Στο μνημειώδες έργο που συνοψίζει
στοχαστικά όλη τη βασική θεματολογία της πορείας του στη λογοτεχνία, το
ογκώδες μυθιστόρημα "Doktor Faustus", ο Thomas Mann θέτει ένα ερώτημα
τόσο καίριο στην "εποχή της επικοινωνίας", ώστε ο καθένας δικαιούται,
θαρρώ, να το μεταφέρει από το πεδίο της τέχνης, στην οποία αναφέρεται,
σε όλα, λίγο-πολύ, τα πεδία των "εξωστρεφών" ανθρώπινων δραστηριοτήτων.
Αναρωτιέται λοιπόν ο Mann: "Γιατί έχω την εντύπωση ότι σχεδόν καθετί
αποτελεί παρωδία του εαυτού του;"
"Σχεδόν καθετί", λέει.
Ακόμα και η
παραφορά;
Ναι, ακόμα και παραφορά, που σύντομα γίνεται φθορά και
διαφθορά. Οι λέξεις λένε πάντα πολύ περισσότερα απ’ όσα μεταφέρουν στον
συνομιλητή. Η παραγωγή τους υπακούει σε λεπτές, εσώτερες διαστάσεις,
δυνατότητες και συσχετίσεις του Λόγου, στη σύλληψη και κράτηση του ήχου
σε περιοριστικά επικοινωνιακά σχήματα στα οποία εκ των πραγμάτων δεν
χωρά, διότι περισσεύει, διότι "Πνεύμα ο Θεός". Πώς αλλιώς θα μπορούσε να
είναι άλλωστε σ’ έναν κόσμο όπου τίποτε δεν είναι αυτό που φαίνεται κι
ούτε "αυτό που φαίνεται" φαίνεται στ’ αλήθεια;
Ex multitudine signorum,
colligitur identitas vera, έλεγαν οι Λατίνοι. Την "αλήθεια", την όποια
αλήθεια πρέπει να τη συναγάγει κανείς από τα "σημεία", όχι να την
ταυτίζει με τα "σημεία". Αυτά τα "σημεία" αποτέλεσαν ανέκαθεν την πρώτη
ύλη για την εξύφανση και εδραίωση σχέσεων εκμετάλλευσης, δηλαδή σχέσεων
παραπλάνησης και απόσπασης αχρεώστητων ωφελημάτων. Δηλαδή για παρωδίες
της αλήθειας.
Επιτρέψτε μου έναν συνειρμό. Να θυμηθώ
σε τούτη τη σειρά σκέψεων την "αινιγματική" αποστροφή του Αντρέι
Ταρκόφσκι, σύμφωνα με τον οποίο "Όσο διευρύνει κανείς τον ορίζοντά του,
τόσο τον χάνει. Όσο αποκτά περισσότερες γνώσεις, τόσο αντιλαμβάνεται ότι
το μόνο που γνωρίζει –λίγο περισσότερο κάθε φορά– είναι το μέγεθος της
άγνοιάς του".
Η "άγνοια" από μόνη της δεν είναι ούτε κακή ούτε καλή. Δεν
αποτελεί αφ’ εαυτής ηθικό μέγεθος ούτε ηθική ποιότητα. Όπως όλα τα
πράγματα, γίνεται καλή ή κακή όταν χρησιμοποιείται από τρίτους, όταν
αποτελεί το εφαλτήριο για την ανάδειξη και επιβολή τρίτων, όταν τρίτοι
την κολακεύουν, τη βαθαίνουν, την κάνουν μονιμότερη και πιο
αυτοαναφορική.
Άγνοια, παραφορά, φθορά, διαφθορά.
Παρωδία.
Από την εποχή των "μουσικών" απειλών –με έμφαση μάλιστα στη
διονυσιακή χρήση κρουστών– φτάσαμε στην εποχή των "ισορροπημένων"
δηλώσεων και ανακοινώσεων, των "αμείλικτων" διλημμάτων ή της "αιδήμονος
σιωπής", εναλλάξ, παραλλάξ και συναλλάξ.
Από την εποχή των "ευρωπαϊκών
ανατροπών" στην εποχή της λαθρόβιας αναδίπλωσης.
Η σιωπή είναι χρυσός,
λέγαν οι παλιοί. Αυτόν τον "χρυσό" –μπροστά στην αδυναμία τους να βρουν
τον άλλο, τον πραγματικό, τον οποίο, ακόμη και όταν τον βρίσκουν, τον
προσπερνούν– αρχίζει ν’ ανακαλύπτει η ολοένα εγκλειόμενη στο καβούκι της
λαϊκοπατριωτική κυβέρνηση των νταουλτζήδων. Το πράττει, βέβαια, αφού
πρώτα "κούφανε" τους πάντες με τις αρρυθμίες και τις ιδιορρυθμίες της,
οι οποίες λειτούργησαν ταυτόχρονα ως διαψεύσεις και αυτοδιαψεύσεις. Ως
παρωδία.
Θέλετε "αλήθειες"; Αλήθειες τεκμηριωμένες;
Η μόνη επανάσταση που
έκαναν ποτέ, "από γενέσεως Κόσμου", τα κακομαθημένα προνομιούχα παιδιά
του Συστήματος –ενόσω δήθεν το πετροβολούσαν, το έκαιγαν και το
γκρέμιζαν από τις παρυφές των απολαυών που αυτό τους εξασφάλιζε– ήταν
εκείνη που τα έκανε ακόμη πιο πλούσια, ακόμη πιο ισχυρά, ακόμη πιο
ανεξέλεγκτα. Όσοι κινούνται δήθεν μη συντεταγμένα για να γίνουν στη
συνέχεια "εξουσία" και να "συνταχθούν" αντιστάσεως μη ούσης δεν
αποτελούν εξαίρεση από τον κανόνα του Λόρδου Acton: "Η εξουσία τείνει να
διαφθείρει. Η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα".
Μη συντεταγμένα
κινούνται οι δημαγωγοί, οι πολέμιοι, οι φερώνυμοι ή κατά δήλωσή τους
ολετήρες του Συστήματος.
Μη συντεταγμένα προκειμένου να έχουν στη
συνέχεια τη δυνατότητα, μετά την επίτευξη του αντικειμενικού στόχου, της
εξουσίας, να "συνταχθούν" με τους δικούς τους όρους. Τη δυνατότητα της
παρωδίας μετά την επιτυχή γι’ αυτούς κατάληξη της τραγωδίας.
Γιατί τραγωδία και γιατί παρωδία;
Ίδιον
του δημαγωγού είναι ότι μιλάει αποκλειστικά για τις ιδέες και τους
στόχους του, για τη "δικαιοσύνη", την "αλληλεγγύη", την "ανθρωπιά" όπως
τις εννοούν όλοι οι άλλοι, καθένας για τον εαυτό του και συχνά σε βάρος
του διπλανού, κι όπως βέβαια δεν τις εννοεί ο ίδιος. Διότι αυτό που
χρησιμοποιείς, το μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού, δεν το εννοείς. Το
προτείνεις. Ο σκοπός είναι αυτό που εννοείς. Κι αυτόν τον κρατάς
αποκλειστικά για τον εαυτό σου – άντε και για τους "συγγενείς και
φίλους", μετακλητούς και μη.
Ο δημαγωγός λοιπόν μιλάει μόνο για τις
ιδέες και τους στόχους του, καθώς και για τις κολοσσιαίες, συντριπτικές,
ανθρωπομάχες κι ανθρωποφάγες ευθύνες των άλλων, τους οποίους ενίοτε
δαιμονοποιεί. Αν θέλεις να περνιέσαι για άγγελος, κατασκεύασε τους
δαίμονές σου. Τώρα τι δαίμονες είναι αυτοί τους οποίους θέλεις απλώς να
αντικαταστήσεις –και μάλιστα επί τα χείρω– , ε, το αφήνω στην κρίση σας.
Παρωδία αγγέλων και δαιμόνων. Παρωδία δημοκρατικών επιλογών.
Ωστόσο, ίδιον της πολιτικής είναι ότι
αποτιμάται με αποτελέσματα.
Τα αποτελέσματα αποτελούν την αχίλλειο
πτέρνα των δημαγωγών από καταβολής κόσμου. Διότι μπορεί να φωνάζουν
"Λύκος! Λύκος" και να γίνονται πιστευτοί, και να βάζουν το πλήθος στη
σειρά ή στη ουρά να περιμένει να δει ή να του φέρουν, ζωντανό ή νεκρό,
τον λύκο, αλλά αν ούτε ο λύκος φανεί εκουσίως ούτε τον κουβαλήσουν
ακουσίως όσοι τον ανήγγειλαν ή τον έταξαν, τότε ναι, η πολιτική
παρουσιάζει κενό. Κενό αξιοπιστίας.
Το κενό αξιοπιστίας είναι μια ακόμη
παρωδία, υψηλότερης τάξης, διότι τώρα τα πράγματα αρχίζουν να γίνονται
σοβαρά. Τώρα πια μοιραία φτάνουν στη σύγκριση με τους προκατόχους και
στην τήρηση των υπεσχημένων. Έπειτα, ο λεκτικά έξαλλος και κατηγορητικός
συμψηφισμός ευθυνών που μοιάζει μεν με κατηγορητήριο αλλά δεν παύει να
είναι συμψηφισμός, δηλαδή ένα είδος άρσης, εκτός από έμμεση ομολογία για
το ότι όποιος τον επιχειρεί είναι βρωμιάρης, ουσιαστικά αποτελεί το
μέσο με το οποίο ο εν λόγω βρωμιάρης, ο δημαγωγός, εκλιπαρεί την ανοχή
του εκλογικού ακροατηρίου στη βάση όχι των πενιχρών έως ανύπαρκτων, αν
όχι δυσμενών, αποτελεσμάτων, αλλά στη βάση της συλλογικής ευθύνης κι
ενοχής. Δηλαδή στη βάση της συνενοχής.
Όποιος δεν μπορεί να παρουσιάσει
αποτελέσματα παρουσιάζει προσχήματα. Παρωδία αποτελεσμάτων. Παρωδία
πολιτικής.
Στην εναρκτήρια παράδοσή του στο
πανεπιστήμιο του Cambridge, τον Ιούνιο του 1895, o λόρδος Acton
αποκάλυψε με λόγο αντιθετικό όσο αντιθετική είναι η παρωδία, δηλαδή με
λόγο απολύτως παρακολουθητικό, την παρωδία της πολιτικής:
"Είναι δικαίως
μισητός", είπε, "όποιος έχει άλλη γνώμη για την ιστορία κι άλλη για την
πολιτική, άλλη όταν βρίσκεται στο εξωτερικό κι άλλη όταν βρίσκεται στο
εσωτερικό, άλλη όταν βρίσκεται στην αντιπολίτευση κι άλλη όταν βρίσκεται
στην κυβέρνηση".
Η παραφορά, όταν δεν είναι γνήσια, οπότε
εξαντλείται στον εαυτό της, στις ακραίες συνέπειες που η ίδια
εμπεριέχει, γρήγορα γίνεται φθορά. Και διαφθορά.
Η δε εξουσία, κάθε
εξουσία, καλή ή κακή, τείνει να διαφθείρει. Τείνει να γεννά προσχήματα
και να μεταστρέφει, να διαστρέφει ή να καταστρέφει αποτελέσματα. Να τα
αποφεύγει και να τα προσπερνά. Ο πυρήνας της διαφθοράς δεν είναι η τάδε ή
η δείνα παραβατική συμπεριφορά ή αθέτηση. Αυτά είναι απλές εκδηλώσεις,
επιφαινόμενα.
Ο πυρήνας της διαφθοράς είναι ο συμψηφισμός που ο
διεφθαρμένος κάνει πρωτίστως με τις αρχές του, με τον εαυτό του, η άρση
του εαυτού του, η άρση των προσωπικών ηθικών προταγμάτων και η
αντικατάστασή τους από τα προτάγματα των πραγμάτων που θαρρεί πως έτσι
ελέγχει.
Ο πυρήνας της διαφθοράς είναι η ειδωλολατρία. Ως αυτοπάθεια και
ως κατοχή. Συνελόντι ειπείν, διαφθορά είναι η επικράτηση της προσωπικής
ανελευθερίας, του προσωπικού έρματος επί του προσωπικού πνεύματος, μέσω
της κατάργησης της ελευθερίας του άλλου.
Για όλους αυτούς τους λόγους, θεωρώ
αυτονόητο να παρακάμψω κάθε ευγένεια και αβρότητα, κάθε τύπο, και να μη
ευχηθώ στην κυβέρνησή μας "Και του χρόνου"…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου