Επίκουρου καθηγητή του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και επιστημονικού συνεργάτη του ΕΛΙΑΜΕΠ.
Σχεδόν δύο χρόνια μετά την αυτοπυρπόληση του Τυνήσιου μικροπωλητή, η
οποία πυροδότησε τη σειρά εξεγέρσεων που αποκαλούνται σήμερα Αραβική
Ανοιξη, η εικόνα στη Μέση Ανατολή παραμένει ασαφής.
Η ανατροπή των
καθεστώτων της Τυνησίας, της Αιγύπτου, της Λιβύης και της Υεμένης δεν
οδήγησε σε ένα φαινόμενο «ντόμινο». Η εξέγερση του Μπαχρέιν κατεστάλη,
ενώ καθεστώτα όπως της Ιορδανίας και της Σαουδικής Αραβίας κατόρθωσαν να
ξεπεράσουν την κρίση «αβρόχοις ποσί». Μόνον στη Συρία η εξέγερση
απέκτησε χαρακτηριστικά εμφυλίου πολέμου λόγω της καλύτερης οργανώσεως
του καθεστώτος Ασαντ, αλλά και των εθνοτικών-θρησκευτικών
χαρακτηριστικών που η εκεί εξέγερση απέκτησε.
Παρά ταύτα, είναι δυνατή η
εξαγωγή κάποιων γενικών συμπερασμάτων:
Πρώτο δίδαγμα είναι η
καταλυτική σημασία της ελευθερίας της πληροφορήσεως και της γνώσεως που
εξασφαλίζει η παγκοσμιοποίηση. Η Αμερικανίδα καθηγήτρια Θίντα Σκότσπολ
συνδέει την έκρηξη των επαναστάσεων με την ανάδυση ενός αισθήματος
«σχετικής αποστερήσεως» (relative deprivation) την οποία και ορίζει ως
το «χάσμα μεταξύ των αγαθών και των ευκαιριών που οι πολίτες υποτίθεται
ότι δικαιούνται και αυτών που πραγματικά τους διατίθενται». Η Αραβική
Ανοιξη απέδειξε πόσο διαβρωτική της εξουσίας των απολυταρχικών
καθεστώτων είναι η ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφορία και την ενημέρωση. Η
δορυφορική τηλεόραση και το Διαδίκτυο αναίρεσαν το μονοπώλιο στην
πληροφορία και τη γνώση, υπέθαλψαν την ανάδειξη του αισθήματος «σχετικής
αποστερήσεως» και επιτάχυναν την απονομιμοποίηση των απολυταρχικών
καθεστώτων. Παρωχημένα ιδεολογικά σχήματα, θεωρίες συνωμοσίας και
καθεστωτική προπαγάνδα δεν είχαν πλέον καμιά σοβαρή απήχηση, ιδίως στη
νεολαία των κρατών αυτών. Η δραματική αυτή αλλαγή πλεύσεως έδωσε νέες
διαστάσεις και στη συζήτηση περί της μακροβιότητος των μεσανατολικών
απολυταρχικών καθεστώτων και της απουσίας δημοκρατικών καθεστώτων στον
αραβικό κόσμο.
Δεύτερο σημαντικό δίδαγμα είναι η μέχρι στιγμής
περιορισμένη απήχηση θρησκευτικών και εθνικιστικών ιδεολογιών. Ούτε ο
παναραβικός εθνικισμός ούτε ο ισλαμικός φονταμενταλισμός σουνιτικής ή
σιιτικής κατευθύνσεως κατόρθωσαν μέχρι στιγμής να κυριαρχήσουν, παρά το
ιδιαίτερα ευνοϊκό περιβάλλον που μια κοινωνική εξέγερση προσφέρει. Η
εκλογική επιτυχία των Αδελφών Μουσουλμάνων στην Αίγυπτο δεν
προοιωνίζεται κατ’ ανάγκην τον εξισλαμισμό του κράτους και της
κοινωνίας, δεδομένων των πολιτικών ισορροπιών στη χώρα. Η απουσία
ιδεολογικού προσήμου στην Αραβική Ανοιξη, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι αυτό
δεν μπορεί να προστεθεί εκ των υστέρων. Η Ιστορία βρίθει παραδειγμάτων
επαναστάσεων οι οποίες έγιναν αντικείμενο σφετερισμού από μειοψηφικούς
αλλά οργανωμένους και αποτελεσματικούς πολιτικούς σχηματισμούς. Οι
πρόσφατες ταραχές σε πολλά κράτη της Μέσης Ανατολής με αφορμή την
κυκλοφορία μιας αντιισλαμικής ταινίας στις Ηνωμένες Πολιτείες δείχνουν
πόσο ρευστά παραμένουν τα πράγματα.
Τρίτο δίδαγμα είναι η
περιορισμένη δυνατότητα παρεμβάσεως στις εξελίξεις από δυνάμεις της
περιοχής και μη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ενωση
εμφανίζονται να έχουν επιλέξει μια στάση μάλλον υποτονική, δεδομένης και
της πρόσφατης πικρής εμπειρίας της επεμβάσεως στο Ιράκ. Αλλά και οι
τοπικές περιφερειακές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής όπως το Ιράν, η
Σαουδική Αραβία και η Τουρκία δεν τα καταφέρνουν καλύτερα. Η Σαουδική
Αραβία, της οποίας στρατιωτικές δυνάμεις συνέδραμαν την κυβέρνηση του
Μπαχρέιν και συνέβαλαν αποφασιστικά στην καταστολή της εκεί εξεγέρσεως,
αποτελεί έναν από τους κύριους χρηματοδότες της συριακών
αντικαθεστωτικών δυνάμεων. Το Ιράν, το οποίο στήριξε την εξέγερση του
Μπαχρέιν ελπίζοντας ότι αυτή θα έδινε την εξουσία στη σιιτική
πλειονότητα του πληθυσμού, εμφανίζεται να προασπίζεται με κάθε μέσο την
επιβίωση του καθεστώτος Ασαντ στη Συρία. Τέλος, η Τουρκία, παρά τις
διατυπωμένες υψηλές φιλοδοξίες της, εξακολουθεί να αποτελεί όχι
διαμορφωτή αλλά μάλλον ουραγό των εξελίξεων. Η πρόσφατη αποτυχημένη
πρωτοβουλία της στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για την έκδοση
ψηφίσματος υπέρ της δημιουργίας ζώνης ασφαλείας εντός του συριακού
εδάφους αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Ο καιροσκοπισμός και η
διπροσωπία, κατηγορίες με τις οποίες βαρύνονται συνήθως τα δυτικά κράτη,
δεν λείπουν καθόλου και στη Μέση Ανατολή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου