ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Το μεγάλο παζάρι για την Κασπία Θάλασσα

Του Κώστα Ράπτη

Δύο φαινομενικά ανώδυνες εξελίξεις ήρθαν να αναδείξουν  τις συγκλονιστικές ανατροπές που σημειώνονται, με "εμβρυουλκό” τη διπλωματία των υδρογονανθράκων, στην ευρύτερη περιοχή που έχει στο επίκεντρό της την Κασπία Θάλασσα και αποτελεί όχι μόνο ένα ενεργειακό Ελντοράντο αλλά και έναν αναντικατάστατο κόμβο στην ευρασιατική ολοκλήρωση μέσω σχεδίων σαν τον "Νέο Δρόμο του Μεταξιού".

Έναρξη εκμετάλλευσης του Shah Deniz 2

Η πρώτη εξέλιξη αφορά την ανακοίνωση από την BP της έναρξης της εκμετάλλευσης του θηριώδους υποθαλάσσιου κοιτάσματος Shah Deniz 2 στα ανοιχτά του Αζερμπαϊτζάν από δύο γειτονικές πλατφόρμες που συνδέονται με γέφυρα. Η BP έχει το γενικό πρόσταγμα του πρότζεκτ, ύψους 28 δισ. δολαρίων και συμμετέχει με ποσοστό 28,8% στην αρμόδια κοινοπραξία, η οποία έχει ήδη φέρει κοντά τις κρατικές πετρελαϊκές εταιρείες της Τουρκίας, της Γεωργίας, του Αζερμπαϊτζάν, της Μαλαισίας, του Ιράν, καθώς και την ρωσική Lukoil.

Η εκμετάλλευση του Shah Deniz 2 αναμένεται να αποφέρει περίπου 53 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ημερησίως, έναντι 33 δισ., κυβικών μέτρων του Shah Deniz 1, συμβάλλοντας στην διαφοροποίηση της ενεργειακής τροφοδοσίας της Ευρώπης. Ήδη από το σημαντικό αυτό κοίτασμα άρχισαν οι εξαγωγές προς την Τουρκία, ενώ η μεταφορά αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά θα είναι εφικτή με την ολοκλήρωση του δικτύου αγωγών του Νοτίου Διαδρόμου περί το 2020.

Για την BP, πάντως, το Shah Deniz 2 είναι το μεγαλύτερο έργο που θα ολοκληρώσει φέτος οπουδήποτε στον κόσμο.

Προς συμφωνία για τις θαλάσσιες δικαιοδοσίες

Υπήρξε όμως και μία αξιοσημείωτη πολιτική εξέλιξη: Η τηλεφωνική επικοινωνία των υπουργών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ και του Ιράν, Μοχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ, με αντικείμενο αφενός την επικείμενη νέα συνάντηση της "Ομάδας της Αστάνα” (στην οποία συμμετέχει και η Τουρκία) για την επίλυση της συριακής κρίσης, και αφετέρου την προετοιμασία της συνόδου κορυφής των πέντε κρατών που περιβάλλουν την Κασπία Θάλασσα στις 12 Αυγούστου στο Ακτάου του Καζαχστάν.

Ήδη από τις 22 Ιουνίου έγινε γνωστό από ρωσικές πηγές ότι Ιράν, Ρωσία, Αζερμπαϊτζάν, Καζαχστάν και Τουρκμενιστάν κατέληξαν σε ένα προσχέδιο συμφώνου το οποίο θα υπογραφεί στη σύνοδο κορυφής και θα επιλύει μετά από 16 χρόνια διαπραγματεύσεων το ζήτημα των θαλάσσιων δικαιοδοσιών στην Κασπία.

Δεν είναι ακόμη γνωστό ποιαν απάντηση σκοπεύουν να δώσουν τα πέντε συγκεκριμένα κράτη στο ερώτημα που κυρίως τα ταλάνιζε, το αν δηλαδή θα μοιραστούν ακριβοδίκαια τα ύδατα της Κασπίας σε πέντε ίσα μέρη ή θα ακολουθήσουν την λογική της "μέσης γραμμής”, οπότε το Ιράν θα αρκεστεί, λόγω μικρότερης ακτογραμμής στο 14%.

Το βέβαιο είναι ότι τα κράτη που περιβάλλουν την Κασπία αποκτούν, σύμφωνα με το άρθρο 14 του σχεδίου συνθήκης, το δικαίωμα...

 να τοποθετούν υποθαλάσσιους αγωγούς στον βυθό, εξασφαλίζοντας απλώς την έγκριση των κρατών από των οποίων τη δικαιοδοσία θα περνά το έργο.

Με άλλα λόγια διευκολύνεται η πιθανή υποθαλάσσια σύνδεση του Τουρκμενιστάν με το Αζερμπαϊτζάν, η οποία αποτελούσε μεγάλο όνειρο των δυτικών δυνάμεων, καθώς θα εξασφάλιζε την μεταφορά του κεντρασιατικού φυσικού αερίου στην ευρωπαϊκού αγορά, παρακάμπτοντας το δίκτυο των ρωσικών αγωγών.

Ο ρόλος της Ρωσίας

Και όμως; η Μόσχα δείχνει πλέον να μην αντιδρά σε σχέδια αυτού του τύπου.  

Ο κύριος λόγος έχει να κάνει με την ανάγκη να αποτραπεί η πλήρης υπαγωγή του Τουρκμενιστάν στην επιρροή της Κίνας – συνεπώς η προσφορά εναλλακτικών επιλογών στην τουρκμενική ηγεσία προβάλλει επιθυμητή.

Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με το γεγονός ότι η όποια μεταφορά τουρκμενικού φυσικού αερίου προς Δυσμάς αναμένεται να είναι σχετικά περιορισμένη και να καλύπτει κυρίως την ζήτηση των χωρών του Καυκάσου, καθώς το Τουρκμενιστάν εκτιμάται ότι θα αντιμετωπίσει χρηματοδοτικά προβλήματα, αλλά και τον ανταγωνισμό του ίδιου του Αζερμπαϊτζάν, που εκτός από χώρα υποδοχής είναι και παραγωγός και άρα, όπως και η Ρωσία, δεν επιθυμεί να κατακλυσθεί η αγορά από προσφερόμενο αέριο.

Άλλωστε η παρουσία της Lukoil στην κοινοπραξία του Shah Deniz 2 καταδεικνύει την έφεση της Μόσχας να εμπνέεται καταστάσεις win-win ακόμη και από σχέδια που αποβλέπουν στην απομόνωσή της.

Εν προκειμένω, οι ρωσικές επιδιώξεις έχουν να κάνουν περισσότερο με γεωπολιτικούς παρά με στενά οικονομικούς υπολογισμούς. Η Ρωσία επιθυμεί τη σύσφιξη των σχέσεών της τόσο με το Ιράν όσο και με το Αζερμπαϊτζάν (που φάνταζε ως "βατήρας” της Δύσης στην περιοχή, πριν οι φόβοι του Αζέρου προέδρου Αλίγιεφ για ενδεχόμενη "έγχρωμη επανάσταση” ψυχράνουν τις σχέσεις του με τις ΗΠΑ).

Κυρίως όμως η Ρωσία ενδιαφέρεται για την απαγόρευση της παρουσίας στρατιωτικών δυνάμεων τρίτων χωρών στην Κασπία Θάλασσα – και είναι αυτό ακριβώς που απειλεί να διευκολύνει το Καζαχστάν, διαπραγματευόμενο την δημιουργία αμερικανικής βάσης στην περιοχή.