Γεωγραφία SOS

Από την ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΤΖΑΒΑΡΑ

«Η Γεωγραφία είναι η επιστήμη που ασχολείται με τη σπουδή και την έρευνα στην επιφάνεια της Γης, στην περιγραφή και την ερμηνεία των φαινομένων που συμβαίνουν σε αυτή, είτε είναι φυσικά είτε είναι ανθρωπογενή. Το πεδίο κατ' επέκταση της γεωγραφικής έρευνας-μελέτης-περιγραφής και ερμηνείας περιορίζεται σε οτιδήποτε ορατό από έναν υποθετικό παρατηρητή που βρίσκεται σε ένα αερόστατο με απεριόριστη δράση». Πιο απλά, θα μπορούσε ίσως να πει κανείς ότι πρόκειται για τη συναρπαστική επιστήμη που μας βοηθάει να καταλάβουμε πού ακριβώς βρισκόμαστε μέσα σε έναν κόσμο που υπό άλλες συνθήκες δεν θα ήταν εύκολο να συλλάβουμε.

Δεν είναι τυχαίο ότι από τους αρχαίους χρόνους οι γεωγράφοι προσπαθούσαν να λύσουν τα μυστήρια ενός γοητευτικού κόσμου που ήταν «μικρός», αλλά έδειχνε ταυτόχρονα «μέγας».

Στην Ιταλία όμως τελευταία έχει ανοίξει μια μεγάλη κουβέντα με πάρα πολλές αντιδράσεις, από τη στιγμή που το υπουργείο Παιδείας εξετάζει το ενδεχόμενο να αφαιρέσει τη Γεωγραφία από το ωρολόγιο πρόγραμμα των σχολείων ή να την περιορίσει σε ελάχιστες διδακτικές ώρες.

Γεωπολιτική, γεωοικονομία, γεωκοινωνιολογία, γεωμορφολογία, γεωανθρωπολογία μέχρι και γεωπληροφορική συρρικνώνονται υποβαθμισμένες, διπλωμένες όπως όπως σε μια υπουργική απόφαση για τις αλλαγές στα ιταλικά λύκεια. Τα ταξίδια στους χάρτες... χάνουν ξαφνικά τον μπούσουλα, την ώρα ίσως που κάποιο GPS θα μας καθοδηγεί να βρούμε ένα δρόμο, χάνοντας τον κόσμο ολόκληρο!

SOS γιατί... χανόμαστε

Και όμως, οι φανατικοί του Google Earth αυξάνονται διαρκώς και ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια ανάλογες ιστοσελίδες, όπως οι TomTom και άλλες, όπου χάρτες και άτλαντες δίνουν τα χέρια με την τεχνολογία και την απεριόριστη δύναμη του Δικτύου, προσφέροντάς μας τη δυνατότητα να «διαβάσουμε» τη Γη μας και να κάνουμε ταξίδια μέχρι την πιο μακρινή άκρη του παγκοσμιοποιημένου πλανήτη μας.

Δεν φαίνονται κατ' επέκταση αδικαιολόγητες οι αντιδράσεις που, πρώτα απ' όλα, στηρίζονται στην άποψη πως κλείνοντας τους ορίζοντες σύγχρονων ανθρώπων, θα διακινδύνευε κανείς να τους κάνει πιο ευάλωτους καλλιεργώντας άνευ λόγου την άγνοια και την αδιαφορία τους για το μακρινό, το παραέξω, ακόμη και το πέρα απ' τα «όρια» και ίσως πιο κλειστούς στο καινούργιο, το άγνωστο, το διαφορετικό.

Εξοργισμένοι από την ανακοίνωση της προοπτικής των νέων μέτρων, Ιταλοί εκπαιδευτικοί ξεσηκώθηκαν και «συλλάβισαν» ένα ηχηρό «SOS», όχι μόνο για να μη χαθεί το αντικείμενο διδασκαλίας τους, αλλά κυρίως για να μην αλλάξουν ματιά οι νέοι άνθρωποι και μπουν «σύνορα» εκεί που μέχρι τώρα έβλεπε κανείς μόνο... ορίζοντα.

«Χωρίς τη Γεωγραφία είμαστε όλοι πιο φτωχοί», εξηγεί στην εφημερίδα «Repubblica» ο Τζίνο ντε Βέκις, πρόεδρος της Ιταλικής Ενωσης Καθηγητών Γεωγραφίας, «γιατί η ανάπτυξη των πολιτών περνάει οπωσδήποτε μέσα από την επιστήμη που ουσιαστικά συνιστά τον εξανθρωπισμό του πλανήτη μας».

Η ανταπόκριση ήταν τεράστια από τη μεγάλη κοινότητα των γεωγράφων, από φοιτητές σε ολόκληρο τον κόσμο, μαθητές και εκατομμύρια ανθρώπους χωρίς... ιδιότητα, που μπήκαν στη διαδικασία να διαδηλώσουν την αγάπη τους για τη μελέτη όλων των κλάδων της Γεωγραφίας.

Κάποιοι λένε ότι αρκεί να μπεις σε έναν χώρο μελέτης και, αφού χαθείς σε μνήμες από ταξίδια και εξερευνήσεις και αφεθείς να ταξιδέψεις μέσα από χάρτες και συγγράμματα, θα καταλάβεις τι σημαίνει Γεωγραφία.

Ιστορία της Γεωγραφίας

Οι πρώτες έννοιες της Γεωγραφίας αποκαλύπτονται στην ελληνική μυθολογία, όπου οι πολύ πρώιμες παρατηρήσεις των γεωλογικών ανακατατάξεων και των επακόλουθων αλλαγών, τουλάχιστον του αρχαίου ελλαδικού χώρου, διαμορφώνονται ως μυθολογικές ανθρωπόμορφες έννοιες και μυθικές δραστηριότητες αυτών. Ασφαλώς και από την άποψη αυτή ο Ησίοδος αλλά και ο Ομηρος θα πρέπει να θεωρούνται οι πρώτοι γεωγράφοι. Αλλά και στην αρχαία Βαβυλώνα και την Αίγυπτο, οι πρώτες γεωγραφικές αναφορές χαρακτηρίζονται ως τοπογραφία περιοχών που εξαφανίζονται από πλημμύρες.

Ο ελληνικός πολιτισμός είναι ο πρώτος πολιτισμός που ενεργά εξερεύνησε τη Γεωγραφία ως επιστήμη και φιλοσοφία, με κύριους συντελεστές τους Θαλή τον Μιλήσιο, Ηρόδοτο, Ερατοσθένη, Ιππαρχο, Αριστοτέλη, Δικαίαρχο τον Μεσσηνό, Στράβωνα και Πτολεμαίο. Η χαρτογράφηση από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατά τη διάρκεια των εξερευνήσεών τους πρόσθεσε νέες τεχνικές στον τομέα. Μία από τις σημαντικότερες είναι ο περίπλους. Στον Μεσαίωνα, Αραβες γεωγράφοι όπως οι Ιντρίσι, Ιμπν Μπατούλα και Ιμπν Χαλντούν διατήρησαν τις ελληνικές και ρωμαϊκές τεχνικές και δημιούργησαν δικές τους.

«Πώς μπορεί να θεωρούμε ξαφνικά τη Γεωγραφία "άχρηστη", όταν ο κόσμος κάτω απ' τα μάτια μας αλλάζει διαρκώς;» αναρωτιέται ο πρόεδρος της Ιταλικής Γεωγραφικής Εταιρείας, Φράνκο Σαλβατόρι. «Σκεφτείτε τι συνέβη μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Πόσοι χάρτες φτιάχτηκαν από την αρχή...».

Η περιέργεια μαζί με το ζωντανό ενδιαφέρον για τις εξερευνήσεις του παρελθόντος, η πρόκληση της γεωπολιτικής και της γεωανθρωπολογίας, μαζί με την ανάγκη να παρακολουθήσουμε τις αλλαγές, ει δυνατόν την ώρα που γίνονται, θα δίνουν πάντοτε νόημα σε μια επιστήμη που σίγουρα δεν μπορεί να ακυρωθεί με μια υπουργική απόφαση