ΕΝΕΡΓΕΙΑ - ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ: Πετρέλαια υπάρχουν, αλλά πρέπει να «μιλήσουν» οι γεωτρήσεις

Του ΝΙΚΟΥ ΚΩΤΣΙΚΟΠΟΥΛΟΥ

Στην Ελλάδα υπάρχει πετρέλαιο, υπάρχει αέριο, αλλά υπάρχει και πολλή «αερολογία»...

Είναι η κουβέντα ειδικευμένου γεωλόγου, με μεγάλη εμπειρία σε θέματα υδρογονανθράκων, που προσπάθησε να απαντήσει στα ερωτήματα  για το αν υπάρχουν ή όχι πετρέλαια και αέριο στην Ελλάδα.

Μία συζήτηση που άνοιξε έντονα στη χώρα μετά τα πρώτα ενθαρρυντικά δείγματα στην Κύπρο, η οποία φουντώνει ξανά, αφού η ανακοίνωση του υπουργείου ΠΕΚΑ, πριν από λίγες μέρες, έδωσε το έναυσμα για ένα νέο γύρο συζητήσεων και αντιπαραθέσεων.

ύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείου, από τα πρώτα μη επεξεργασμένα στοιχεία του πλοίου «Nordic», που έκανε τη σεισμική έρευνα, προκύπτουν «ευκρινείς και ενδιαφέρουσες γεωλογικές δομές για τον εντοπισμό πιθανών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων», μετά τις πρώτες απεικονίσεις των δεδομένων από τις σεισμικές έρευνες στο Ιόνιο και τη θαλάσσια περιοχή νότια της Κρήτης.

Υδρογονάνθρακες υπάρχουν, λοιπόν, και δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση. Δεν είναι άλλωστε κάτι τόσο σπάνιο. Αντίθετα, εκείνο που είναι σπάνιο είναι τα μεγάλα εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα, τα οποία μπορεί να αποφέρουν ονειρεμένα κέρδη.

Η πιο απτή απόδειξη ύπαρξης υδρογονανθράκων είναι ο Πρίνος, που έχει ήδη αποδώσει στην πορεία των χρόνων 125 εκατ. βαρέλια πετρελαίου και έσοδα περίπου 500 εκατ. δολάρια στο ελληνικό Δημόσιο και συνεχίζει να αποδίδει ακόμα, έστω και λίγο.

Αλλωστε, σύμφωνα με όσα δήλωσε πρόσφατα στη Βουλή ο υπουργός ΠΕΚΑ Ευάγγελος Λιβιεράτος, η νέα σύμβαση που υπέγραψε το Δημόσιο για τον Πρίνο μπορεί να αποδώσει έσοδα έως και 220 εκατ. ευρώ, από την εκμετάλλευση και νέων γεωτρήσεων στη νότια Καβάλα και στο νέο κοίτασμα «Εψιλον» στην ίδια περιοχή.

Αποκαλυπτικός είναι και ο λόγος του Νικολάου Ρούσσου, ειδικευμένου γεωλόγου στα πετρελαιοειδή: «Το καλύτερο πετρελαιο-πιθανό σημείο στην Ελλάδα σήμερα είναι ο Μπάμπουρας». Ο Μπάμπουρας είναι ακρωτήριο της Θάσου, όπου η εταιρία Denison έκανε γεωτρήσεις τόσο ανατολικά όσο και δυτικά του νησιού στον Πρίνο. 

Υπάρχουν όμως μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου νότια από την Κρήτη; 

 «Δεν υπάρχει έρευνα ακόμα. Κάποια λίγα, σεισμικά. Η έρευνα του "Nordic" είναι η πρώτη που γίνεται στη συγκεκριμένη περιοχή, και για την ώρα έχουμε μόνο γεωλογικές εκτιμήσεις», λέει ο κ. Ρούσσος.

