ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΠΑΝΑΝΙΑ: CEO στην επιχείρηση του μπαμπά

EΞΑΙΡΕΤΙΚΟ

Του Γιώργου Κωστούλα

gcostoulas@gmail.com

Ο τίτλος του σημερινού κειμένου ανήκει στον Τάκη Μίχα, ο οποίος σε άρθρο του στο Protagon παραθέτει στοιχεία από την τελευταία Έκθεση Παγκόσμιας Ανταγωνιστικότητας (2013-2014), ειδικότερα για το επίπεδο αξιοκρατίας κάθε χώρας.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απαντήσεις στο ερώτημα: "Στη χώρα σας ποιος καταλαμβάνει τις ανώτερες διοικητικές θέσεις στην επιχείρηση;"
 
Οι απαντήσεις ποικίλουν μεταξύ του: "συνήθως φίλοι και συγγενείς χωρίς αξιολόγηση των ικανοτήτων τους" (που βαθμολογείται με 1) και του: "συνήθως επαγγελματίες μάνατζερ στη βάση των ικανοτήτων και των προσόντων τους" (που βαθμολογείται με 7).
 
Στον τελικό πίνακα, μεταξύ 148 χωρών, η Ελλάδα καταλαμβάνει τη θέση 104. Στην πρώτη πεντάδα βρίσκονται κατά σειρά Νέα Ζηλανδία, Φινλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Ολλανδία, ενώ στην πεντάδα του πάτου βρίσκονται -ξεκινώντας από την τελευταία θέση- Τσαντ, Αγκόλα, Μαυριτανία, Αλγερία, Μπουρούντι.
 
Τα ευρήματα της έρευνας θύμισαν και σε μένα ταυτόσημες εμπειρίες με αυτές του κ. Μίχα. Μία από αυτές: Σε πάμπολλες ευκαιρίες συναντήσεών με επιχειρηματίες στα γραφεία τους ή σε επαγγελματικές τους δεξιώσεις, σχεδόν πάντοτε, αυτοί θα είχαν δίπλα τους μία συμπαθέστατη νεαρή ή νεαρό που, συνήθως, ήταν η κόρη ή ο γιος και σπανιότερα ο γαμπρός τους. Σε όλες, σχεδόν, τις περιπτώσεις ο νεαρός ή η νεαρή θα έφερε τον τίτλο του "στελέχους" και αρκετές φορές του CEO - στην επιχείρηση του μπαμπά, φυσικά.
 
Με τα παραπάνω να αποτελούν μια μορφή αναξιοκρατίας, παρακάτω θα προσπαθήσω να εξηγήσω την επικρατούσα κατάσταση στη χώρα μας, μέσα από τις παρακάτω τέσσερις σκέψεις.

1.Ανατολική συμπάθεια εναντίον ορθολογισμού

Περισσότερο στο δημόσιο αλλά, περιέργως, και στον ιδιωτικό τομέα το σύστημα διακυβέρνησης στη χώρα μας βασίζεται στην ανατολική συμπάθεια μάλλον, παρά στη δυτική αποστασιοποίηση. Κυβερνιόμαστε, γενικώς και σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα, περισσότερο υπείκοντες στον "ηθικό" κώδικα της αφοσίωσης στον κοντοχωριανό, τον συμμαθητή. τον κολλητό, παρά στους δεοντολογικούς κανόνες της αξιοκρατικής διακυβέρνησης. Στην Ελλάδα του σήμερα, η ανατολική συμπάθεια υπερτερεί του δυτικού ορθολογισμού. Έχουν ειπωθεί αυτά και από άλλους και από μένα με άλλη ευκαιρία.
 
Συμπέρασμα γενικότερο: "Η αξιοκρατία θα εξακολουθεί να ασθενεί στη χώρα μας, στο μέτρο που η ιδιωτικής εντάσεως νοοτροπία των κολλητών θα ορίζει τον τρόπο που συγκροτείται η δημόσια, η συλλογική μας συνείδηση".

Ίσως αρκετοί να έχουν δυσκολία να δεχθούν αυτό που ο Στ. Ράμφος αποφαίνεται: Η διαπλοκή εξυφαίνεται ανεπαισθήτως και θα διαιωνίζεται όσο η αλληλοβοήθεια θα παραμένει θεσμός κοινωνικής εξάρτησης. Για να συνεχίσει: Η υποχρέωση αποτελεί θεσμό συναισθηματικής συναλλαγής, η οποία τρέπεται ευκολότατα σε συναλλαγή συμφερόντων. Για να καταλήξει: Τα τείχη της συνείδησης θα πέσουν όταν γίνουμε "αγνώμονες". Όταν δεν θα νιώθουμε υποχρέωση σ΄ αυτούς που μας "εξυπηρέτησαν", ώστε με κάθε τρόπο να τους το ανταποδώσουμε. Αυτή είναι μια πρώτη κυβερνητική και κοινωνική, θεσμική ανατροπή στην οποία πρέπει να συνηθίσει η ελληνική κοινωνία.

2. Η Ανισότητα, ένας φυσικός νόμος

Πρέπει να το αποδεχθούμε: Βασικός νόμος της φύσης είναι η ανισότητα. Τα περί ισότητας των ανθρώπων ισχύουν μόνο ως προς την εξωτερική τους έκφραση-και αν. Στο βάθος τους, στην εσωτερική τους ποικιλία και συγκρότηση οι άνθρωποι είναι απέραντα άνισοι.

Στη φύση τίποτα δεν είναι όμοιο και ίσο. Πάνω στην ποικιλία και την ανισότητα οικοδομείται η ιστορία και η κοινωνία των ανθρώπων. Ο Turgot υποστηρίζει, από το 1751, ότι η ανισότητα (και πολύ περισσότερο η ανομοιότητα) είναι απαραίτητη, ώστε (αν μη τι άλλο) να εξασφαλισθεί ο καταμερισμός της εργασίας.
 
Για τη θωράκιση των παραπάνω απόψεων επιστρατεύεται και ο άκρως ρεαλιστικός λόγος του Ε.Λεμπέση, από το κλασικό κείμενό του: "Η τεράστια σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω": [...]Διότι πάσα υπαρκτή κοινωνία αναγκαστικώς εδράζεται επί του νόμου της φυσικής ανισότητος και του φυσικοκοινωνικού διαφορισμού. Και πάσα τοιαύτη κοινωνία περιλαμβάνει στους κόλπους της, συγκριτικώς, κατωτέρας αξίας ανθρώπους... Για να συνεχίσει: Κι αυτό χωρίς να υπάρχει ανθρωπίνη υπαιτιότης, διότι δεν είναι οι άνθρωποι, αλλά οι φυσικοί νόμοι οι οποίοι διέπουν την φυσικήν και κοινωνικήν ανισότητα.
 
Μόνο η ανισότητα που προσθέτει, που επιβάλλει ο άνθρωπος σε άνθρωπο και που στερεί ορισμένα άτομα από τη φυσική πλήρωση της ανάπτυξής τους, μόνο αυτή η ανισότητα πρέπει να καταλυθεί.

3. Η προαγωγή, μήνυμα πολλαπλών αποδεκτών

Η αξιολόγηση των υφισταμένων από τους προϊσταμένους τους είναι, κατά κανόνα, μια περιέργως μέτρια επιδεξιότητα. Μια μορφή κακώς νοουμένης γενναιοδωρίας επικρατεί στις ιεραρχίες, η οποία αλλοιώνει τα κριτήρια αξιοκρατικής κρίσης από, συνήθως, άπειρους ή ανεπαρκείς προϊσταμένους.

Προφανώς η επιείκεια βολεύει.
 

Η προαγωγή, ως κίνητρο, είναι το πιο ορατό, κατανοητό και αποδεκτό μέτρο του επιπέδου αξιών που επικρατούν σε έναν οργανισμό και οι οποίες επιβραβεύονται στο πρόσωπο του προαγόμενου. Γι΄αυτό οι προαγωγές πρέπει να γίνονται με μεγάλη προσοχή και περίσκεψη.
 

Όταν ένας συνεργάτης σας δεν τα πάει και τόσο καλά, δεν το ξέρετε μόνο εκείνος και εσείς. Το ξέρουν και οι υφιστάμενοί του και οι οριζόντιοι συνάδελφοί του και οι δικοί σας συνάδελφοι, ίσως ακόμα και οι δικοί σας προϊστάμενοι. Κάθε ευνοϊκή τοποθέτησή σας απέναντί του είναι ένα ευρύτατο μήνυμα συγκαταβατικότητας και ανοχής. Αποτέλεσμα της επιείκειάς σας θα είναι, οι άλλοι μέτριοι της ομάδας σας ή του ευρύτερου περιβάλλοντός σας να ανακουφισθούν, ενώ οι αξιολογότεροι απ΄ αυτούς να αναζητήσουν την τύχη τους στον ανταγωνισμό. Για να επαληθευθεί για μια ακόμα φορά ο νόμος του Gresam: "Το κακό νόμισμα διώχνει το καλό..."
 

Μην εγκαταλείπετε τους συνεργάτες των υφισταμένων σας στην κρίση των τελευταίων. Σπάνια αυτοί είναι αρκετά επαρκείς ή αντικειμενικοί γι΄αυτό το έργο. Συνήθως έχουν κάποιο λόγο, να μην είναι ούτε δίκαιοι.
 

Το έχουμε ακούσει πολλές φορές: Όταν είμαστε καλοί με όλους, αδικούμε αυτούς που αξίζουν πραγματικά. Ή: Δεν υπάρχει τίποτα πιο άνισο από την ίση μεταχείριση ανίσων. Η επεξήγηση, από έναν άλλον αφορισμό: Η ισότης καταλήγει σε αδικία όχι μόνο γιατί διαφέρουνε οι άνθρωποι φύσει, όσο γιατί αυτή αφορά μόνο τα δικαιώματα, ενώ η δικαιοσύνη προϋποθέτει, κατά κύριο, λόγο υποχρεώσεις.

  4. Το "δημοκρατικό" έλλειμμα επαγγελματικής επάρκειας
Είναι περίεργο, αλλά στη χώρα μας πολλές φορές η αναξιοκρατία επιβάλλεται όχι από πάνω προς κάτω αλλά συχνά και από κάτω προς τα πάνω.
 

Στο πλαίσιο ενός δικαιολογητικού μηχανισμού αναζήτησης μιας ατομικής ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής ευθύνης και ιδιωτικής ηρεμίας- το λιγότερο, ο σημερινός μέσος εργαζόμενος, με μεγάλη ευκολία συντάσσεται, βολικότατα, με το εξυπηρετικό μοντέλο εργασίας και απόδοσης, που ανέχεται, αν δεν υποθάλπει κιόλας, το "δημοκρατικό" έλλειμμα επαγγελματικής επάρκειας και απόδοσης. Κάτι ανάλογο με το διεκδικούμενο "δημοκρατικό 5" των φοιτητών...
 

Με άλλα λόγια, οι περισσότεροι εργαζόμενοι, και υπό συνθήκες σιωπηρής ενθάρρυνσης, θα προτιμούσαν, κάτω από τη σκέπη της ομαδικής εργασίας και της αλληλεγγύης που αυτή προσφέρει, να αποφύγουν την προσωπική ευθύνη ενός αποτελέσματος. Αυτό εξελικτικά και μέσα από μια διαδικασία ατομικής αλλοτρίωσης, μπορεί να οδηγήσει τον μέσο εργαζόμενο, ακόμα και στο να μη θέλει να  αντιμετωπίζεται δίκαια, δηλαδή αξιοκρατικά.
 

Το είδαμε αυτό πρόσφατα στις έντονες αντιδράσεις ομάδων εργαζομένων σε κάθε απόπειρα αξιολόγησης, μέτρησης των προσόντων, της κατάρτισης και των επιδόσεών τους, από τους εποπτεύοντές τους. 

Αποτέλεσμα; 

 Η αξιολόγηση, κορυφαία στιγμή αυτογνωσίας και ατομικής βελτίωσης κάθε εργαζομένου, έχει καταντήσει στη χώρα μας, οι μεν εποπτεύοντες να την επισείουν σαν απειλή και τιμωρία, οι δε εργαζόμενοι να την καταγγέλλουν σαν εξωτερική παρέμβαση στα εσωτερικά τους.
 

Δυστυχώς, η ανασφάλεια στην καλύτερη περίπτωση, ή η ανεπάρκεια στη χειρότερη, οδηγούν στην παρηγοριά της ιεραρχίας.
 

Η κακοδιοίκηση, με τη μορφή της αναξιοκρατίας, και η υπανάπτυξη συνιστούν φαύλο κύκλο. Αναπαράγουν η μία την άλλη. Ας κοιτάξουμε γύρω μας τον οικονομικό χάρτη. Η επισήμανση, αγγλοσαξονική βεβαίως, μας φωτογραφίζει επακριβώς: "What is called underdeveloped countries are actually undermanaged".