Του Stephen Mihm / Bloomberg
Οι οικονομικές προβλέψεις, παιχνίδι χαμένο από χέρι ακόμη και στις καλύτερες εποχές, γίνονται ολοένα και πιο κενές περιεχομένου.
Μια παγκόσμια πανδημία, διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα και ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν φέρει αταξία στα συμβατικά μοντέλα. Αυτό έχει οδηγήσει τους σχολιαστές να προειδοποιούν για αυξανόμενους "κινδύνους" για την παγκόσμια οικονομία.
Πρόκειται για λάθος. Αυτό που αντιμετωπίζει ο κόσμος δεν μπορεί πραγματικά να περιοριστεί στην έννοια του κινδύνου. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ακόμη πιο ενοχλητικό: εκτεταμένη, αυξανόμενη αβεβαιότητα.
Αυτή η διάκριση μεταξύ κινδύνου και αβεβαιότητας μπορεί να φαντάζει καθαρά σημασιολογική. Στην πραγματικότητα, δεν είναι, όπως αναγνώριζε ο ιδιόρρυθμος οικονομολόγος Frank Knight πριν από έναν αιώνα, όταν δημοσίευε την κλασική πραγματεία του επί του ζητήματος. Οι σκέψεις του αξίζουν έναν αναστοχασμό σήμερα.
Ο Knight γεννήθηκε στο Ιλινόις το 1885, ένα από τα εννέα παιδιά μιας βαθιά θρησκευόμενης οικογένειας. Είχε ελάχιστα φόντα μελλοντικού ακαδημαϊκού, εκτός της ισχυρής του ευφυΐας. Τελικά αποσπάστηκε από τα "πιστεύω" της οικογένειάς του, κίνηση η οποία ορισμένοι βιογράφοι εικάζουν ότι τον ώθησε να αμφισβητήσει τις αγαπημένες πεποιθήσεις άλλων ανθρώπων, ειδικά όσον αφορά την οικονομική ορθοδοξία.
Δεν τελείωσε ποτέ τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ωστόσο κατάφερε να φτάσει στο πανεπιστήμιο και να ακολουθήσει αυτό που ένας βιογράφος αποκάλεσε "ετερόκλητη εκπαίδευση", ασχολούμενος με τη χημεία, τα γερμανικά και τη φιλοσοφία πριν αποφοιτήσει από το Πανεπιστήμιο του Τενεσί. Στη συνέχεια εκπόνησε διδακτορικό στα οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Cornell. Εκεί έγραψε και αναθεώρησε τη διατριβή του κάτω από τη σκιά δύο σημαντικών ριζικών ρήξεων: του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της πανδημίας γρίπης του 1918, με αμφότερα τα φαινόμενα πιθανότατα να συμβάλλουν στη σκέψη του σχετικά με τον κίνδυνο και την αβεβαιότητα.
Δημοσίευσε τη διατριβή του το 1921 με τίτλο "Κίνδυνος, Αβεβαιότητα και Κέρδος", δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα για μερικά χρόνια και στη συνέχεια εντάχθηκε στο δυναμικό του Πανεπιστημίου του Σικάγο, όπου κυριάρχησε για αρκετές δεκαετίες. Πάντα εικονοκλάστης, διαπληκτιζόταν με τους συναδέλφους του, επιφυλάσσοντας ιδιαίτερη περιφρόνηση προς τους οικονομολόγους που ευνοούσαν τις ποσοτικές τεχνικές και τα εμπειρικά μοντέλα. Διαβάζοντας το κλασικό του έργο, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί.
Το βιβλίο του Knight είναι ασυνήθιστο για πολλούς λόγους, κυρίως για το γεγονός ότι προσφέρει έναν από τους πιο σαφείς ορισμούς των συνθηκών που απαιτούνται για τη νιρβάνα της γενικής ισορροπίας την οποία οι οικονομολόγοι αποκαλούν "τέλειο ανταγωνισμό" - και στη συνέχεια εξηγεί πώς αυτός ο κόσμος δεν θα υπάρξει ποτέ εξαιτίας του ισχυρού υποστρώματος αυτού που ο ίδιος ονόμασε "αβεβαιότητα".
