ΥΠΑΡΚΤΟΣ ΑΡΙΣΤΕΡΟΚΑΤΣΑΠΛΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ: Μαθήματα από το Σχέδιο Μάρσαλ

Του Βασίλη Γαβαλά

 

Το Σχέδιο Μάρσαλ, υπήρξε αναμφισβήτητα ένα από τα βασικά εργαλεία οικονομικής διπλωματίας των ΗΠΑ στη μεταπολεμική περίοδο και εντασσόταν στην ευρύτερη στρατηγική της ανάσχεσης (containment) της σοβιετικής επιρροής στην νοτιοανατολική (και όχι μόνο) Ευρώπη. 

Συνέβαλε, ωστόσο, καθοριστικά στη δομική αποκατάσταση και την οικονομική ανασυγκρότηση μιας συντετριμμένης από τη σύγκρουση Ηπείρου και στη ριζική αναδιαμόρφωση της ατμόσφαιρας διεθνικού μίσους και άρνησης διακρατικής συνεργασίας που είχε επιβάλλει η βία του τελευταίου Παγκοσμίου Πολέμου. Σήμανε, επίσης, την αρχή μιας νέας περιόδου στις διατλαντικές σχέσεις και προώθησε σε τέτοιο βαθμό τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ώστε η ΕΕ να γίνεται αντιληπτή ως ένα ουσιαστικά αμερικανικό project, όπως διακήρυξε πρόσφατα ο τ. Αντικαγκελάριος της Γερμανίας, Ζίγκμαρ Γκάμπριελ. Υπήρξε παράλληλα προπομπός διεθνών θεσμών που προσδιορίζουν το διεθνές περιβάλλον ακόμη και σήμερα, του ΝΑΤΟ για παράδειγμα ή του ΟΟΣΑ.

Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης είχε, προ ετών, πει πως "Η Αμερική, τότε, επιτέλεσε το χρέος της. Αναλαμβάνοντας τον διεθνή της ρόλο, άλλαξε την πορεία της ηπείρου μας- και μεγάλου μέρους της Ανθρωπότητας.”  

Άλλαξε, βέβαια, μέσω (και) του Σχεδίου, την πορεία και της δικής μας χώρας. Με την αξία των υλικών ζημιών της Ελλάδας την περίοδο ’41-‘44 να ανέρχεται σε 4 δισ., την αγροτική παραγωγή μειωμένη κατά 70%, τις βιομηχανικές υποδομές ζημιωμένες κατά 80% και μια εφυλιοπολεμική πόλωση σε πρωτόγνωρη σφοδρότητα, το Σχέδιο Μάρσαλ υπήρξε η μεγάλη τομή. Κράτησε, άλλωστε, τη χώρα στον ελεύθερο κόσμο και εξασφάλισε την θεαματική οικονομική ανάπτυξη των δεκαετιών του ’50 και του ’60.

Και μπορεί η συνολική αμερικανική βοήθεια ύψους 1,7 δισ. της εποχής εκείνης να ήταν κομβική για την ανακατασκευή των υποδομών, τη μείωση της ανεργίας, τον εκσυγχρονισμό της παραγωγής, την επιβίωση εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων και απόρων και στη χρηματοδότηση κομβικών βιομηχανιών όπως η ναυτιλία, ωστόσο οι εσωτερικές συγκυρίες και δομικές δυσλειτουργίες του ελληνικού κράτους δεν επέτρεψαν στις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες να οδηγήσουν στη διαμόρφωση ενός νέου και μακροπρόθεσμα βιώσιμου παραγωγικού μοντέλου.

Η σημασία του Σχεδίου Μάρσαλ για την Ελλάδα του 2018 έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι μας βοηθάει στην κατανόηση  ενός μέρους των διοικητικών παθογενειών και των θεσμικών ελλειμμάτων που διαχρονικά εμπόδισαν και συνεχίζουν να εμποδίζουν την πλήρη ένταξη της Ελλάδας σε καταστάσεις κανονικότητας. Η σχετική συζήτηση υπήρξε τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω και της αντιαμερικανικής νοοτροπίας της ελληνικής κοινωνίας, περιορισμένη. Κι όταν διεξάγετο, αυτό γινόταν κυρίως με όρους ιστορικούς. Η διδακτική κι επικαιρική διάσταση του Σχεδίου βρισκόταν συνεχώς στην περιφέρεια της δημόσιας σφαίρας. 

Αυτό το κενό ανέλαβε να καλύψει το Ελληνοαμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο, υποστηρίζοντας τους τελευταίους μήνες σειρά σχετικών εκδηλώσεων, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του κ. Αλέξανδρου Κωστόπουλου, μέλους του Διοικητικού του Συμβουλίου, με τίτλο "Γέφυρες συνεργασίας- Σχέδιο Μάρσαλ και Ελλάδα”, που προλογίζεται, μεταξύ άλλων, από τον Αμερικανό πρέσβη, κ. Pyatt και τον πρ. Πρωθυπουργό, Κωνσταντίνο Μητσοτάκη.

Ο κ. Κωστόπουλος υποστηρίζει ότι το Σχέδιο Μάρσαλ μας βοηθάει να δούμε γιατί τα προβλήματα που συζητάμε σήμερα είναι τα ίδια ή παρόμοια με τότε, γιατί οι φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις εμποδίζονται από κοινές παθογένειες και γιατί οι οικονομικές και πολιτικές ελίτ καλούνται να διαχειριστούν και σήμερα, όπως και τότε, ζητήματα όπως η αναποτελεσματική δημόσια διοίκηση,  ένα αδιέξοδο ασφαλιστικό, η αδυναμία ενός μακρόπνοου παραγωγικού μοντέλου και μιας μακροπρόθεσμης επενδυτικής στρατηγικής, η πολιτική πόλωση που δρα ανασταλτικά στην υιοθέτηση δύσκολων προσαρμοστικών μέτρων.

Πράγματι, μετά την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Κύπρο, η Ελλάδα είναι πλέον η μοναδική χώρα σε καθεστώς Μνημονίου, έπειτα από περίπου οκτώ χρόνια. Και μόνο αυτό το γεγονός αποδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο ότι η Ελλάδα αποτελεί και σήμερα, όπως και τότε, ειδική περίπτωση (special case) μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, αδυνατώντας να αξιοποιήσει τα προγράμματα βοήθειας προκειμένου να προωθήσει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις (οικονομικές και κυρίως) θεσμικές ώστε να βγει από την αυξημένη επιτροπεία και να επιστρέψει στην κανονικότητα. Όχι στιγμιαία αλλά μακροπρόθεσμα.

Γράφει ο Κωστόπουλος: " Η νοοτροπία που δημιουργήθηκε έκτοτε στην ελληνική πολιτική συνείδηση είναι ότι επειδή η Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται στους σχεδιασμούς των Αμερικανών, δεν χρειάζεται να κάνει κάτι από μόνη της, γιατί όπως χαρακτηριστικά ελέχθη "και να πέσουμε, θα μας πιάσουν”. Αυτή η νοοτροπία αποδείχθηκε αρνητική για την ανάπτυξη της χώρας […] θόλωνε τις στοχεύσεις της, και τελικά δεν βοηθούσε ούτε και όλους όσοι είχαν την βούληση να βοηθήσουν.”

Η παραπάνω διαπίστωση δεν μπορεί παρά να μας φέρει στο μυαλό τη βασικότερη ίσως αιτία της αδυναμίας της χώρας μας να σταθεί στα πόδια της, μετά από όλα τα χρόνια δημοσιονομικής προσαρμογής: την...

 άρνησή μας να αποκτήσουμε την ιδιοκτησία, την κυριότητα των μεταρρυθμίσεων. 

Εναλλακτικά, προτιμάται η επίρριψη των ευθυνών στον εξωτερικό παράγοντα, η προσωπική μας αδράνεια κι εν τέλει η άρνηση να υιοθετήσουμε τους στόχους του προγράμματος διάσωσης, να τους προσαρμόσουμε στις ιδιαίτερες ανάγκες μας και να πετύχουμε βαθιές θεσμικές τομές μάλλον παρά μικροδιορθώσεις του υπάρχοντος ασθενικού μοντέλου.

Η διαχρονική αδυναμία του ελληνικού πολιτικού συστήματος και κατ’επέκταση της ελληνικής κοινωνίας να αξιοποιεί οικονομικής βοήθειας δείχνει, εν τέλει ένα πράγμα: Ότι η οικονομική κρίση είναι χαρακτήρα βαθύτατα θεσμικό. Και είναι ακριβώς αυτό στο οποίο καλούμαστε να εστιάσουμε, δημιουργία και θωράκιση θεσμών μιας πραγματικά φιλελεύθερης και ανοικτής κοινωνίας. Και μια ματιά στο Σχέδιο Μάρσαλ αρκεί για να το καταλάβουμε καλύτερα.