και αστικοποιημένη, η μεσαία τάξη παρακολουθεί τη γυναίκα να χειραφετείται, να εργάζεται και να παντρεύεται αργότερα, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα μια μεταστροφή της δημογραφικής τάσης και μια μείωση του δείκτη γονιμότητας. Στην περιοχή του Μάγρεμπ και της Μέσης Ανατολής, ο δείκτης αυτός έπεσε από 7 παιδιά ανά γυναίκα το 1960 σε 2,9 το 2008.
Καθώς λοιπόν το εισόδημά της αυξάνεται και τα μέλη της μειώνονται, η οικογένεια της μεσαίας τάξης αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνει. Οταν μπαίνει σε ένα σουπερμάρκετ στη Σαγκάη, στο Κάιρο ή στο Κουίτο, αγοράζει είδη που έκρινε μέχρι πρότινος ως απρόσιτες πολυτέλειες - κρασί, σοκολάτα… Καταναλώνει περισσότερο κρέας, αγοράζει περισσότερες ηλεκτρικές οικιακές συσκευές και περισσότερες υπηρεσίες, κάνοντας επιχειρήσεις και γραφεία μελετών να ονειρεύονται.
Το γραφείο μελετών McKinsey, για παράδειγμα, έχει υπολογίσει πως οι αναδυόμενες χώρες θα φτάσουν να εκπροσωπούν μέχρι το 2025 μια ετήσια κατανάλωση της τάξης των 23,3 τρισεκατομμυρίων ευρώ. Ο τομέας που έχει, ενδεχομένως, αναλύσει καλύτερα το εν δυνάμει κέρδος του από αυτή την άνθηση της μεσαίας τάξης είναι η αυτοκινητοβιομηχανία. Διότι η αγορά ενός ιδιωτικού οχήματος προϋποθέτει ένα κάποιο επίπεδο πλούτου. Η Renault εκτιμά πως το όριο του μηνιαίου εισοδήματος, ανά νοικοκυριό, που δρομολογεί την αγορά αυτοκινήτου είναι τα 500 δολάρια στην Ινδία, τα 1.000 δολάρια στη Βραζιλία και τα 1.300 δολάρια στη Ρωσία. Ενα 18% των ινδικών, ένα 30% των βραζιλιάνικων και ένα 50% των ρωσικών νοικοκυριών εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία. Οι συνέπειες όλων αυτών, όμως, δεν είναι μόνο υλικές.
Ο αμερικανός ψυχολόγος Αμπρααμ Χάρολντ Μάσλοου (1908-1970) είχε περιγράψει πώς, άπαξ και ικανοποιηθούν οι ανάγκες της επιβίωσης (πείνα, δίψα), οι άνθρωποι αυξάνουν τις απαιτήσεις τους (στέγη, ασφάλεια) προτού στραφούν προς τις κοινωνικές ανάγκες, τις ψυχολογικές ανάγκες και, εν τέλει, την ανάγκη για αυτοεκπλήρωση. Η ανάλυση αυτή μεταφράζεται σε μια αναδυόμενη μεσαία τάξη η οποία διεκδικεί πολιτικές και θεσμικές μεταρρυθμίσεις, μεγαλύτερη πολιτική και οικονομική συμμετοχή. Υπό αυτό το πρίσμα, η Αραβική Ανοιξη, οι διαδηλώσεις εναντίον του Πούτιν, οι θεαματικές διαδηλώσεις στην Ινδία κατά του βιασμού, η κινητοποίηση στις κινεζικές ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης ενάντια στην ατμοσφαιρική ρύπανση ή στη διαφθορά, όλα αποτελούν εκφράσεις δυσαρέσκειας αυτών των νέων τάξεων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου