ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ: Κογιανισκάτσι

Του Θανου Π. Ντοκου

Γενικού διευθυντή του ΕΛΙΑΜΕΠ

Koyaanisqatsi στη γλώσσα των Ινδιάνων Χόπι σημαίνει «ζωή χωρίς ισορροπία» και ο όρος περιγράφει με συγκλονιστική ακρίβεια τη σημερινή κατάσταση στην ταραγμένη περιοχή της Μέσης Ανατολής. 

Στο παλαιστινιακό πρόβλημα, τη «μητέρα όλων των συγκρούσεων», δεν διαφαίνονται ουσιαστικές προοπτικές ειρήνευσης, με το Ισραήλ επαναπαυμένο σε μια προσωρινά ικανοποιητική για εκείνο κατάσταση λόγω των ευνοϊκών περιφερειακών συσχετισμών ισχύος αλλά και τον διχασμό των Παλαιστινίων μεταξύ Φατάχ και Χαμάς. Αλλά είναι προφανές ότι δεν πρόκειται για μια βιώσιμη κατάσταση, ιδιαίτερα ενόψει των πολιτικών αλλαγών στην Αίγυπτο και τον υπόλοιπο αραβικό κόσμο. Με τα ισραηλινά διλήμματα συνδέεται και το ενδεχόμενο πυρηνικοποίησης του Ιράν αλλά και οι συνέπειες ενός ισραηλινού προληπτικού πλήγματος. Η εμφύλια σύγκρουση στη Συρία απειλεί να αποσταθεροποιήσει και τον γειτονικό Λίβανο, ενώ οι εξωτερικές παρεμβάσεις μάλλον αυξάνουν την ένταση και δυσχεραίνουν τις προσπάθειες διαχείρισης του προβλήματος. Η δε μεσοπρόθεσμα διαφαινόμενη αλλαγή καθεστώτος θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη απομόνωση το Ιράν, αφού μετά τη Χαμάς που στράφηκε προς το Κατάρ, ο μοναδικός κρατικός σύμμαχος της Τεχεράνης πιθανότατα θα αποχωρήσει από την άτυπη συμμαχία Ιράν - Συρίας - Χεζμπολάχ - Χαμάς (HISH Alliance). Η δε επόμενη ημέρα στη Συρία θα θυμίζει έντονα τη ρευστή κατάσταση στη Λιβύη, με ασταθείς ισορροπίες μεταξύ κοσμικών δυνάμεων και μετριοπαθών ισλαμιστών από τη μια και ακραίων ισλαμιστών από την άλλη. Και δεν πρόκειται για μοναδικό φαινόμενο, αφού ιδιαίτερη ανησυχία στις δυτικές πρωτεύουσες προκαλεί η αυξανόμενη ισλαμοποίηση της περιοχής και ιδιαίτερα το ενδεχόμενο επικράτησης των ακραίων στοιχείων, ιδιαίτερα σε χώρες-κλειδιά όπως η Αίγυπτος (ενώ την κατάσταση στον αραβικό κόσμο περιπλέκει και το ενδομουσουλμανικό σχίσμα σουνιτών - σιιτών).

Οι σεισμικές δονήσεις, αποτέλεσμα των αραβικών εξεγέρσεων, συνεχίζουν να κλονίζουν ακόμη και μετριοπαθή και συγκριτικά πιο νομιμοποιημένα καθεστώτα όπως η Ιορδανία και το Μαρόκο, ενώ η αναμενόμενη διαδοχή ηγεσίας στη Σ. Αραβία θα είναι κρίσιμη τόσο λόγω ενδοοικογενειακών ισορροπιών ανάμεσα στους Aλ Σαούντ, όσο και λόγω του γενικότερου κλίματος στη χώρα. Οσον αφορά το Ιράκ, η εδαφική ακεραιότητα δεν μπορεί να θεωρηθεί απολύτως δεδομένη, καθώς το κουρδικό βόρειο τμήμα της χώρας μπορεί μελλοντικά να επιλέξει την ανεξαρτησία, με άγνωστες συνέπειες για τους κουρδικούς πληθυσμούς σε γειτονικές χώρες και ιδιαίτερα την Τουρκία. 

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι τάσεις σε άλλους τομείς, όπως η κλιματική αλλαγή που μεσομακροπρόθεσμα θα έχει σοβαρές επιπτώσεις για αρκετές χώρες στον Nότο της Μεσογείου, οι δημογραφικές τάσεις (με ποσοστό του πληθυσμού κάτω των 20 ετών να πλησιάζει το 60% σε κάποιες χώρες και με αδυναμία δημιουργίας επαρκών νέων θέσεων εργασίας), η ενεργειακή σημασία της Μέσης Ανατολής (μείωση εξάρτησης για τις ΗΠΑ λόγω νέων μεθόδων παραγωγής ενέργειας από σχιστόλιθο), αλλά και ο συγκριτικά μειούμενος ρόλος και επιρροή ΗΠΑ και Ευρώπης και η σταδιακή αύξηση της παρουσίας μη δυτικών δυνάμεων (κυρίως Ρωσία και Κίνα). 

Συμπερασματικά, η πρόγνωση σταθερότητας για την περιοχή δεν είναι πολύ αισιόδοξη.