ΠΟΛΕΜΟΣ και ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: H δικαίωση του Κλαούζεβιτς και οι πέντε λόγοι των επερχόμενων μελλοντικών πολέμων

ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ

Του Andrew Sheng  / Project Syndicate

Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Τσινγκούα στο Πεκίνο

Ο περίφημος γερμανός θεωρητικός του πολέμου του 18ου αιώνα Καρλ φον Κλαούζεβιτς όρισε τον πόλεμο ως τη συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα και, όπως ο αρχαίος στρατηγιστής Σουν Τζου, έλεγε ότι όποιος επιθυμεί την ειρήνη πρέπει να είναι προετοιμασμένος για πόλεμο. 

Καθώς ο σύγχρονος κόσμος καθίσταται περισσότερο ταραχώδης - όπως φαίνεται από τις συγκρούσεις στην Ουκρανία, το συνεχιζόμενο χάος στη Μέση Ανατολή και την αυξανόμενη ένταση στη Νοτιοανατολική Ασία -, αυτός ο συλλογισμός δεν θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρος.

 
Οι πόλεμοι παραδοσιακά διεξάγονται για τα εδάφη. Αλλά ο ορισμός των εδαφών πλέον περιλαμβάνει πέντε πεδία: τη στεριά, τον αέρα, τη θάλασσα, το Διάστημα και τα τελευταία χρόνια τον κυβερνοχώρο. 

Αυτές οι διαστάσεις του «πολέμου CLASS» (τα αρχικά των αγγλικών λέξεων: Cyberspace - κυβερνοχώρος, Land - στεριά, Air - αέρας, Sea - θάλασσα, Space - Διάστημα) καθορίζουν τις απειλές που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα. 

Οι ακριβείς αφορμές, οι στόχοι και τα αίτια αυτών των συγκρούσεων θα καθορίζονται σε διαφορετικούς βαθμούς από πέντε παράγοντες: το σύστημα ηθικών αξιών, τις φατρίες, τον πολιτισμό, το κλίμα και το νόμισμα.

Πράγματι αυτοί οι παράγοντες ήδη πυροδοτούν συγκρούσεις σε όλον τον κόσμο. 

Η θρησκεία ή το σύστημα ηθικών αξιών συνιστά ένα από τα πλέον ισχυρά κίνητρα πολέμου στην Ιστορία και ο 21ος αιώνας δεν αποτελεί εξαίρεση. Ας αναλογιστούμε την εξάπλωση των τζιχαντιστικών οργανώσεων, όπως το Ισλαμικό Κράτος, που συνεχίζει να καταλαμβάνει εδάφη στο Ιράκ και στη Συρία, και η Μπόκο Χαράμ, που έχει επιδοθεί σε μια ανηλεή εκστρατεία απαγωγών, βομβιστικών επιθέσεων και δολοφονιών στη Νιγηρία. Βίαιες συγκρούσεις σημειώνονται και μεταξύ βουδιστών και μουσουλμάνων στη Μιανμάρ και στη Νότια Ταϊλάνδη, καθώς και μεταξύ ισλαμιστών και καθολικών στις Φιλιππίνες.

Ο δεύτερος παράγοντας, η φατρία, γίνεται εμφανής στις εθνοτικές συγκρούσεις στην Ευρώπη, στην Τουρκία, στην Ινδία και αλλού και οδηγείται από δυνάμεις όπως η μετανάστευση και ο ανταγωνισμός για την αγορά εργασίας. Στην Αφρική τα κατασκευασμένα σύνορα που σχεδιάστηκαν από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις γίνονται μη βιώσιμα καθώς διαφορετικές φυλές και εθνοτικές ομάδες επιχειρούν να χαράξουν τα δικά τους. Και η σύγκρουση στην Ουκρανία ανακινεί την επί μακρόν υποβόσκουσα απογοήτευση των ρωσικής καταγωγής κατοίκων που αφέθηκαν μόνοι τους μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης.

Η τρίτη πιθανή πηγή συγκρούσεων έχει να κάνει με τις ριζικές πολιτισμικές διαφορές που δημιουργήθηκαν από τις μοναδικές ιστορίες και τις θεσμικές ρυθμίσεις των κοινωνιών. Παρά το γεγονός ότι ο πληθυσμός των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης αναλογεί μόλις στο ένα όγδοο του παγκόσμιου πληθυσμού, οι δυο τους απολαμβάνουν επί μακρόν οικονομική ευημερία - διαθέτουν το μισό του παγκόσμιου ΑΕΠ - και δυσανάλογη διεθνή επιρροή. Αλλά, καθώς κάνουν την εμφάνισή τους περισσότερες οικονομικές υπερδυνάμεις, θα αρχίσουν να ανταγωνίζονται τη Δύση όχι μόνο για το μερίδιο στην αγορά και τις πλουτοπαραγωγικές πηγές: θα προσπαθήσουν να εμφυσήσουν στην παγκόσμια τάξη τις δικές τους πολιτισμικές προσλαμβάνουσες και τα δικά τους σημεία αναφοράς.

Φυσικά οι ανταγωνισμοί για τις πλουτοπαραγωγικές πηγές θα συνεχίσουν να είναι σημαντικοί, ειδικά καθώς οι συνέπειες του τέταρτου παράγοντα, της κλιματικής αλλαγής, γίνονται εμφανείς. Πολλές χώρες και περιοχές ήδη αντιμετωπίζουν μεγάλη έλλειψη υδάτινων πόρων, που θα επιδεινωθεί καθώς οι κλιματικές αλλαγές προκαλούν φυσικές καταστροφές και ακραία καιρικά φαινόμενα όπως ξηρασίες. Παρομοίως, καθώς τα δάση και οι θαλάσσιοι πόροι μειώνονται, οι ανταγωνισμοί για τρόφιμα μπορεί να προκαλέσουν συγκρούσεις.

Αυτό το είδος σύγκρουσης έρχεται σε αντίθεση με την υπόσχεση της παγκοσμιοποίησης - συγκεκριμένα ότι η πρόσβαση σε ξένα τρόφιμα και ενέργεια θα δώσει τη δυνατότητα στα κράτη να εστιάσουν στο συγκριτικό τους πλεονέκτημα. Αν οι συγκρούσεις και οι ανταγωνιστικές πιέσεις οδηγήσουν, ας πούμε, σε οικονομικές κυρώσεις ή στην παρεμπόδιση των βασικών εμπορικών διαδρομών, το αποτέλεσμα θα είναι η βαλκανοποίηση του διεθνούς εμπορίου, δηλαδή ο περιορισμός των πλεονεκτημάτων της παγκοσμιοποίησης διεθνώς. Επιπροσθέτως οι κοινωνικές αναταραχές που συνοδεύουν τα οικονομικά προβλήματα μπορεί να οδηγήσουν στον κατακερματισμό κρατών σε μικρότερες μονάδες που θα ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τις αξίες ή τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους. Σε κάποιον βαθμό αυτό ήδη συμβαίνει στο Ιράκ και στη Συρία.

Ο τελευταίος παράγοντας κινδύνου που αντιμετωπίζει ο κόσμος είναι το νόμισμα: 

Μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση οι επεκτατικές νομισματικές πολιτικές που οι κεντρικές τράπεζες των ανεπτυγμένων οικονομιών ακολουθούν προκαλούν μεγάλης κλίμακας, ευμετάβλητες ροές κεφαλαίων κατά μήκος των αναδυόμενων οικονομιών προκαλώντας αστάθεια σε αυτές τις χώρες και πυροδοτώντας κατηγορίες για «νομισματικούς πολέμους».

Οι δυσαρεστημένοι είναι πέντε από τις μεγαλύτερες αναδυόμενες οικονομίες, οι πόροι των οποίων ξεπερνούν εκείνους των θεσμών του Μπρέτον Γουντς. 

Σε μια πρόσφατη ομιλία του ο αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα διακήρυξε ότι το ερώτημα δεν είναι αν οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ηγούνται αλλά ο τρόπος με τον οποίο θα ηγούνται. Αλλά καθώς οι ηθικές αξίες, η φατρία, ο πολιτισμός, το κλίμα και το νόμισμα οδηγούν στην απομάκρυνση του κόσμου από την αμερικανοκεντρική διεθνή τάξη, τέτοιες διακηρύξεις είναι υπερβολικά αισιόδοξες. Στον επερχόμενο «πόλεμο CLASS» κανείς δεν είναι σίγουρος για το ποιον πρέπει να ακολουθήσει.