Για τους περισσότερους ανθρώπους, ο κίνδυνος και η αβεβαιότητα είναι λίγο πολύ συνώνυμα: τα πράγματα τα οποία είναι επικίνδυνα είναι αβέβαια και το αντίστροφο. Ο Knight διαφώνησε. Σε μια εξερεύνηση αυτών των εννοιών οι οποίες συνορεύουν με το μεταφυσικό, ο Knight ζητούσε από τους αναγνώστες του να λάβουν υπ’ όψιν τους το γεγονός ότι τα ανθρώπινα όντα - και ειδικότερα οι επιχειρηματίες - έχουν αναγκαστικά εμμονή με το τι θα συμβεί στο μέλλον. Ο Knight, ωστόσο, υποστήριζε ότι τα μελλοντικά γεγονότα εμπίπτουν σε δύο ξεχωριστές κατηγορίες.
Η πρώτη ήταν εκείνο το οποίο ο Knight ονόμαζε "κίνδυνο": γεγονότα τα οποία δεν θα μπορούσε κανείς να γνωρίζει ότι θα συμβούν - πολύ λιγότερο πότε θα συμβούν - αλλά στα οποία θα μπορούσε να αποδοθεί μια ορισμένη πιθανότητα.
Ως παράδειγμα, ανέφερε έτερο οικονομολόγο ο οποίος είχε περιγράψει την παρασκευή σαμπάνιας, η οποία είχε πάντα ως αποτέλεσμα έναν ορισμένο αριθμό φιαλών οι οποίες θα έσκαγαν από υπερβολική ενανθράκωση. Το ποσοστό απωλειών, όμως, ήταν σχετικά σταθερό και προβλέψιμο. Ως αποτέλεσμα, έγραφε ο Knight, "η απώλεια γίνεται σταθερό κόστος για τον κλάδο και μετακυλίεται στον καταναλωτή".
Κάπως λιγότερο προβλέψιμα - και πάλι ικανά προς έλεγχο - ήταν γεγονότα τα οποία δεν μπορούσε κανείς να προβλέψει κατά περίπτωση (για παράδειγμα, ένα εργοστάσιο το οποίο καταστρέφεται από πυρκαγιά), ωστόσο θα μπορούσαν να ποσοτικοποιηθούν ως σαφής κίνδυνος όταν συγκεντρωθούν με άλλα γεγονότα του ιδίου τύπου ή κατηγορίας.
Αυτή, εξηγούσε ο Knight, ήταν η διορατικότητα η οποία βρίσκεται στα θεμέλια του ασφαλιστικού κλάδου. Δεν θα μπορούσε ποτέ να προβλεφθεί μια μεμονωμένη καταστροφή, ωστόσο μια συγκεκριμένη πιθανότητα μέσα σε μια μεγαλύτερη δεξαμενή πράγματι θα μπορούσε.
"Είναι προφανές", έγραφε ο Knight, "ότι πολλοί κίνδυνοι μπορούν να περιοριστούν σε κάποιον βαθμό βεβαιότητας με στατιστική ομαδοποίηση". Ωστόσο, προειδοποιούσε ότι "μια εξίσου σημαντική κατηγορία δεν μπορεί".
Αυτός ήταν ο τρομερός κόσμος της αβεβαιότητας: ένα μέρος όπου ενδέχεται να συμβούν άσχημα πράγματα, ωστόσο κανείς δεν έχει την ικανότητα να προβλέψει την πιθανότητά τους. Αυτά δεν θα μπορούσαν να αντιπαλεφθούν με μοντελοποίηση, στατιστική ανάλυση ή οτιδήποτε άλλο από την εργαλειοθήκη της οικονομικής επιστήμης.
Ο Knight έθεσε έτσι μια διάκριση μεταξύ μιας μετρήσιμης αβεβαιότητας (αυτό που αποκαλούσε κίνδυνο) και μιας μη μετρήσιμης αβεβαιότητας (την οποία ονόμασε "αληθινή αβεβαιότητα"). Παραδεχόταν ότι μπορεί να είναι δυνατό να συγκεντρωθούν επαρκή δεδομένα προκειμένου να μετατραπεί μια αβεβαιότητα σε απλό κίνδυνο, αν και σημείωνε ότι "η χρήση πόρων για τη μείωση της αβεβαιότητας είναι μια απόπειρα η οποία συνεπάγεται τη μεγαλύτερη αβεβαιότητα απ’ όλες".
Πολλοί οικονομολόγοι έχουν διαφωνήσει με την ανάλυση του Knight, με ορισμένους να επισημαίνουν ότι η διάκριση μεταξύ κινδύνου και αβεβαιότητας σπάνια είναι τόσο σαφής. Τα επιχειρήματά του, ωστόσο, εξακολουθούν να είναι επιδραστικά και επίκαιρα, ίσως ακόμη περισσότερο στην τρέχουσα στιγμή.
Ακριβώς όπως η φήμη του αντισυμβατικού οικονομολόγου Hyman Minsky αναβίωσε στη σκιά της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008, τα γραπτά του Knight έχουν άμεση σχέση με την παρούσα στιγμή ριζικής αβεβαιότητας.
Οι άγνωστοι Χ τους οποίους αντιμετωπίζει τώρα ο κόσμος - οι ριζικές διαταραχές της κλιματικής αλλαγής, ένας διαρκώς μεταλλασσόμενος θανατηφόρος ιός και η διάλυση προσεκτικά κατασκευασμένων αλυσίδων εφοδιασμού - σημαίνουν ότι...
Οι οικονομικές προβλέψεις, παιχνίδι χαμένο από χέρι ακόμη και στις καλύτερες εποχές, γίνονται ολοένα και πιο κενές περιεχομένου.
Μια παγκόσμια πανδημία, διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα και ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν φέρει αταξία στα συμβατικά μοντέλα. Αυτό έχει οδηγήσει τους σχολιαστές να προειδοποιούν για αυξανόμενους "κινδύνους" για την παγκόσμια οικονομία.
Πρόκειται για λάθος. Αυτό που αντιμετωπίζει ο κόσμος δεν μπορεί πραγματικά να περιοριστεί στην έννοια του κινδύνου. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ακόμη πιο ενοχλητικό: εκτεταμένη, αυξανόμενη αβεβαιότητα.
Αυτή η διάκριση μεταξύ κινδύνου και αβεβαιότητας μπορεί να φαντάζει καθαρά σημασιολογική. Στην πραγματικότητα, δεν είναι, όπως αναγνώριζε ο ιδιόρρυθμος οικονομολόγος Frank Knight πριν από έναν αιώνα, όταν δημοσίευε την κλασική πραγματεία του επί του ζητήματος. Οι σκέψεις του αξίζουν έναν αναστοχασμό σήμερα.
Ο Knight γεννήθηκε στο Ιλινόις το 1885, ένα από τα εννέα παιδιά μιας βαθιά θρησκευόμενης οικογένειας. Είχε ελάχιστα φόντα μελλοντικού ακαδημαϊκού, εκτός της ισχυρής του ευφυΐας. Τελικά αποσπάστηκε από τα "πιστεύω" της οικογένειάς του, κίνηση η οποία ορισμένοι βιογράφοι εικάζουν ότι τον ώθησε να αμφισβητήσει τις αγαπημένες πεποιθήσεις άλλων ανθρώπων, ειδικά όσον αφορά την οικονομική ορθοδοξία.
Δεν τελείωσε ποτέ τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ωστόσο κατάφερε να φτάσει στο πανεπιστήμιο και να ακολουθήσει αυτό που ένας βιογράφος αποκάλεσε "ετερόκλητη εκπαίδευση", ασχολούμενος με τη χημεία, τα γερμανικά και τη φιλοσοφία πριν αποφοιτήσει από το Πανεπιστήμιο του Τενεσί. Στη συνέχεια εκπόνησε διδακτορικό στα οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Cornell. Εκεί έγραψε και αναθεώρησε τη διατριβή του κάτω από τη σκιά δύο σημαντικών ριζικών ρήξεων: του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της πανδημίας γρίπης του 1918, με αμφότερα τα φαινόμενα πιθανότατα να συμβάλλουν στη σκέψη του σχετικά με τον κίνδυνο και την αβεβαιότητα.
Δημοσίευσε τη διατριβή του το 1921 με τίτλο "Κίνδυνος, Αβεβαιότητα και Κέρδος", δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα για μερικά χρόνια και στη συνέχεια εντάχθηκε στο δυναμικό του Πανεπιστημίου του Σικάγο, όπου κυριάρχησε για αρκετές δεκαετίες. Πάντα εικονοκλάστης, διαπληκτιζόταν με τους συναδέλφους του, επιφυλάσσοντας ιδιαίτερη περιφρόνηση προς τους οικονομολόγους που ευνοούσαν τις ποσοτικές τεχνικές και τα εμπειρικά μοντέλα. Διαβάζοντας το κλασικό του έργο, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί.
Το βιβλίο του Knight είναι ασυνήθιστο για πολλούς λόγους, κυρίως για το γεγονός ότι προσφέρει έναν από τους πιο σαφείς ορισμούς των συνθηκών που απαιτούνται για τη νιρβάνα της γενικής ισορροπίας την οποία οι οικονομολόγοι αποκαλούν "τέλειο ανταγωνισμό" - και στη συνέχεια εξηγεί πώς αυτός ο κόσμος δεν θα υπάρξει ποτέ εξαιτίας του ισχυρού υποστρώματος αυτού που ο ίδιος ονόμασε "αβεβαιότητα".
Για τους περισσότερους ανθρώπους, ο κίνδυνος και η αβεβαιότητα είναι λίγο πολύ συνώνυμα: τα πράγματα τα οποία είναι επικίνδυνα είναι αβέβαια και το αντίστροφο. Ο Knight διαφώνησε. Σε μια εξερεύνηση αυτών των εννοιών οι οποίες συνορεύουν με το μεταφυσικό, ο Knight ζητούσε από τους αναγνώστες του να λάβουν υπ’ όψιν τους το γεγονός ότι τα ανθρώπινα όντα - και ειδικότερα οι επιχειρηματίες - έχουν αναγκαστικά εμμονή με το τι θα συμβεί στο μέλλον. Ο Knight, ωστόσο, υποστήριζε ότι τα μελλοντικά γεγονότα εμπίπτουν σε δύο ξεχωριστές κατηγορίες.
Η πρώτη ήταν εκείνο το οποίο ο Knight ονόμαζε "κίνδυνο": γεγονότα τα οποία δεν θα μπορούσε κανείς να γνωρίζει ότι θα συμβούν - πολύ λιγότερο πότε θα συμβούν - αλλά στα οποία θα μπορούσε να αποδοθεί μια ορισμένη πιθανότητα.
Ως παράδειγμα, ανέφερε έτερο οικονομολόγο ο οποίος είχε περιγράψει την παρασκευή σαμπάνιας, η οποία είχε πάντα ως αποτέλεσμα έναν ορισμένο αριθμό φιαλών οι οποίες θα έσκαγαν από υπερβολική ενανθράκωση. Το ποσοστό απωλειών, όμως, ήταν σχετικά σταθερό και προβλέψιμο. Ως αποτέλεσμα, έγραφε ο Knight, "η απώλεια γίνεται σταθερό κόστος για τον κλάδο και μετακυλίεται στον καταναλωτή".
Κάπως λιγότερο προβλέψιμα - και πάλι ικανά προς έλεγχο - ήταν γεγονότα τα οποία δεν μπορούσε κανείς να προβλέψει κατά περίπτωση (για παράδειγμα, ένα εργοστάσιο το οποίο καταστρέφεται από πυρκαγιά), ωστόσο θα μπορούσαν να ποσοτικοποιηθούν ως σαφής κίνδυνος όταν συγκεντρωθούν με άλλα γεγονότα του ιδίου τύπου ή κατηγορίας.
Αυτή, εξηγούσε ο Knight, ήταν η διορατικότητα η οποία βρίσκεται στα θεμέλια του ασφαλιστικού κλάδου. Δεν θα μπορούσε ποτέ να προβλεφθεί μια μεμονωμένη καταστροφή, ωστόσο μια συγκεκριμένη πιθανότητα μέσα σε μια μεγαλύτερη δεξαμενή πράγματι θα μπορούσε.
"Είναι προφανές", έγραφε ο Knight, "ότι πολλοί κίνδυνοι μπορούν να περιοριστούν σε κάποιον βαθμό βεβαιότητας με στατιστική ομαδοποίηση". Ωστόσο, προειδοποιούσε ότι "μια εξίσου σημαντική κατηγορία δεν μπορεί".
Αυτός ήταν ο τρομερός κόσμος της αβεβαιότητας: ένα μέρος όπου ενδέχεται να συμβούν άσχημα πράγματα, ωστόσο κανείς δεν έχει την ικανότητα να προβλέψει την πιθανότητά τους. Αυτά δεν θα μπορούσαν να αντιπαλεφθούν με μοντελοποίηση, στατιστική ανάλυση ή οτιδήποτε άλλο από την εργαλειοθήκη της οικονομικής επιστήμης.
Ο Knight έθεσε έτσι μια διάκριση μεταξύ μιας μετρήσιμης αβεβαιότητας (αυτό που αποκαλούσε κίνδυνο) και μιας μη μετρήσιμης αβεβαιότητας (την οποία ονόμασε "αληθινή αβεβαιότητα"). Παραδεχόταν ότι μπορεί να είναι δυνατό να συγκεντρωθούν επαρκή δεδομένα προκειμένου να μετατραπεί μια αβεβαιότητα σε απλό κίνδυνο, αν και σημείωνε ότι "η χρήση πόρων για τη μείωση της αβεβαιότητας είναι μια απόπειρα η οποία συνεπάγεται τη μεγαλύτερη αβεβαιότητα απ’ όλες".
Πολλοί οικονομολόγοι έχουν διαφωνήσει με την ανάλυση του Knight, με ορισμένους να επισημαίνουν ότι η διάκριση μεταξύ κινδύνου και αβεβαιότητας σπάνια είναι τόσο σαφής. Τα επιχειρήματά του, ωστόσο, εξακολουθούν να είναι επιδραστικά και επίκαιρα, ίσως ακόμη περισσότερο στην τρέχουσα στιγμή.
Ακριβώς όπως η φήμη του αντισυμβατικού οικονομολόγου Hyman Minsky αναβίωσε στη σκιά της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008, τα γραπτά του Knight έχουν άμεση σχέση με την παρούσα στιγμή ριζικής αβεβαιότητας.
Οι άγνωστοι Χ τους οποίους αντιμετωπίζει τώρα ο κόσμος - οι ριζικές διαταραχές της κλιματικής αλλαγής, ένας διαρκώς μεταλλασσόμενος θανατηφόρος ιός και η διάλυση προσεκτικά κατασκευασμένων αλυσίδων εφοδιασμού - σημαίνουν ότι...
οι οικονομικές προβλέψεις και εκτιμήσεις, οι οποίες γενικά - έτσι κι αλλιώς - έχουν μικρή χρησιμότητα, θα πρέπει να αγνοούνται εντελώς.
Όπως όμως θα έλεγε ο Knight, το γεγονός ότι κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί στην παγκόσμια οικονομία δεν πρέπει να αποτελεί αιτία απόγνωσης. Μάλιστα, υποστήριζε ότι η αβεβαιότητα αποτελεί πηγή κέρδους.
Οι επιχειρηματίες δεν κερδίζουν χρήματα αναλαμβάνοντας κινδύνους οι οποίοι μπορούν να ποσοτικοποιηθούν. Κερδίζουν πραγματικά αναλαμβάνοντας το κόστος πραγματικών αβεβαιοτήτων.
Αυτό σημαίνει ότι η τρέχουσα στιγμή ακραίας αβεβαιότητας είναι μια επιχειρηματική ευκαιρία εκπληκτικών διαστάσεων.
Γι' αυτό το τελευταίο, ο Frank Knight θα ήταν απόλυτα σίγουρος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου