Έχω καλά νέα και κακά νέα.
Τα κακά νέα: Αν οι διαπραγματεύσεις δεν οδηγήσουν σε συμφωνία, αν δεν υπογραφεί τρίτο μνημόνιο, αν δεν λύσει τα ψυχοπολιτικά του ο ΣΥΡΙΖΑ και, στη συνέχεια, αν δεν υλοποιηθούν τα μέτρα του μνημονίου, την έχουμε πατήσει. Το Grexit, αυτή η κακάσχημη λέξη που μέχρι πρόσφατα ήταν ταμπού (φτου κακά, τι λέτε τώρα, αποκλείεται, ούτε μία στο εκατομμύριο) μα τώρα είναι ρεαλιστικό ενδεχόμενο στο τραπέζι, θα γίνει πραγματικότητα, και θα είναι μια οδυνηρή πραγματικότητα.
Τα καλά νέα: Αν όντως αποχωρήσουμε από την ευρωζώνη, θα γίνουμε η καλύτερη τριτοκοσμική χώρα του κόσμου. Με διαφορά.
Ας τα πάρουμε ένα ένα.
Πριν από λίγες ημέρες η εταιρεία συμβούλων Ernst & Young (ΕΥ) δημοσίευσε μία έκθεση στην οποία περιγράφει τη μορφή της ελληνικής οικονομίας μετά από μια έξοδο από το ευρώ. Το σενάριο που παρουσιάζει η έκθεση προϋποθέτει μια συντεταγμένη, καλά οργανωμένη μετάβαση σε νέο νόμισμα, με βοήθεια και στήριξη από τους δανειστές και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ουσιαστικά πρόκειται για μια εικόνα του σχεδίου Σόιμπλε: Πώς θα είναι η Ελλάδα αν βγει από το ευρώ με τον πιο ήπιο και ανώδυνο τρόπο.
Αυτό το σενάριο δεν έχει σχέση με το χάκινγκ του Taxis ή τα ηρωικά ριφιφί των ομάδων Βαρουφάκη και ΛαΛα (Λαφαζάνη/Λαπαβίτσα) αντίστοιχα. Μια αυτοσχέδια, “άτακτη” χρεοκοπία, σύμφωνα με την ΕΥ, θα οδηγούσε σε τόσο δραματικές καταστάσεις που κανένας οικονομολόγος δεν μπορεί να διανοηθεί, ή να περιγράψει.
Το “καλό” σενάριο ενός ιδεατού και άψογα σχεδιασμένου Grexit, από την άλλη, θα έχει μόνο “ανυπολόγιστο κόστος για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, και θα αφήσει τη χώρα πολιτικά και οικονομικά απομονωμένη και ευάλωτη”.
Συγκεκριμένα:
To ΑΕΠ θα πέσει από 15 μέχρι 20%, δηλαδή περίπου όσο έπεσε το ΑΕΠ του Ιράκ από το 1986 μέχρι το 1995. Ή σχεδόν όσο έπεσε τα προηγούμενα πέντε χρόνια στην Ελλάδα. Θα πέσει άλλο τόσο, μέσα σε ένα χρόνο.
Επίσης, το χρέος ούτε θα “σβηστεί” ούτε θα ελαττωθεί ουσιαστικά, ακόμα κι αν συμφωνήσουν σε γενναία αναδιάρθρωση οι δανειστές. Καθώς το ΑΕΠ θα καταβαραθρωθεί, ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ θα παραμείνει, όπως εκτιμά η ΕΥ, πάνω από 130%.
Αυτό σημαίνει ότι ούτε “μνημόνια” θα γλιτώσουμε, ούτε τη λιτότητα. Έτσι και τολμήσει κυβέρνηση να χαλαρώσει τα δημοσιονομικά, και καθώς δεν θα υπάρχουν άλλα δανεικά, θα πρέπει “είτε να αυξηθούν οι φόροι, είτε να μειωθούν περαιτέρω οι δαπάνες”. Λιτότητα για πάντα, δηλαδή.