«Είναι σαφώς μία πετρελαιο-πιθανή περιοχή, όμως δεν γνωρίζουμε περισσότερα. Αλλά αν βρεθεί φυσικό αέριο σε πολύ μεγάλα βάθη, αυτό μπορεί να κάνει το θέμα πολύπλοκο». Οπως εξηγεί, θα πρέπει να βρεθούν μεγάλες ποσότητες για να είναι εκμεταλλεύσιμα τα κοιτάσματα. Για να αφήνουν δηλαδή κέρδη, ώστε να δικαιολογούν το κόστος της επένδυσης.

Ο κ. Ρούσσος προτιμά να μιλήσει για τον Μπάμπουρα, όπου υπάρχουν πολύ περισσότερα στοιχεία: «Υπάρχουν δίδυμες λεκάνες ανατολικά και δυτικά της Θάσου. Υπάρχουν καλές σεισμικές ενδείξεις και δομές ανατολικά, ενώ τα θετικά αποτελέσματα από τη δυτική πλευρά αυξάνουν τις πιθανότητες για ύπαρξη πετρελαίου και από την άλλη πλευρά». Τη δύσκολη...

Στην ανατολική πλευρά της Θάσου η Denison έκανε παλαιότερα έρευνες. Είχε κάνει γεώτρηση εντός των 6 μιλίων, όπου είχε βρει «βαρύ» πετρέλαιο, όχι καλής ποιότητας, το οποίο είναι και δύσκολο στην άντληση.

Ωστόσο η άλλη προσπάθεια της Denison, που επέμενε να κάνει γεώτρηση εκτός των 6 μιλίων ανατολικά της Θάσου, έφερε την αντίδραση της Τουρκίας, προκαλώντας το 1987 μεγάλη ένταση, καθώς το τουρκικό «Σισμίκ» επιχείρησε να κάνει έρευνα στην περιοχή του Μπάμπουρα επίσης, θέτοντας σε ετοιμότητα τις ελληνικές πολεμικές δυνάμεις.

Ενα χρόνο αργότερα, ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Τουργκούτ Οζάλ συμφώνησαν σε μορατόριουμ στο Νταβός της Ελβετίας, με αποτέλεσμα να μη γίνουν άλλες προσπάθειες - τουλάχιστον από ελληνικής πλευράς. Αργότερα, ο Ανδρέας Παπανδρέου θα πει «mea culpa». 

Η Denison, πάλι, περιορίστηκε στη δυτική πλευρά της Θάσου, και έκτοτε έρευνες και γεωτρήσεις ανατολικότερα των 6 μιλίων δεν μπορούν να γίνουν χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του ελληνικού Δημοσίου...

Ο Νικόλαος Ρούσσος, που θυμάται την ιστορία και εντοπίζει ως το καλύτερο πετρελαιο-πιθανό σημείο της Ελλάδας τον Μπάμπουρα, δεν είναι θεωρητικός επιστήμονας των εργαστηρίων. Εχει μακρά πορεία στην παλαιά ΔΕΠ-ΕΚΥ (δηλαδή το ερευνητικό τμήμα της παλαιάς Δημόσιας Επιχείρησης Πετρελαίου, που μετεξελίχθηκε στα ΕΛ.ΠΕ. και σταδιακά ιδιωτικοποιήθηκε).

Αρχικά στη ΔΕΠ και μετά στα ΕΛ.ΠΕ., ήταν από το 1985 και για μία δεκαετία προϊστάμενος ερευνών της ανατολικής Ελλάδας και στη συνέχεια, μέχρι και το 2011, ήταν ο διευθυντής έρευνας των ΕΛ.ΠΕ.

Σύμφωνα με τους ίδιους τους γεωλόγους, η εμπειρία στην έρευνα μετρά ιδιαίτερα. Αλλος γεωλόγος, με μεγάλη ερευνητική εμπειρία, επισήμανε  ότι είναι άλλο πράγμα η εργαστηριακή ανάλυση και άλλο η έρευνα. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, «κατά 90% οι ερευνητές διαμορφώνονται στα κλειστά κλαμπ των εταιρειών πετρελαίου», όπου αποκτούν εμπειρία.

Κανείς από τους δύο συνομιλητές, πάντως, δεν είναι απαισιόδοξος. Απλώς δηλώνουν ρεαλιστές και πιστεύουν ότι η στιγμή της αλήθειας είναι η γεώτρηση, η οποία μάλιστα «δίνει πληροφορίες μόνο για ένα σημείο».

ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΠΑΝΤΩΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΛΥΣΕΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ ΜΑΣ

Το απαγορευτικό κόστος των γεωτρήσεων

Πολλοί θα εκπλαγούν, αλλά το πετρέλαιο (όπως και το φυσικό αέριο) είναι οργανική ύλη σε αποσύνθεση και δημιουργείται-γεννάται σε βάθος δεκάδων εκατομμυρίων ετών. «Κατακάθεται» σε μεγάλες «λεκάνες» και δημιουργεί ιζήματα, στην πορεία του χρόνου ωριμάζει με τη βοήθεια της θερμότητας και «μεταναστεύει», καθώς το πετρέλαιο είναι ελαφρύτερο από το νερό.

Το σημαντικό είναι στην πορεία του αυτή να πέσει σε φυσικές παγίδες, «με ικανό πορώδες κάλυμμα, που θα το εγκλωβίσει.

Μάλιστα, ο κ. Ρούσσος επιβεβαιώνει ότι αυτό που για τον πολύ κόσμο είναι καλό σημάδι (βγαίνουν στην επιφάνεια πετρέλαιο ή πίσσες) συνήθως αποτελεί ένδειξη ότι υπάρχει μεν πετρέλαιο, αλλά το πιθανότερο είναι πως δεν εγκλωβίζεται. Οτι χάνεται...

Αναζητώντας πετρέλαιο, οι ερευνητές προσπαθούν να πάρουν απαντήσεις: 

* Αν μπορεί να έχει γεννηθεί πετρέλαιο και να έχει «μεταναστεύσει».
* Αν το πέτρωμα είναι πορώδες.
* Αν υπάρχει ικανό κάλυμμα.
* Αν οι δομές και το σχήμα δείχνουν ότι αυτά μπορεί να έχουν εγκλωβίσει υδρογονάνθρακες.
 
Πιθανότητες από 10% έως 25%
Αν και οι 4 παράμετροι δίνουν καλές πιθανότητες εύρεσης πετρελαίου, και καλές πιθανότητες είναι από 10% έως 25%, τότε θα ενδιαφερθούν οι εταιρείες πετρελαίου, οι οποίες ελέγχουν διεθνώς το χώρο, και θα επιχειρήσουν να κάνουν γεώτρηση.


Η ίδια η γεώτρηση, άλλωστε, είναι μία πολύ ακριβή υπόθεση και απαιτεί πανάκριβο εξοπλισμό, τον οποίο καμία εταιρεία δεν διαθέτει. Προτιμούν να καταφεύγουν σε άλλες εταιρείες που παρέχουν εξοπλισμό και υπηρεσίες και η υπογραφή συμβάσεων με 20 ή και 30 υπεργολάβους είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο. Καθένας από αυτούς αναλαμβάνει ένα τμήμα του έργου.

Σήμερα μία χερσαία γεώτρηση σε βάθος 3.000 μέτρων μπορεί να στοιχίσει και 10 εκατ. δολάρια. Αν πρέπει να πάει πιο βαθιά, θα στοιχίσει και τα διπλά.


Μία θαλάσσια γεώτρηση μπορεί να στοιχίσει από 40 έως και 80 εκατ. δολάρια, και γι' αυτό οι εταιρείες λαμβάνουν σοβαρά υπ' όψιν τους τις πιθανότητες εύρεσης πετρελαίου ή φυσικού αερίου για να προχωρήσουν.  

«Εξετάζουν στοιχεία από έρευνες σε όλο τον κόσμο, για να εντοπίσουν πού υπάρχουν οι καλύτερες πιθανότητες. Ακόμα και τότε, δημιουργούν κοινοπραξίες, για να επιμερίσουν το ρίσκο, γιατί η γεώτρηση είναι σε ένα σημείο και μπορεί σε μία περιοχή που έχει χωριστεί σε 4-5 τμήματα ένας να βρει πετρέλαιο και οι άλλοι όχι».


Τα μεγάλα κόστη εξηγούν γιατί ορισμένες περιοχές, ενώ είναι πετρελαιο-πιθανές, δεν προσελκύουν ενδιαφέρον. «Απολήψιμη» χαρακτηρίζεται η ποσότητα που μπορεί να αντληθεί από ένα κοίτασμα. Μπορεί να είναι το 20-50% ενός κοιτάσματος. Εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα είναι αυτά που μπορούν να αφήσουν κέρδη, ώστε να δικαιολογήσουν την επένδυση και την εκμετάλλευση.


Στον Πρίνο, με την πρώτη γεώτρηση βρέθηκε πετρέλαιο, αλλά σε πρώτο «γύρο παραχωρήσεων», το 1996, οι εταιρείες δεν είχαν αποτέλεσμα και έφυγαν, αφού υπολογίζεται ότι δαπάνησαν περίπου 85 εκατ. δολάρια εκείνη την εποχή.

Οι παλιές παραχωρήσεις, οι ελπίδες της Κρήτης και οι έρευνες στο Ιόνιο

 

Εχουν γίνει αρκετές έρευνες για πετρέλαιο στην Ελλάδα από την αρχή του 20ού αιώνα και οι περισσότερες πετρελαιο-πιθανές περιοχές έχουν εντοπιστεί. 

Κυρίως από τους Ελληνες ερευνητές του πρώην ΙΓΜΕ, με τη βοήθεια του Γαλλικού Ινστιτούτου Πετρελαίου. Πάντως οι πρώτες έρευνες έγιναν από ξένες εταιρείες, όπως η London Oil, και από άλλες, σε περιοχές όπως το Κερί Ζακύνθου, η βορειοδυτική Πελοπόννησος και ο Εβρος.

 

Τη δεκαετία του 1960 έγιναν έρευνες και 17 γεωτρήσεις σε μικρό βάθος. Στην Αιτωλοακαρνανία (ΒΡ), στην περιοχή Κλεισούρα, η έρευνα έγινε με καθαρά γεωλογικά κριτήρια. Επίσης στην Ηπειρο, στην περιοχή της Πρέβεζας, στη λεκάνη των Γρεβενών, αλλά και στους Φιλιάτες.

Την ίδια περίοδο, μεγάλες εταιρείες πετρελαίων έλαβαν παραχωρήσεις. Οι περισσότερες από τις γεωτρήσεις έδωσαν ενθαρρυντικές ενδείξεις υδρογονανθράκων. Αποτέλεσμα ήταν η ανακάλυψη των πρώτων εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων στη θαλάσσια περιοχή της Θάσου (Πρίνος και κοίτασμα φυσικού αερίου Ν. Καβάλας) από την OCEANIC, το 1971.

Το 1975 ιδρύεται η Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου και το 1985 ιδρύεται η ΔΕΠ-ΕΚΥ, στην οποία παραχωρήθηκαν από το Δημόσιο 24 ερευνητικές άδειες σε περιοχές στην ξηρά και τη θάλασσα, χωρίς διαγωνισμό. Η ΔΕΠ-ΕΚΥ ανακάλυψε το κοίτασμα πετρελαίου στο Κατάκολο και το κοίτασμα φυσικού αερίου στην Επανομή, καθώς και ενδιαφέρουσες συγκεντρώσεις βιογενούς αερίου. Τελικά παραχωρήθηκαν 4 περιοχές στη δυτική Ελλάδα: στη βορειοδυτική Πελοπόννησο και Αιτωλοακαρνανία στην εταιρεία Triton, και στα Γιάννινα και το δυτικό Πατραϊκό Κόλπο στην εταιρεία Enterprise Oil.

Επενδύθηκαν 85 εκατ. ευρώ σε σεισμικές έρευνες και γεωτρήσεις, που άλλες δεν απέδωσαν και άλλες δεν έφθασαν στο βάθος που προέβλεπαν οι αρχικές συμφωνίες. Δεν διερευνήθηκαν δύο σημαντικοί στόχοι: στα Γιάννινα, με την εγκατάλειψη της βαθιάς γεώτρησης 4.000 μέτρων, λόγω σοβαρών τεχνικών προβλημάτων, και στο δυτικό Πατραϊκό Κόλπο, όπου δεν εκτελέστηκε η προγραμματισμένη γεώτρηση λόγω αποχώρησης της εταιρείας Triton.

Το 2007 το Δημόσιο ανακάλεσε όλες τις παραχωρήσεις στις ΔΕΠ/ΔΕΠ-ΕΚΥ/ΕΛ.ΠΕ., πλην εκείνων που η ΕΛ.ΠΕ. Α.Ε. συμμετέχει στην ευρύτερη περιοχή του Πρίνου.

Το σήμερα

Σήμερα, εκτός από την εκμετάλλευση στον Πρίνο, όπου το Δημόσιο υπολογίζει σε έσοδα έως και 220 εκατ. ευρώ σε βάθος δεκαετίας, το μεγαλύτερο στοίχημα παίζεται με τα στοιχεία που αναμένονται από τις έρευνες του ερευνητικού πλοίου «Nordic» σε Ιόνιο και νότια Κρήτη. Ειδικά στη νότια Κρήτη δεν έχει ξαναγίνει έρευνα.

Επίσης, προχωρεί η διαδικασία με τη μέθοδο «open door» στις τρεις γνωστές από παλιά περιοχές σε Πάτρα, Ιωάννινα, Κατάκολο, όπου οι παλιές άδειες ανακλήθηκαν το 2007 και τώρα θα εκδοθούν νέες άδειες για γεωτρήσεις, με ενδιαφερόμενες δύο εταιρείες για καθεμία από αυτές τις περιοχές. Πριν από λίγες ημέρες, ο υπουργός ΠΕΚΑ, Ευάγγελος Λιβιεράτος, πήρε στα χέρια του και τις πρώτες ενθαρρυντικές «αν και όχι πλήρως επεξεργασμένες απεικονίσεις», οι οποίες «αποτυπώνουν ευκρινείς και ενδιαφέρουσες γεωλογικές δομές για τον εντοπισμό πιθανών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων» στην περιοχή του Ιονίου και της νότιας Κρήτης, όπου έγιναν σεισμικές έρευνες.

Πρόκειται για μερικώς επεξεργασμένα στοιχεία των ερευνών που έκανε στην περιοχή το ερευνητικό σκάφος «Nordic», το οποίο κάλυψε 12.400 χλμ. σε μία τεράστια περιοχή 225.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων έως τις 25 Φεβρουαρίου. Ωστόσο, το σκάφος κάλυψε έως και 40% περισσότερα χιλιόμετρα. από τον αρχικό στόχο, λόγω του ενδιαφέροντος. Η εταιρεία PGS, που έχει το ερευνητικό σκάφος, θα πουλήσει μετά την ανάλυση και την επεξεργασία τους τα στοιχεία αυτά στους ενδιαφερομένους, μεταξύ των οποίων φέρονται να είναι τουλάχιστον δύο μεγάλες ξένες εταιρείες και μία ελληνική. Το επόμενο στάδιο θα είναι η προκήρυξη του επίσημου γύρου παραχωρήσεων, το οποίο προβλέπεται να γίνει στο πρώτο εξάμηνο του επόμενου χρόνου.