ΥΠΑΡΚΤΟΣ "ΕΠΙΦΑΝΗΣ" ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ: Γιάννα, Λασκαρίνα, Μπουμπουλίνα

Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΨΗ

 

Δεν ξέρω αν το έχετε αντιληφθεί αλλά όλοι ετοιμάζουν εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821.  

Κατ’ αρχήν το Πανεπιστήμιο Αθηνών το οποίο προγραμματίζει σειρά εκδηλώσεων με διεθνές συνέδριο, ημερίδες, διαλέξεις ακόμα και με την δημιουργία Κέντρου Μελετών της Ελληνικής Επανάστασης. Ακολουθεί  η Εθνική Λυρική Σκηνή σε συνεργασία με το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, το Μουσείο Μπενάκη, η Τράπεζα της Ελλάδος σε συνεργασία με συστημικές τράπεζες και, αλλοίμονο, δεν ήταν δυνατόν να λείπει, η Εκκλησία. Φαντάζομαι ότι ως ότου έρθει εκείνη η ώρα θα προστεθούν και πολλοί άλλοι. Και βέβαια παρούσα θα είναι και η κ. Γιάννα Αγγελοπούλου, επικεφαλής μιας επιτροπής που θα αναλάβει, όπως ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός, να διοργανώσει μια «εθνική γιορτή» για όλον τον ελληνισμό.

 

Κατόπιν αυτών είναι νομίζω απόλυτα κατανοητό ότι πολλοί εξ ημών βρισκόμαστε σε κατάσταση μέτριας σύγχυσης για το τι ακριβώς πρόκειται να συμβεί και με ποιο σκοπό.  

Ο πρωθυπουργός στις παρεμβάσεις του μιλάει για μια «νέα αυτογνωσία» που θα δώσει «αυτοπεποίθηση» στον ελληνικό λαό να κάνει ένα ακόμα άλμα, να πραγματοποιήσει την «δική του επανάσταση» που θα στηρίζεται στην «εξωστρέφεια» και θα επιτρέψει στη χώρα να «ξανασυστηθεί» στην διεθνή κοινότητα. Ευγενείς στόχοι δίχως άλλο, μόνο που η ιστορία δεν προσφέρεται για την επίτευξή τους. Για να το πούμε όσο πιο απλά γίνεται: όταν η ιστορία γίνεται εθνικό αφήγημα, παύει να είναι ιστορία. Κι όταν ξαναγίνεται ιστορία δεν μπορεί να υποταχθεί σε εθνικές, κυβερνητικές, πολιτικές ή ακόμα και ακαδημαϊκές σκοπιμότητες.


Μια εικόνα για το τι συμβαίνει όταν μπλέκονται η επιστήμη με την πολιτική, ακόμα και στα πιο σεβαστά πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού, μπορεί να πάρει κανείς διαβάζοντας το βιβλίο του Richard Clogg «Ο επίμονος ιστορικός».  

Εξετάζει τις έδρες ελληνικών σπουδών που έχουν κατά καιρούς συσταθεί με ελληνικές χορηγίες. Από την έδρα Κοραή στο Kings College που ιδρύθηκε το 1919, με τον πρώτο της κάτοχο, Άρνολντ Τόινμπι, να υποχρεώνεται σε παραίτηση λόγω των «φιλοτουρκικών» απόψεών του, ως σήμερα, με τα κέντρα ελληνικών σπουδών. Σε όλες τις περιπτώσεις οι «εθνικές» έδρες χαρακτηρίζονται από μια διαρκή διελκυστίνδα μεταξύ των χορηγών και των επιστημόνων, διανθισμένη με μπόλικη ίντριγκα. 

Μπορούμε να φανταστούμε τι θα γίνει όταν στον χορό για το «αληθινό νόημα» της επανάστασης, μπουν και οι υπόλοιποι παράγοντες όπως η εκκλησία και τα κόμματα. Δεν χρειάζεται να πάμε μακριά άλλωστε. Θυμόμαστε όλοι τι είχε γίνει όταν αμφισβητήθηκε η ύπαρξη των κρυφών σχολείων. Κάτι που όλοι στην επιστημονική κοινότητα αναγνωρίζουν, προκαλεί αποπληξία σε ορισμένους κύκλους, όχι μόνο της εκκλησίας.
 

Δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία ότι η επιτροπή που συγκρότησε το Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην οποία συμμετέχουν κορυφαίοι ακαδημαϊκοί, θα οργανώσει ένα εξαιρετικό συνέδριο και συναρπαστικές ημερίδες. Κι είμαι βέβαιος ότι οι εκδηλώσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στις οποίες θα κληθούν και Τούρκοι δημιουργοί, θα αντανακλούν ακριβώς το πνεύμα της εξωστρέφειας που χρειάζεται σήμερα η χώρα μας. Η κεντρική ιδέα αυτών των εκδηλώσεων, η εξέταση της Ελληνικής επανάστασης ως ένα διεθνές γεγονός στο πλαίσιο των μεγάλων επαναστάσεων της εποχής, της Αμερικανικής και της Γαλλικής, επιτρέπει μια πιο ολοκληρωμένη ματιά, πέρα και συχνά σε αντίθεση, με τα σχολικά στερεότυπα. Αναρωτιέμαι όμως αν όλα αυτά έχουν θέση σε μια «εθνική γιορτή». Εννοώ αν τα αντέχουμε. Είναι ακόμα πολύ πρόσφατη η υπόθεση του μακεδονικού, η παντελής αδυναμία μας δηλαδή να μιλήσουμε με στοιχειώδη ψυχραιμία για ζητήματα που η επιστήμη της ιστορίας έχει λύσει. Τι μας κάνει να πιστεύουμε ότι το 1821 θα είναι διαφορετικό;  

Δεν περνάει ημέρα σχεδόν που να μην σκάει και άλλη μία υπόθεση εκκλησιαστικού σκοταδισμού. Στο μακεδονικό πρωταγωνίστησαν ιεράρχες που έχουν αποδείξει ότι έχουν πάρει διαζύγιο με την επιστήμη, ακόμα και τις φυσικές επιστήμες.  

Νομίζουμε ότι θα κάτσουν ήσυχα, αυτοί αλλά και πολλοί άλλοι, αν η «εθνική γιορτή», υπό την καθοδήγηση της κ. Γιάννας Αγγελοπούλου ξεφύγει από μια έστω ιλουστρασιόν εκδοχή της πεπατημένης;

 

Ας μην παρεξηγηθώ. Πιστεύω ότι πραγματικά η ιστορία μπορεί να συμβάλει στην αυτογνωσία και στον πατριωτισμό. Ένα πολύ διαφορετικό πατριωτισμό όμως από αυτόν που βάζει εμάς απέναντι στους άλλους. Έναν πατριωτισμό που δεν κλείνει τα μάτια στις ενοχλητικές σελίδες, είναι ανοιχτός στην αμφισβήτηση, έναν πατριωτισμό που μας ενώνει και δεν μας απομονώνει. Μας ενώνει σαν κοινωνία και μας επιτρέπει να καταλάβουμε καλύτερα τόσο τον εαυτό μας όσο και τους γείτονες μας. 

Με αυτή την έννοια περιμένω με μεγάλο ενδιαφέρον τα όσα προγραμματίζονται. Είμαι βέβαιος ότι θα τα συζητάμε για χρόνια.  

Θα μας επιτρέψουν όμως να συστηθούμε ξανά στην διεθνή κοινότητα; Θα ενισχύσουν την εξωστρέφεια της Ελληνικής κοινωνίας; 

 Αν το πετύχει αυτό ο κ. Μητσοτάκης, θα έχει πετύχει μια μεγάλη ιδεολογική νίκη. Με μια έννοια θα πάρει την ρεβάνς από την (αναγκαστική;) συνθηκολόγηση του με τον εθνικισμό στο Μακεδονικό. Μπορεί; Το θέλει; Θα τον αφήσουν;  

Κι η Γιάννα πώς κολλάει σε μια τέτοια προσπάθεια;  

Δεν κάνω όνειρα αν και παρηγοριέμαι με την σκέψη, ότι στη γιορτή, έτσι ή αλλιώς, μια κάποια συγκίνηση θα την νιώσουμε όλοι.  

Αποκτήσαμε την τεχνογνωσία το 2004. Φοβάμαι ότι...

 θα μείνουμε σε αυτή όμως. Μια ρηχή συγκίνηση που θα ξεχαστεί την επόμενη μέρα. Κατά κάποιο τρόπο όπως έγινε και με το 2004.