Παράλληλα, η οικονομία θα καταρρεύσει. Οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών θα αυξηθούν, η αγοραστική αξία των νοικοκυριών θα μειωθεί ραγδαία, και θα πληγούν κυρίως τα μεσαία και τα χαμηλά εισοδήματα. Οι εισαγωγές θα καταρρεύσουν κατά 30% την πρώτη τριετία, οι επενδύσεις θα μειωθούν κατά 30% τα πρώτα δύο χρόνια.
Το νέο νόμισμα θα υποτιμηθεί κατά 50% άμεσα, ο πληθωρισμός θα αυξηθεί απότομα και θα ξεπεράσει το 10%, η ανεργία θα ξεπεράσει το 30%.
Το ετήσιο κατά κεφαλήν ΑΕΠ θα πέσει στα 11.000 ευρώ, δηλαδή αντίστοιχο χωρών όπως η Ιορδανία, το Περού και η FYROM. Η Ελλάδα θα γίνει μια πολύ μικρότερη και πολύ πιο φτωχή χώρα. Κι αυτό είναι το καλό σενάριο.
Όπως όλοι αντιλαμβανόμαστε, αυτή τη στιγμή δεν έχουμε γλιτώσει από μια τέτοια τύχη. Κάθε άλλο. Βασικά, δεν έχουμε γλιτώσει ούτε από μια παλαβή YOLO χρεοκοπία σαν αυτές που οραματίζονταν ο Βαρουφάκης ή οι ΛαΛα. Η παρούσα κυβέρνηση προσπαθεί ακόμα να διαχειριστεί το σοκ της απότομης πρόσκρουσης στην πραγματικότητα και μοιάζει εντελώς ανίκανη να διαπραγματευτεί ένα τρίτο μνημόνιο και, ακόμα περισσότερο, να το εφαρμόσει κιόλας. Ακόμα κι αν υπάρξει συμφωνία μέχρι το τέλος Αυγούστου, κανείς δεν ξέρει πόσες ιδιωτικές εταιρείες θα ξανανοίξουν το Σεπτέμβριο, πόσο θα εκτιναχθεί η ανεργία, πόσο θα κρατήσει η αβεβαιότητα, πότε θα κάνει εκλογές ο ΣΥΡΙΖΑ, πώς θα λύσει τα εσωκομματικά/ψυχολογικά του, κι όλα αυτά την ώρα που τα οικονομικά της χώρας είναι σε χειρότερα χάλια από οποιοδήποτε σημείο των τελευταίων πέντε χρόνων.
Στην παρούσα φάση δεν θα έβαζα στοίχημα ότι το 2016 θα βρει την Ελλάδα μέλος της ευρωζώνης.
Αλλά τώρα έρχομαι στο αισιόδοξο κομμάτι της ιστορίας:
Αν η Ελλάδα ζήσει την τραγωδία ενός Grexit, θα είναι πιθανότατα η πρώτη χώρα στην ιστορία του κόσμου που θα κάνει το μεγάλο άλμα από τον πρώτο κόσμο στον τρίτο μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Ως τέτοια, θα είναι η καλύτερη, πιο εξελιγμένη και η πιο ισχυρή τριτοκοσμική χώρα του κόσμου. Αυτό μου έγινε πρόσφατα σαφές στην πλατεία Βικτωρίας.
Καθώς τα νησιά και η Αθήνα και οι άλλες χώρες της νότιας Ευρώπης πλημμυρίζουν από πρωτοφανείς αριθμούς εξαθλιωμένων προσφύγων αυτό το δραματικό καλοκαίρι, εμείς οι κάτοικοι των χωρών υποδοχής τείνουμε να πιστεύουμε ότι είναι όλοι ίδιοι, από όπου κι αν προέρχονται. Δεν είναι, όμως:
Το από πού προέρχονται έχει πολύ μεγάλη σημασία για την κατάσταση και τις προοπτικές τους. Όπως μου είπε μέλος της κοινότητας των Αφγανών προσφύγων, η πολύ μεγάλη προσοχή και δημοσιότητα που δίνεται στους πρόσφυγες από τη Συρία είναι άδικη. “Τι πρόβλημα έχουν αυτοί”, είπε. “Έχουν μόνο πέντε χρόνια πόλεμο”. Πράγμα που μπορεί να ακούγεται περίεργο και να υποδηλώνει μέχρι και έλλειψη ευαισθησίας και αλληλεγγύης. Αλλά έχει νόημα.
“Οι Σύριοι είναι μορφωμένοι”, είπε ο άνθρωπος, “ξέρουν γράμματα, μερικοί ξέρουν και αγγλικά, και έχουν οικογένειες και γνωστούς. Οι δικοί μας (οι Αφγανοί) δεν έχουν τίποτα. Είναι διαλυμένοι. Σε εμάς έχει σαράντα χρόνια πόλεμο. Οι άνθρωποι που έρχονται πρόσφυγες δεν έμαθαν ποτέ γράμματα. Οι οικογένειες έχουν διαλυθεί. Έρχονται εδώ και αλλού και δεν έχουν κανέναν. Δεν ξέρουν να βάζουν καν την υπογραφή τους”.
Είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα. Η Συρία μέχρι πριν από πέντε χρόνια ήταν μια ανελεύθερη χούντα, μεν, αλλά κοινωνικά και πολιτισμικά εξελιγμένη, με εκπαιδευτικό επίπεδο παρόμοιο χωρών όπως ο Λίβανος, πολύ ανώτερο από της Υεμένης ή της Αιγύπτου, για παράδειγμα. Όπως ήταν καλύτερα εξοπλισμένοι να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της εποχής πριν τον εμφύλιο, έτσι είναι καλύτερα εξοπλισμένοι να αντιμετωπίσουν και τις δυσκολίες της προσφυγιάς. Μια βόλτα από τη Βικτώρια στην Ομόνοια και μερικές κουβέντες με τους μεν και τους δε αρκούν για να καταλάβει κανείς τη διαφορά.
Κι αυτό μας οδηγεί στο εξής συμπέρασμα:
Αν τελικά αποτύχουν κι οι σημερινοί κυβερνώντες εκεί που απέτυχαν και οι προηγούμενοι, δεν θα υπάρξει τέταρτο μνημόνιο. Θα φύγουμε από την ευρωζώνη (και αναπόφευκτα και από τη συνθήκη Σένγκεν και την Ευρωπαϊκη Ένωση). Είτε βγούμε συντεταγμένα όπως περιγράφει η Ernst & Young, είτε βγούμε ασύντακτα και αλλοπρόσαλα, όπως στα σχέδια των ΛαΛα “αριστερών πλατφόρμερς” ή του παρδαλού οικονομολόγουσταρ, η καταστροφή της οικονομίας της χώρας μας θα είναι πλήρης, και η επιβίωση της ίδιας της δημοκρατίας μας αμφίβολη. Θα ζούμε με δελτία τροφίμων, με ανθρωπιστική βοήθεια από τους ξένους, με διαλυμένους θεσμούς και ανύπαρκτη οικονομία.
Κοίταξτε, όμως, ποιοι είμαστε. Σχεδόν ένας στους τρεις Έλληνες έχει πανεπιστημιακό πτυχίο. Περισσότεροι από τους μισούς έχουν τουλάχιστον βασικές γνώσεις της αγγλικής γλώσσας. Στο δείκτη “Ανθρώπινου Κεφαλαίου” του World Economic Forum μας περνάνε οι περισσότερες “δυτικές” χώρες του κόσμου, αλλά είμαστε μπροστά από όλες τις τριτοκοσμικές, με πολύ μεγάλη διαφορά.
Από τις χώρες που κινδυνεύουν από πολέμους, χρεοκοπίες και άλλες καταστροφές, ποια είναι καλύτερα προετοιμασμένη από εμάς;
Ποια έχει περισσότερα εφόδια;
Καμία.
Αν υπάρχει, λοιπόν, μόνο ένα αισιόδοξο πράγμα μέσα στην πιθανή επερχόμενη καταστροφή, είναι το εξής: Μπορεί να καταστραφούμε, αλλά θα καταστραφούμε καλύτερα από όλους.
Και μετά, δεν θα υπάρχει μπανανία καλύτερη από εμάς.
Τα κακά νέα: Αν οι διαπραγματεύσεις δεν οδηγήσουν σε συμφωνία, αν δεν υπογραφεί τρίτο μνημόνιο, αν δεν λύσει τα ψυχοπολιτικά του ο ΣΥΡΙΖΑ και, στη συνέχεια, αν δεν υλοποιηθούν τα μέτρα του μνημονίου, την έχουμε πατήσει. Το Grexit, αυτή η κακάσχημη λέξη που μέχρι πρόσφατα ήταν ταμπού (φτου κακά, τι λέτε τώρα, αποκλείεται, ούτε μία στο εκατομμύριο) μα τώρα είναι ρεαλιστικό ενδεχόμενο στο τραπέζι, θα γίνει πραγματικότητα, και θα είναι μια οδυνηρή πραγματικότητα.
Τα καλά νέα: Αν όντως αποχωρήσουμε από την ευρωζώνη, θα γίνουμε η καλύτερη τριτοκοσμική χώρα του κόσμου. Με διαφορά.
Ας τα πάρουμε ένα ένα.
Πριν από λίγες ημέρες η εταιρεία συμβούλων Ernst & Young (ΕΥ) δημοσίευσε μία έκθεση στην οποία περιγράφει τη μορφή της ελληνικής οικονομίας μετά από μια έξοδο από το ευρώ. Το σενάριο που παρουσιάζει η έκθεση προϋποθέτει μια συντεταγμένη, καλά οργανωμένη μετάβαση σε νέο νόμισμα, με βοήθεια και στήριξη από τους δανειστές και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ουσιαστικά πρόκειται για μια εικόνα του σχεδίου Σόιμπλε: Πώς θα είναι η Ελλάδα αν βγει από το ευρώ με τον πιο ήπιο και ανώδυνο τρόπο.
Αυτό το σενάριο δεν έχει σχέση με το χάκινγκ του Taxis ή τα ηρωικά ριφιφί των ομάδων Βαρουφάκη και ΛαΛα (Λαφαζάνη/Λαπαβίτσα) αντίστοιχα. Μια αυτοσχέδια, “άτακτη” χρεοκοπία, σύμφωνα με την ΕΥ, θα οδηγούσε σε τόσο δραματικές καταστάσεις που κανένας οικονομολόγος δεν μπορεί να διανοηθεί, ή να περιγράψει.
Το “καλό” σενάριο ενός ιδεατού και άψογα σχεδιασμένου Grexit, από την άλλη, θα έχει μόνο “ανυπολόγιστο κόστος για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, και θα αφήσει τη χώρα πολιτικά και οικονομικά απομονωμένη και ευάλωτη”.
Συγκεκριμένα:
To ΑΕΠ θα πέσει από 15 μέχρι 20%, δηλαδή περίπου όσο έπεσε το ΑΕΠ του Ιράκ από το 1986 μέχρι το 1995. Ή σχεδόν όσο έπεσε τα προηγούμενα πέντε χρόνια στην Ελλάδα. Θα πέσει άλλο τόσο, μέσα σε ένα χρόνο.
Επίσης, το χρέος ούτε θα “σβηστεί” ούτε θα ελαττωθεί ουσιαστικά, ακόμα κι αν συμφωνήσουν σε γενναία αναδιάρθρωση οι δανειστές. Καθώς το ΑΕΠ θα καταβαραθρωθεί, ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ θα παραμείνει, όπως εκτιμά η ΕΥ, πάνω από 130%.
Αυτό σημαίνει ότι ούτε “μνημόνια” θα γλιτώσουμε, ούτε τη λιτότητα. Έτσι και τολμήσει κυβέρνηση να χαλαρώσει τα δημοσιονομικά, και καθώς δεν θα υπάρχουν άλλα δανεικά, θα πρέπει “είτε να αυξηθούν οι φόροι, είτε να μειωθούν περαιτέρω οι δαπάνες”. Λιτότητα για πάντα, δηλαδή.
Παράλληλα, η οικονομία θα καταρρεύσει. Οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών θα αυξηθούν, η αγοραστική αξία των νοικοκυριών θα μειωθεί ραγδαία, και θα πληγούν κυρίως τα μεσαία και τα χαμηλά εισοδήματα. Οι εισαγωγές θα καταρρεύσουν κατά 30% την πρώτη τριετία, οι επενδύσεις θα μειωθούν κατά 30% τα πρώτα δύο χρόνια.
Το νέο νόμισμα θα υποτιμηθεί κατά 50% άμεσα, ο πληθωρισμός θα αυξηθεί απότομα και θα ξεπεράσει το 10%, η ανεργία θα ξεπεράσει το 30%.
Το ετήσιο κατά κεφαλήν ΑΕΠ θα πέσει στα 11.000 ευρώ, δηλαδή αντίστοιχο χωρών όπως η Ιορδανία, το Περού και η FYROM. Η Ελλάδα θα γίνει μια πολύ μικρότερη και πολύ πιο φτωχή χώρα. Κι αυτό είναι το καλό σενάριο.
Όπως όλοι αντιλαμβανόμαστε, αυτή τη στιγμή δεν έχουμε γλιτώσει από μια τέτοια τύχη. Κάθε άλλο. Βασικά, δεν έχουμε γλιτώσει ούτε από μια παλαβή YOLO χρεοκοπία σαν αυτές που οραματίζονταν ο Βαρουφάκης ή οι ΛαΛα. Η παρούσα κυβέρνηση προσπαθεί ακόμα να διαχειριστεί το σοκ της απότομης πρόσκρουσης στην πραγματικότητα και μοιάζει εντελώς ανίκανη να διαπραγματευτεί ένα τρίτο μνημόνιο και, ακόμα περισσότερο, να το εφαρμόσει κιόλας. Ακόμα κι αν υπάρξει συμφωνία μέχρι το τέλος Αυγούστου, κανείς δεν ξέρει πόσες ιδιωτικές εταιρείες θα ξανανοίξουν το Σεπτέμβριο, πόσο θα εκτιναχθεί η ανεργία, πόσο θα κρατήσει η αβεβαιότητα, πότε θα κάνει εκλογές ο ΣΥΡΙΖΑ, πώς θα λύσει τα εσωκομματικά/ψυχολογικά του, κι όλα αυτά την ώρα που τα οικονομικά της χώρας είναι σε χειρότερα χάλια από οποιοδήποτε σημείο των τελευταίων πέντε χρόνων.
Στην παρούσα φάση δεν θα έβαζα στοίχημα ότι το 2016 θα βρει την Ελλάδα μέλος της ευρωζώνης.
Αλλά τώρα έρχομαι στο αισιόδοξο κομμάτι της ιστορίας:
Αν η Ελλάδα ζήσει την τραγωδία ενός Grexit, θα είναι πιθανότατα η πρώτη χώρα στην ιστορία του κόσμου που θα κάνει το μεγάλο άλμα από τον πρώτο κόσμο στον τρίτο μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Ως τέτοια, θα είναι η καλύτερη, πιο εξελιγμένη και η πιο ισχυρή τριτοκοσμική χώρα του κόσμου. Αυτό μου έγινε πρόσφατα σαφές στην πλατεία Βικτωρίας.
Καθώς τα νησιά και η Αθήνα και οι άλλες χώρες της νότιας Ευρώπης πλημμυρίζουν από πρωτοφανείς αριθμούς εξαθλιωμένων προσφύγων αυτό το δραματικό καλοκαίρι, εμείς οι κάτοικοι των χωρών υποδοχής τείνουμε να πιστεύουμε ότι είναι όλοι ίδιοι, από όπου κι αν προέρχονται. Δεν είναι, όμως:
Το από πού προέρχονται έχει πολύ μεγάλη σημασία για την κατάσταση και τις προοπτικές τους. Όπως μου είπε μέλος της κοινότητας των Αφγανών προσφύγων, η πολύ μεγάλη προσοχή και δημοσιότητα που δίνεται στους πρόσφυγες από τη Συρία είναι άδικη. “Τι πρόβλημα έχουν αυτοί”, είπε. “Έχουν μόνο πέντε χρόνια πόλεμο”. Πράγμα που μπορεί να ακούγεται περίεργο και να υποδηλώνει μέχρι και έλλειψη ευαισθησίας και αλληλεγγύης. Αλλά έχει νόημα.
“Οι Σύριοι είναι μορφωμένοι”, είπε ο άνθρωπος, “ξέρουν γράμματα, μερικοί ξέρουν και αγγλικά, και έχουν οικογένειες και γνωστούς. Οι δικοί μας (οι Αφγανοί) δεν έχουν τίποτα. Είναι διαλυμένοι. Σε εμάς έχει σαράντα χρόνια πόλεμο. Οι άνθρωποι που έρχονται πρόσφυγες δεν έμαθαν ποτέ γράμματα. Οι οικογένειες έχουν διαλυθεί. Έρχονται εδώ και αλλού και δεν έχουν κανέναν. Δεν ξέρουν να βάζουν καν την υπογραφή τους”.
Είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα. Η Συρία μέχρι πριν από πέντε χρόνια ήταν μια ανελεύθερη χούντα, μεν, αλλά κοινωνικά και πολιτισμικά εξελιγμένη, με εκπαιδευτικό επίπεδο παρόμοιο χωρών όπως ο Λίβανος, πολύ ανώτερο από της Υεμένης ή της Αιγύπτου, για παράδειγμα. Όπως ήταν καλύτερα εξοπλισμένοι να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της εποχής πριν τον εμφύλιο, έτσι είναι καλύτερα εξοπλισμένοι να αντιμετωπίσουν και τις δυσκολίες της προσφυγιάς. Μια βόλτα από τη Βικτώρια στην Ομόνοια και μερικές κουβέντες με τους μεν και τους δε αρκούν για να καταλάβει κανείς τη διαφορά.
Κι αυτό μας οδηγεί στο εξής συμπέρασμα:
Αν τελικά αποτύχουν κι οι σημερινοί κυβερνώντες εκεί που απέτυχαν και οι προηγούμενοι, δεν θα υπάρξει τέταρτο μνημόνιο. Θα φύγουμε από την ευρωζώνη (και αναπόφευκτα και από τη συνθήκη Σένγκεν και την Ευρωπαϊκη Ένωση). Είτε βγούμε συντεταγμένα όπως περιγράφει η Ernst & Young, είτε βγούμε ασύντακτα και αλλοπρόσαλα, όπως στα σχέδια των ΛαΛα “αριστερών πλατφόρμερς” ή του παρδαλού οικονομολόγουσταρ, η καταστροφή της οικονομίας της χώρας μας θα είναι πλήρης, και η επιβίωση της ίδιας της δημοκρατίας μας αμφίβολη. Θα ζούμε με δελτία τροφίμων, με ανθρωπιστική βοήθεια από τους ξένους, με διαλυμένους θεσμούς και ανύπαρκτη οικονομία.
Κοίταξτε, όμως, ποιοι είμαστε. Σχεδόν ένας στους τρεις Έλληνες έχει πανεπιστημιακό πτυχίο. Περισσότεροι από τους μισούς έχουν τουλάχιστον βασικές γνώσεις της αγγλικής γλώσσας. Στο δείκτη “Ανθρώπινου Κεφαλαίου” του World Economic Forum μας περνάνε οι περισσότερες “δυτικές” χώρες του κόσμου, αλλά είμαστε μπροστά από όλες τις τριτοκοσμικές, με πολύ μεγάλη διαφορά.
Από τις χώρες που κινδυνεύουν από πολέμους, χρεοκοπίες και άλλες καταστροφές, ποια είναι καλύτερα προετοιμασμένη από εμάς;
Ποια έχει περισσότερα εφόδια;
Καμία.
Αν υπάρχει, λοιπόν, μόνο ένα αισιόδοξο πράγμα μέσα στην πιθανή επερχόμενη καταστροφή, είναι το εξής: Μπορεί να καταστραφούμε, αλλά θα καταστραφούμε καλύτερα από όλους.
Και μετά, δεν θα υπάρχει μπανανία καλύτερη από εμάς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου